Nieporozumienia z dorastającymi dziećmi w rodzinie Uwarunkowania i wspomaganie

Wprowadzenie 11

Rozdział 1. Charakterystyka relacji dorastających dzieci z rodzicami 15

1.1. Relacje rodzice–dorastające dzieci z perspektywy ujęcia systemowego 17
1.2. Rozwój młodzieży i jej relacje z rodzicami w kontekście modelu Selekcji–Optymalizacji–Kompensacji (SOC) Paula Baltesa 22
1.3. Relacje nastolatków z rodzicami w ujęciu interakcyjnym 25
1.4. Konflikt jako najczęściej opisywana forma interakcji rodziców z dorastającymi dziećmi 40
1.5. W kierunku modelu uwarunkowań relacji rodziców z dorastającymi dziećmi – propozycja własna 48
1.6. Konflikty młodzieży z rodzicami w świetle badań własnych 53
1.6.1. Metodyka badań własnych 54
1.6.2. „Dziedziny konfliktowe” między rodzicami a nastolatkami wyróżnione metodą analizy czynnikowej 55
1.6.3. Nieporozumienia z rodzicami w ocenie młodzieży i rodziców 56
1.6.4. Najbardziej i najmniej konfliktorodne dziedziny relacji z rodzicami w ocenie nastolatków 60
1.6.5. Obraz nieporozumień z rodzicami w percepcji młodzieży gimnazjalnej i licealnej 62
1.6.6. Różnice płciowe w zakresie częstotliwości i nasilenia nieporozumień z rodzicami w poszczególnych dziedzinach konfliktowych 64
1.6.7. Zmiana w relacjach z rodzicami w ocenie młodzieży gimnazjalnej i licealnej 66
1.6.8. Charakterystyka relacji rodziców z dorastającymi dziećmi – dyskusja wyników 68
1.7. Podsumowanie 72

Rozdział 2. Biologiczne uwarunkowania relacji nastolatków z rodzicami 73

2.1. Dojrzewanie biologiczne źródłem zmian w relacjach rodziców z dorastającymi dziećmi 73
2.2. Cechy temperamentu biologicznym czynnikiem określającym jakość relacji nastolatków z rodzicami 84
2.3. Związek cech temperamentu dorastających z jakością relacji z rodzicami w świetle badań własnych 86
2.3.1. Metodyka badań własnych 88
2.3.2. Związek cech temperamentu młodzieży ze wskaźnikami ich relacji z rodzicami w percepcji nastolatków 89
2.3.3. Związek cech temperamentu młodzieży ze wskaźnikami ich relacji z rodzicami w percepcji rodziców 97
2.3.4. Znaczenie cech temperamentu nastolatków dla jakości ich relacji z rodzicami – dyskusja wyników 102
2.4. Podsumowanie 104

Rozdział 3. Zmiany w procesach poznawczych nastolatków źródłem nieporozumień z rodzicami 107

3.1. Zmiany w procesach przetwarzania informacji u adolescentów 108
3.2. Myślenie formalno-operacyjne nową jakością rozumowań nastolatków 109
3.3. Adaptacyjny charakter myślenia postformalnego 114
3.4. Zmiany w postawie epistemicznej młodzieży i ich znaczenie w interakcjach społecznych 117
3.5. Reprezentacje umysłowe młodzieży i rodziców wybranych aspektów świata społecznego 121
3.6. Zdolności umysłowe młodzieży i rodziców jako predyktory jakości ich wzajemnych relacji na podstawie badań własnych 124
3.6.1. Metodyka badań własnych 125
3.6.2. Charakterystyki myślenia młodzieży i jej rodziców na podstawie badań własnych 126
3.6.3. Zdolności poznawcze młodzieży i jej rodziców – dyskusja wyników 131
3.6.4. Związki zdolności poznawczych adolescentów z jakością ich wzajemnych relacji na podstawie ocen tych relacji dokonanych przez młodzież 133
3.6.5. Udział cech myślenia młodzieży w zmienności wskaźników ich relacji z rodzicami według ocen rodziców 137
3.6.6. Związek zdolności poznawczych młodzieży z jakością relacji z rodzicami – dyskusja wyników 140
3.6.7. Cechy temperamentu młodzieży jako moderator związku ich zdolności umysłowych z jakością relacji z rodzicami 142
3.6.8. Cechy temperamentu młodzieży jako moderator związku ich zdolności umysłowych z jakością relacji z rodzicami – dyskusja wyników 158
3.6.9. Rozumowanie rodziców czynnikiem warunkującym jakość ich relacji z nastolatkami 160
3.7. Udział rozumowania rodziców w kształtowaniu się ich relacji z nastolatkami – interpretacja wyników badań własnych 168
3.8. Podsumowanie 170

Rozdział 4. Proces budowania tożsamości przez dorastających i jego znaczenie dla relacji rodzice–dzieci 173

4.1. Okres dorastania czasem budowania własnej tożsamości 173
4.2. Uwarunkowania i funkcje tożsamości w rozwoju nastolatków 177
4.3. Rozwój tożsamości dorastających w kontekście ich relacji z rodzicami 183
4.4. Związek buntu młodzieńczego ze stylami tożsamości – badania własne 192
4.4.1. Metodyka badań własnych 193
4.4.2. Charakterystyka buntu młodzieńczego i stylów tożsamości badanej młodzieży 193
4.4.3. Związek między poziomem buntu młodzieńczego a stylami tożsamości młodzieży 196
4.4.4. Udział buntu młodzieńczego w kształtowaniu relacji adolescentów z rodzicami – badania własne 199
4.4.5. Związek stylów tożsamości adolescentów z jakością ich relacji z rodzicami – badania własne 201
4.4.6. Udział stylów tożsamości w powstawaniu nieporozumień rodziców z nastolatkami w różnych fazach ich dorastania 210
4.4.7. Udział buntu młodzieńczego i stylów budowania tożsamości w kształtowaniu relacji adolescentów z rodzicami – dyskusja wyników 214
4.5. Podsumowanie 219

Rozdział 5. Kulturowe uwarunkowania relacji adolescentów z rodzicami. Czy konflikt rodzice–dorastające dzieci jest konfliktem pokoleń? 221

5.1. Rozstrzygnięcia terminologiczne dotyczące pojęć pokolenie, luka pokoleniowa i zmiana społeczna 222
5.2. Relacje rodzice–dorastające dzieci w kulturach postfiguratywnych oraz kofiguratywnych i prefiguratywnych 227
5.3. Kultura a wychowawcze oddziaływanie rodziców na przykładzie kultur indywidualistycznych i wspólnotowych obecnych w grupach etnicznych społeczeństwa amerykańskiego 230
5.4. Różnice generacyjne źródłem konfliktów między rodzicami a dorastającymi dziećmi 233
5.5. Międzypokoleniowa transmisja systemu wartości w obrębie rodziny 237
5.6. Światopogląd nastolatków – uwarunkowania kulturowe czy niezależność kulturowa 238
5.7. Różnice w światopoglądzie nastolatków i ich rodziców czynnikiem warunkującym ich wzajemne konflikty w świetle badań własnych 242
5.7.1. Metodyka badań własnych 243
5.7.2. Różnice w światopoglądzie nastolatków i ich rodziców 244
5.7.3. Znaczenie różnic światopoglądowych nastolatków i ich rodziców dla jakości wzajemnych relacji – interpretacja wyników badań własnych 254
5.8. Podsumowanie 257

Rozdział 6. Wspomaganie młodzieży w rozwiązywaniu społecznych, codziennych problemów 259

6.1. Model badań interwencyjnych 261
6.2. Stymulowanie rozwoju poznawczego młodzieży licealnej – badania własne 263
6.2.1. Metodyka badań własnych 263
6.3. Rezultaty stymulacji procesów poznawczych – prezentacja wyników badań własnych 269
6.3.1. Zmiany w poziomie rozumowania formalno-operacyjnego nastolatków mierzonego w TOF pod wpływem działań interwencyjnych 270
6.3.2. Wpływ działań interwencyjnych na rozwój cech postformalnego myślenia licealistów mierzonego dylematami Testu „Codzienne problemy” 274
6.3.3. Zmiany w obrębie wiedzy epistemicznej u licealistów uczestniczących w treningach wspomagających rozwój poznawczy 278
6.3.4. Interpretacja zmian w różnych formach aktywności poznawczej pod wpływem działań stymulacyjnych 282
6.3.5. Modyfikacja poziomu buntu młodzieńczego w wyniku przeprowadzonej stymulacji procesów poznawczych licealistów 286
6.3.6. Modyfikacja relacji rodzice–dorastające dzieci w wyniku stymulacji procesów poznawczych nastolatków 296
6.3.7. Porównanie dynamiki zmian w obrębie rozwoju poznawczego, buntu młodzieńczego i jakości relacji z rodzicami pod wpływem działań interwencyjnych 306

Rozdział 7. Podsumowanie 309

7.1. Ograniczenia prezentowanych badań 314
7.2. Końcowe uwagi w dyskusji nad konfliktowym charakterem relacji dorastających dzieci z rodzicami 315

ANEKS I 321
ANEKS II 322
ANEKS III 324
ANEKS IV 326
ANEKS V 327
ANEKS VI 328

Bibliografia 343
Summary 369
Indeks terminów 373