Kompetencje psychospołeczne studentów – kandydatów na nauczycieli wychowania

Wstęp 5
1. Współczesny nauczyciel – wymagania edukacyjne i społeczne oraz trudności realizacyjne 8
1.1. Kompetencje nauczyciela 8
1.2. Obciążenia wynikające z wykonywania zawodu nauczyciela 11
1.2.1. Główne przyczyny i obszary trudności w pracy pedagogicznej 11
1.2.2. Syndrom wypalenia zawodowego 14
1.3. Krytyczne spojrzenie na standardy i realia edukacji nauczycielskiej 17
Podsumowanie 20
2. Psychospołeczne determinanty efektywności zawodowej nauczyciela 22
2.1. Struktura oraz przyjęty model kompetencji psychospołecznych 22
2.2. Kompetencje emocjonalne 24
2.2.1. Umiejętności i dyspozycje emocjonalne – inteligencja emocjonalna 25
2.2.1.1. Świadomość własnych emocji 27
2.2.1.2. Skłonność do empatii 28
2.2.1.3. Rozpoznawanie emocji z ekspresji mimicznej 31
2.2.1.4. Znaczenie inteligencji emocjonalnej w zawodzie nauczyciela 33
2.3. Kompetencje społeczne 37
2.3.1. Umiejętności asertywne 37
2.3.1.1. Definiowanie asertywności i jej koncepcje teoretyczne 37
2.3.1.2. Uwarunkowania asertywności 39
2.3.1.3. Kształtowanie umiejętności asertywnych 42
2.3.1.4. Asertywny nauczyciel – asertywny uczeń 45
2.3.2. Umiejętność komunikacji interpersonalnej 47
2.3.2.1. Proces komunikowania się i style konwersacyjne 47
2.3.2.2. Trudności w porozumiewaniu się 50
2.3.2.3. K omunikowanie niewerbalne 52
2.3.2.4. Niektóre czynniki warunkujące sposób komunikowania się 55
2.3.2.5. Komunikacja w relacji nauczyciel–uczeń 58
2.3.3. Umiejętność rozwiązywania sytuacji konfliktowych 60
2.3.3.1. Rozumienie pojęcia konfliktu i jego przyczyny 61
2.3.3.2. Dynamika konfliktów interpersonalnych 63
2.3.3.3. Style zachowania w sytuacji konfliktu 65
2.3.3.4. Konflikty w środowisku szkolnym oraz ich rozwiązywanie przez nauczycieli 70
2.4. Kompetencje w zakresie kształtowania pozytywnego obrazu siebie 74
2.4.1. Umiejętność prawidłowej samooceny 74
2.4.1.1. Pojęcie samooceny i jej struktura 74
2.4.1.2. Czynniki determinujące samoocenę 76
2.4.1.3. Poziom samooceny a funkcjonowanie człowieka w sytuacjach społecznych i zadaniowych 79
2.4.1.4. Poczucie własnej wartości nauczyciela i jego rola w budowaniu prawidłowej samooceny uczniów 82
2.5. K ompetencje w radzeniu sobie w sytuacjach trudnych 84
2.5.1. Umiejętność radzenia sobie ze stresem 84
2.5.1.1. Koncepcje teoretyczne wyjaśniające zjawisko stresu 84
2.5.1.2. Uwarunkowania skuteczności radzenia sobie w sytuacjach stresu 88
2.5.1.3. Następstwa stresu 91
2.5.1.4. Stres w zawodzie nauczyciela, jego źródła i strategie zaradcze 92
Podsumowanie 96
3. Metodologia badań własnych 98
3.1. Uzasadnienie problematyki badawczej 98
3.2. Cel badań i pytania badawcze 99
3.3. Zmienne i ich operacjonalizacja 100
3.4. Opis zastosowanych narzędzi badawczych i metod statystycznych 101
3.4.1. Narzędzia badawcze 101
3.4.2. Metody statystyczne 109
3.5. Organizacja i przebieg badań 109
3.6. Charakterystyka badanej próby 110
4. Analiza wyników badań 115
4.1. Kompetencje psychospołeczne jako zasoby osobiste przyszłych nauczycieli wychowania fizycznego 115
4.1.1. Inteligencja emocjonalna i skłonność do empatii 115
4.1.2. Efektywność zachowań w sytuacjach wymagających asertywności 121
4.1.3. Efektywność zachowań w sytuacjach ekspozycji społecznej oraz bliskiego kontaktu interpersonalnego 123
4.1.4. Preferowane sposoby rozwiązywania konfliktów 126
4.1.5. Radzenie sobie w sytuacjach stresu 129
4.1.6. Samoocena globalna oraz samoocena posiadanych predyspozycji do zawodu nauczyciela wychowania fizycznego 133
Podsumowanie 134
4.2. Zależności między elementami strukturalnymi kompetencji psychospołecznych 135
4.2.1. Inteligencja emocjonalna a empatia 135
4.2.2. Kompetencje emocjonalne a kompetencje społeczne 137
4.2.3. Kompetencje emocjonalne i społeczne a radzenie sobie ze stresem 139
4.2.4. Samoocena a kompetencje emocjonalne, społeczne i radzenie sobie ze stresem 140
Podsumowanie 142
5. Dyskusja i podsumowanie 144
5.1. Kompetencje psychospołeczne studentów a nastawienie do zawodu nauczyciela wychowania fizycznego 144
5.2. Kompetencje psychospołeczne – różnice międzypłciowe 148
5.3. Związki wewnątrz struktury kompetencji psychospołecznych 150
5.4. Wnioski oraz implikacje płynące z badań 154
5.5. Propozycja kształcenia kandydatów na nauczycieli w obszarze kompetencji psychospołecznych 157
Aneks 160
Bibliografia 163
Wykaz rycin i tabel 185
Summary 188