Czwarte wydanie - cenionej w środowisku osób zajmujących się polskim szkolnictwem wyższym - publikacji zostało rozszerzone, uaktualnione i wzbogacone ilustracjami wybitnego rysownika Adama Korpaka.
W publikacji omówiono najważniejsze zagadnienia dotyczące funkcjonowania szkół wyższych, z uwzględnieniem najnowszych zmian m.in. w zakresie:
tworzenia i likwidacji uczelni,
badań naukowych i grantów,
oceny jednostek naukowych,
warunków uzyskania tytułu profesora,
procedury uzyskiwania stopni naukowych doktora i doktora habilitowanego,
postępowania dyscyplinarnego w sprawach nauczycieli akademickich i studentów,
postępowania akredytacyjnego.
"Monografia umożliwia zainteresowanym wyjaśnienie sobie różnych wątpliwości dotyczących działania systemu. Książka prowadzi bowiem czytelnika przez świat współczesnej akademii w naszym kraju, poczynając od jej średniowiecznej tradycji, łącznie z jej współczesnym wcieleniem w postaci Procesu Bolońskiego, aż do bieżących, aktualnych uwarunkowań działania szkół wyższych. (...) Książka stanowi zatem wartościowe źródło przedstawiające w wyczerpujący sposób aktualne zagadnienia szkolnictwa wyższego w naszym kraju".
Ze "Wstępu" prof. Jerzego Woźnickiego
"Biorąc pod uwagę działanie w Polsce ponad 400 szkół wyższych (z których znaczna część jest niepubliczna) oraz wciąż wysoki, przy malejącej liczbie młodzieży, stopień skolaryzacji na poziomie wyższym (...), podjęta problematyka jest ważna - i ma znaczenie praktyczne. Jednocześnie książka jest na rynku wydawniczym oryginalna, nie mając pełniejszego odpowiednika (...). Takie kompendium powinno być atrakcyjne dla czytelników, którymi mogą być, poza naukowcami zajmującymi się nauką, szkolnictwem wyższym i politykami publicznymi w tym zakresie, członkami, pracownikami i współpracownikami centralnych kolegialnych ciał ze sfery nauki i szkolnictwa wyższego oraz osobami pełniącymi funkcje kierownicze i pracującymi w administracji uczelni publicznych i niepublicznych, nauczyciele akademiccy, jak również doktoranci i studenci, zwłaszcza działający w ramach samorządu odpowiednio doktorantów i studenckiego".
Z recenzji prof. dr. hab. Huberta Izdebskiego
Słowo wstępne | str. 13
Rozdział 1.
STANISŁAW WALTOŚ
Korzenie współczesnego szkolnictwa wyższego - ścieżki tradycji | str. 19
1.1. Zamiast wprowadzenia | str. 19
1.2. Średniowieczne modele uniwersytetów inspiracją dla współczesności? | str. 20
1.3. Średniowieczna wspólnota edukacyjna | str. 25
1.4. Kryzys uniwersytetów i poszukiwania nowych rozwiązań | str. 30
1.5. Model Humboldta | str. 33
1.6. Model Newmana | str. 35
1.7. II Rzeczpospolita - od autonomii do jej ograniczenia | str. 36
1.8. Polska po 1945 roku - żegnanie się z Humboldtem | str. 46
1.9. Krok po kroku z powrotem w kierunku autonomii | str. 47
1.10. Szkolnictwo wyższe w Polsce niepodległej | str. 52
1.11. Cnoty akademickie - wartości nadal poszukiwane | str. 57
Rozdział 2.
OLGA KUREK-OCHMAŃSKA
Demograficzne uwarunkowania przyszłości szkolnictwa wyższego w Polsce | str. 61
2.1. Wprowadzenie | str. 61
2.2. Tendencje demograficzne w europejskim szkolnictwie wyższym | str. 64
2.3. Prognozy demograficzne dla polskiego szkolnictwa wyższego - studenci | str. 68
2.4. Prognozy demograficzne dla polskiego szkolnictwa wyższego - kadra akademicka | str. 70
2.5. Zmiany demograficzne a przyszłość rynku szkół wyższych | str. 73
2.6. Podsumowanie | str. 75
Rozdział 3.
KAROLINA CYRAN, DOMINIKA MAJ-SOLARZ
Realizacja Procesu Bolońskiego w szkolnictwie wyższym | str. 79
3.1. Wprowadzenie | str. 79
3.2. Etapy wdrażania Procesu Bolońskiego: od Sorbony do Erywania. Zmieniające się priorytety | str. 80
3.2.1. Komunikat praski (2001) | str. 82
3.2.2. Komunikat berliński (2003) | str. 82
3.2.3. Komunikat z Bergen (2005) | str. 83
3.2.4. Komunikat londyński (2007) | str. 83
3.2.5. Komunikat z Leuven/Louvain-la-Neuve (2009) | str. 84
3.2.6. Inauguracja Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyższego (2010) | str. 85
3.2.7. Komunikat bukaresztański (2012) | str. 85
3.2.8. Komunikat erywański (2015) | str. 87
3.3. Wyznaczniki Procesu Bolońskiego | str. 90
3.3.1. Zapewnienie odpowiedniej jakości kształcenia | str. 90
3.3.2. Powszechne wdrożenie trzech cykli kształcenia | str. 92
3.3.3. Promocja mobilności | str. 95
3.3.4. Wprowadzenie punktowego rozliczenia osiągnięć studentów | str. 97
3.3.5. Kształcenie przez całe życie | str. 98
3.3.6. Promowanie europejskiego obszaru badań | str. 99
3.4. Polskie uczelnie wobec wyzwań Procesu Bolońskiego | str. 102
3.4.1. Zmiany w otoczeniu uczelni wyższych | str. 103
3.4.2. Bolońskie reformy i strategiczne wyzwania | str. 104
3.5. Środowisko akademickie wobec Procesu Bolońskiego: między akceptacją a krytyką | str. 106
3.6. Podsumowanie | str. 111
Rozdział 4.
ANDRZEJ ROZMUS, AGNIESZKA SĘK
Prawno-społeczne warunki powstawania i likwidacji szkół wyższych w Polsce | str. 115
4.1. Warunki działania szkół wyższych w Polsce po roku 1989 | str. 115
4.2. Cechy transformacji polskiego systemu szkolnictwa wyższego | str. 117
4.3. Statystyczny obraz szkolnictwa wyższego w Polsce po roku 1989 | str. 118
4.4. Legislacyjne warunki tworzenia szkół wyższych w Polsce | str. 125
4.5. Uwagi końcowe | str. 137
Rozdział 5.
KATARZYNA KURZĘPA-DEDO, KAMILA KURCZEWSKA
Ustroje szkół wyższych. Rozważania modelowe | str. 141
5.1. Wprowadzenie | str. 141
5.2. Rozwiązania instytucjonalne i organizacyjne w krajach Europy | str. 145
5.3. Organizacja uczelni | str. 155
5.3.1. Uczelnia i jej organy | str. 156
5.3.2. Podstawowa jednostka organizacyjna uczelni i jej organy | str. 161
5.3.3. Stanowiska dokumentacji i informacji | str. 162
5.3.4. Samorządy i organizacje uczelniane | str. 163
5.4. Zadania i kompetencje organów i jednostek uczelni w zakresie organizacji kształcenia studentów | str. 164
5.4.1. Kompetencje podstawowej jednostki organizacyjnej i senatu w zakresie organizacji procesu kształcenia | str. 165
5.4.2. Kompetencje nauczycieli akademickich w zakresie organizacji procesu kształcenia | str. 168
5.4.3. Kompetencje kierownika podstawowej jednostki organizacyjnej w zakresie organizacji procesu kształcenia | str. 168
5.4.4. Kompetencje senatu w zakresie organizacji procesu kształcenia | str. 169
5.4.5. Kompetencje rektora w zakresie organizacji procesu kształcenia | str. 171
5.4.6. Inne jednostki wspierające proces kształcenia | str. 173
5.5. Zadania i kompetencje organów i jednostek uczelni w zakresie wsparcia organizacyjnego dla nauczycieli akademickich | str. 173
5.5.1. Kompetencje senatu w stosunku do nauczycieli akademickich | str. 174
5.5.2. Kompetencje rektora w stosunku do nauczycieli akademickich | str. 175
5.5.3. Kompetencje innych podmiotów uczelnianych w stosunku do nauczycieli akademickich | str. 176
5.6. Zadania i kompetencje organów i jednostek w zakresie wsparcia organizacyjnego dla pracowników naukowych | str. 177
5.7. Wsparcie organizacyjne zapewniające współdziałanie uczelni z otoczeniem | str. 179
5.8. Rodzaje powiązań organizacyjnych | str. 180
5.8.1. Gromadzenie i udostępnianie informacji | str. 181
5.8.2. Wnioskowanie, opiniowanie, udzielanie wytycznych, zatwierdzanie, uzgadnianie, wyrażanie zgody | str. 181
5.8.3. Nadzór, kontrola, ewaluacja | str. 183
5.9. Podsumowanie | str. 187
Rozdział 6.
ANDRZEJ KIEBAŁA
Autonomia szkół wyższych | str. 193
6.1. Autonomia | str. 194
6.2. Pojęcie autonomii szkół wyższych | str. 194
6.3. Autonomia polskich szkół wyższych w ujęciu historycznym | str. 198
6.4. Autonomia uczelni | str. 202
6.4.1. Prawo do określania swej misji | str. 205
6.4.2. Prawo do określania programów kształcenia oraz dokonywania opisów efektów kształcenia zgodnie z Krajowymi Ramami Kwalifikacji dla Szkolnictwa Wyższego | str. 205
6.4.3. Prawo do wyboru formy studiów, profilu kształcenia i określenia ich regulaminu | str. 208
6.4.4. Prawo do określania szczegółowych zasad i trybu przyjmowania na studia | str. 211
6.4.5. Prawo do określania sposobów oceny wyników nauczania | str. 213
6.4.6. Prawo do tworzenia kierunków studiów | str. 214
6.4.7. Samodzielność uczelni w wyznaczaniu zadań badawczych i dydaktycznych | str. 215
6.4.8. Posiadanie przez uczelnię dostatecznej liczby uprawnień do nadawania stopni naukowych i występowania z wnioskami o nadanie tytułu naukowego | str. 217
6.4.9. Określenie trybu i sposobu kształcenia kadry | str. 217
6.4.10. Prawo do nadawania tytułów honorowych | str. 218
6.4.11. Prawo do bezpośredniego podejmowania współpracy z zagranicznymi instytucjami naukowymi | str. 219
6.4.12. Określanie wzoru dyplomu ukończenia studiów | str. 219
6.4.13. Potwierdzanie efektów uczenia się | str. 220
6.4.14. Prawo do samodzielnego ustalania stanu prawnego, w szczególności statutu | str. 221
6.4.15. Prawo do określania i realizowania własnej strategii rozwojowej | str. 222
6.4.16. Prawo do określania szczegółowych zasad (w granicach upoważnienia ustawowego) pobierania opłat za usługi edukacyjne | str. 223
6.4.17. Prawo do podejmowania działalności gospodarczej w ustalonym przez siebie zakresie | str. 224
6.4.18. Swoboda w dysponowaniu majątkiem, w tym zaciągania zobowiązań | str. 225
6.4.19. Gwarancje integralności majątku uczelni oraz uprawnień w zakresie dysponowania zasobami kapitałowymi | str. 226
6.4.20. Swoboda w określaniu struktury organizacyjnej | str. 227
6.4.21. Swoboda tworzenia związków uczelni i kampusów uczelnianych | str. 228
6.4.22. Możliwość określania zasad polityki kadrowej oraz wprowadzania własnych systemów wynagradzania | str. 229
6.5. Podsumowanie | str. 230
Rozdział 7.
ARTUR BĄK, KAROLINA CYRAN, WACŁAW MENDYS
Mienie i finanse szkół wyższych | str. 233
7.1. Mienie | str. 233
7.2. Finanse | str. 236
7.2.1. Modele finansowania uczelni | str. 236
7.2.2. Finansowanie ze środków publicznych | str. 240
7.2.3. Finansowanie ze środków prywatnych | str. 243
7.3. Systemy finansowania szkolnictwa wyższego w wybranych krajach Europy i na świecie | str. 246
7.4. Finansowanie szkolnictwa wyższego w Polsce | str. 253
7.4.1. Finanse szkół publicznych | str. 258
7.4.2. Finanse szkół niepublicznych | str. 274
7.5. Finanse a funkcjonowanie wyższych uczelni | str. 277
7.6. Podsumowanie | str. 281
7.7. Wnioski | str. 283
Rozdział 8.
BARBARA CZARNEK, MARIAN LIWO
Pracownicy szkoły wyższej | str. 291
8.1. Wstęp | str. 291
8.2. Zatrudnienie pracowników szkół wyższych oraz wynikające z tego zatrudnienia prawa i obowiązki | str. 295
8.2.1. Założenia ogólne | str. 295
8.2.2. Nawiązanie stosunku pracy. Dodatkowe zatrudnienie. Rozwiązanie stosunku pracy. Okresowe oceny | str. 295
8.3. Czas pracy. Urlopy wypoczynkowe. Urlopy na podratowanie zdrowia | str. 317
8.3.1. Czas pracy | str. 317
8.3.2. Urlopy wypoczynkowe | str. 319
8.3.3. Urlopy naukowe | str. 320
8.3.4. Urlopy na poratowanie zdrowia | str. 320
8.4. Wynagrodzenie za pracę. Dodatki do wynagrodzenia i inne świadczenia | str. 321
8.4.1. Wynagrodzenie za pracę | str. 321
8.4.2. Dodatki do wynagrodzenia i inne świadczenia | str. 325
8.5. Emerytury i renty nauczycieli akademickich | str. 327
8.6. Bezpieczeństwo i higiena pracy w uczelniach | str. 332
8.7. Rozpoznawanie sporów ze stosunku pracy | str. 333
Rozdział 9.
BOGUSŁAW ŚLIWERSKI
Szkoła naukowa | str. 339
9.1. Czym jest szkoła naukowa? | str. 340
9.2. Uwarunkowania rozwoju szkół naukowych | str. 344
9.2.1. Przesłanki administracyjnoprawne | str. 344
9.2.2. Przesłanki społeczno-kulturowe szkół naukowych | str. 353
9.2.3. Uwarunkowania ekonomiczne szkół naukowych | str. 354
9.2.4. Uwarunkowania edukacyjne szkół naukowych | str. 356
9.3. Zakończenie | str. 359
Rozdział 10.
ANDRZEJ KIEBAŁA
Kariery nauczycieli akademickich | str. 363
10.1. Pojęcie i rodzaje kariery nauczycieli akademickich | str. 364
10.2. Kariera naukowa | str. 366
10.3. Kariera akademicka | str. 388
Rozdział 11.
KATARZYNA KURZĘPA-DEDO
Odpowiedzialność dyscyplinarna nauczycieli akademickich | str. 401
11.1. Uwagi wstępne | str. 401
11.2. Aktualne unormowanie odpowiedzialności dyscyplinarnej nauczycieli akademickich | str. 403
11.3. Zakres podmiotowy i przedmiotowy odpowiedzialności | str. 404
11.4. Przedawnienie i ustanie zatrudnienia | str. 407
11.5. Odpowiednie stosowanie przepisów kodeksu postępowania karnego do postępowania dyscyplinarnego wobec nauczycieli akademickich | str. 408
11.5.1. Stosowanie instytucji prawa karnego materialnego w postępowaniu dyscyplinarnym wobec nauczycieli akademickich | str. 411
11.6. Zbieg odpowiedzialności dyscyplinarnej i karnej | str. 412
11.7. Kary dyscyplinarne dla nauczycieli akademickich | str. 415
11.8. Organy orzekające w sprawach dyscyplinarnych | str. 417
11.8.1. Komisje dyscyplinarne | str. 417
11.8.2. Rzecznik dyscyplinarny | str. 422
11.9. Przebieg postępowania dyscyplinarnego wobec nauczycieli akademickich | str. 426
11.9.1. Postępowanie dyscyplinarne przed rektorem | str. 426
11.9.2. Postępowanie wyjaśniające | str. 427
11.9.3. Postępowanie dyscyplinarne | str. 436
11.10. Wykonanie kar | str. 449
11.11. Zatarcie skazania | str. 450
11.12. Wznowienie postępowania | str. 451
11.13. Zawieszenie nauczyciela akademickiego w pełnieniu obowiązków | str. 452
11.14. Wnioski końcowe | str. 454
Rozdział 12.
KAMILLA KURCZEWSKA
Odpowiedzialność dyscyplinarna studentów | str. 461
12.1. Sposób regulacji odpowiedzialności dyscyplinarnej studentów | str. 463
12.2. Zakres podmiotowy odpowiedzialności dyscyplinarnej | str. 469
12.3. Zakres przedmiotowy odpowiedzialności dyscyplinarnej | str. 470
12.4. Zbieg odpowiedzialności dyscyplinarnej i karnej | str. 476
12.5. Kary dyscyplinarne dla studentów | str. 477
12.6. Inne braki w unormowaniu odpowiedzialności dyscyplinarnej | str. 481
12.7. Postulowane kierunki zmian | str. 484
12.8. Organy orzekające w sprawach dyscyplinarnych | str. 485
12.8.1. Komisje dyscyplinarne | str. 485
12.8.2. Rzecznik dyscyplinarny | str. 486
12.8.3. Sądy koleżeńskie | str. 486
12.9. Zasady postępowania dyscyplinarnego wobec studentów | str. 487
12.10. Przebieg postępowania dyscyplinarnego wobec studentów | str. 493
12.10.1. Postępowanie dyscyplinarne przed rektorem | str. 493
12.10.2. Postępowanie dyscyplinarne przed sądem koleżeńskim | str. 495
12.10.3. Postępowanie wyjaśniające | str. 496
12.10.4. Przebieg postępowania dyscyplinarnego | str. 499
12.10.5. Postępowanie dyscyplinarne odwoławcze | str. 503
12.10.6. Postępowanie przed sądem administracyjnym | str. 506
12.10.7. Odpowiednie stosowanie przepisów kodeksu postępowania karnego w postępowaniu dyscyplinarnym | str. 507
12.11. Wykonanie kar | str. 510
12.12. Zatarcie ukarania | str. 511
12.13. Przedawnienie | str. 511
12.14. Wznowienie postępowania | str. 511
12.15. Wnioski | str. 512
Rozdział 13.
SYLWIA BANAŚ, ŁUKASZ BŁĄD
Organizacja studiów, stypendia oraz funkcjonowanie samorządu i organizacji studenckich | str. 519
13.1. Nowa organizacja studiów | str. 520
13.2. Studenci dla Procesu Bolońskiego | str. 527
13.3. Ocena nauczycieli akademickich | str. 530
13.4. Czas trwania studiów | str. 532
13.5. Regulacje dotyczące form i toku studiów | str. 538
13.6. Zajęcia dydaktyczne - formy tradycyjne i nauczanie na odległość | str. 543
13.7. Zajęcia i sprawdziany wiedzy w języku obcym | str. 546
13.8. Przenoszenie i uznawalność wyników studenta | str. 547
13.9. Stypendia | str. 549
13.10. Samorząd studencki i parlament studentów | str. 557
13.11. Uwagi końcowe | str. 561
Rozdział 14.
BARBARA CZARNEK, MARIAN LIWO
Studia doktoranckie | str. 563
14.1. Warunki i tryb organizowania studiów doktoranckich | str. 563
14.2. Nadawanie naukowych stopni uniwersyteckich | str. 566
14.3. Współczesne studia doktoranckie | str. 566
14.4. Modele kształcenia doktorantów | str. 567
14.5. Problematyka stopni i tytułów naukowych w Polsce po II wojnie światowej | str. 570
14.6. Czynniki kształtujące popyt na studia doktoranckie | str. 571
14.7. Oceny i efekty prowadzenia studiów doktoranckich | str. 576
14.8. Obowiązki i prawa doktorantów | str. 581
14.9. Studia doktoranckie na tle Europejskiej karty naukowca i ustawy o stopniach i tytułach naukowych | str. 585
14.10. Podsumowanie i wnioski | str. 587
Rozdział 15.
AGATA JURKOWSKA-GOMUŁKA
Internacjonalizacja studiów i badań naukowych | str. 593
15.1. Wprowadzenie | str. 593
15.2. Determinanty i cele procesu internacjonalizacji szkolnictwa wyższego i nauki | str. 595
15.3. Budowa Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyższego | str. 599
15.4. Budowa Europejskiej Przestrzeni Badawczej | str. 601
15.5. Ramy prawne internacjonalizacji szkolnictwa wyższego w Polsce | str. 603
15.5.1. Regulacje międzynarodowe | str. 603
15.5.2. Regulacje krajowe | str. 604
15.6. Umiędzynarodowienie kształcenia w polskich uczelniach | str. 605
15.6.1. Europejski System Transferu Punktów (ECTS) | str. 605
15.6.2. Uznawanie dyplomów uczelni zagranicznych | str. 606
15.6.3. Zasady podejmowania studiów przez cudzoziemców | str. 607
15.6.4. Programy zachęcające cudzoziemców do studiowania w Polsce | str. 611
15.6.5. Mobilność polskich studentów | str. 613
15.6.6. Zatrudnianie cudzoziemców w szkołach wyższych | str. 616
15.6.7. Wielokrotne i wspólne dyplomy | str. 617
15.6.8. Inne działania na rzecz umiędzynarodowienia polskich uczelni w wymiarze dydaktycznym | str. 619
15.6.9. Umiędzynarodowienie kształcenia w Programie Operacyjnym Wiedza Edukacja Rozwój (PO WER) | str. 620
15.7. Umiędzynarodowienie badań naukowych w polskich uczelniach | str. 621
15.7.1. Uznawalność stopni naukowych uzyskanych za granicą | str. 621
15.7.2. Tworzenie centrów badawczych z partnerami zagranicznymi | str. 622
15.7.3. Europejski program Horyzont 2020 | str. 622
15.7.4. Bilateralne i multilateralne programy umiędzynarodowienia badań | str. 624
15.7.5. Krajowe programy umiędzynarodowienia badań | str. 626
15.8. Instytucjonalny system wspierania internacjonalizacji uczelni | str. 628
15.9. Internacjonalizacja polskiego szkolnictwa wyższego w praktyce - przykład podkarpackiej uczelni niepublicznej | str. 639
15.10. Perspektywy umiędzynarodowienia polskiego szkolnictwa wyższego | str. 633
Rozdział 16.
MARCIN SZEWCZYK, ALEKSANDRA KĘDZIOR
Organizacja i prowadzenie badań naukowych w szkole wyższej | str. 639
16.1. Miejsce prowadzenia badań | str. 639
16.2. Rodzaje badań naukowych | str. 642
16.3. Finansowanie badań naukowych | str. 644
16.3.1. Ograny odpowiedzialne za rozdysponowanie środków | str. 644
16.3.2. Źródła finansowania badań naukowych w Polsce | str. 649
16.3.3. Podział środków przeznaczonych na badania naukowe | str. 652
16.3. Słabości i problemy polskiej nauki | str. 656
16.4.1. Niewystarczające nakłady na badania naukowe | str. 657
16.4.2. Niewystarczający poziom współpracy | str. 661
16.4.3. Inne problemy | str. 664
Rozdział 17.
DOMINIK ANTONOWICZ
Problemy związane z kompleksową oceną jednostek naukowych w polskim szkolnictwie wyższym | str. 671
17.1. Uwagi wstępne | str. 671
17.2. Zasady Kompleksowej Oceny Jednostek Naukowych | str. 673
17.3. Jaką funkcję pełni kompleksowa ocena jednostek naukowych? | str. 676
17.4. Przedmiot kompleksowej oceny jednostek naukowych | str. 679
17.5. Instytucjonalna różnorodność jednostek naukowych | str. 680
17.6. Wewnętrzna złożoność świata nauki | str. 682
17.7. Narzędzia bibliometryczne czy ocena ekspercka? | str. 684
17.8. Konkluzje | str. 685
Rozdział 18.
PAWEŁ CHMIELNICKI
Postępowanie akredytacyjne w szkolnictwie wyższym | str. 689
18.1. Status podmiotu prowadzącego postępowanie akredytacyjne | str. 689
18.2. Charakter postępowania akredytacyjnego | str. 692
18.3. Przebieg akredytacji | str. 696
18.4. Wzruszanie uchwał prezydium Polskiej Komisji Akredytacyjnej | str. 706
18.5. Brak akredytacji | str. 708
18.6. Efekty stosowania procedur akredytacyjnych | str. 710
Notki o autorach | str. 719
