Farmakologia. Mechanizmy - leki - farmakoterapia oparta na faktach. Tom 1

CZĘŚĆ I. Ogólne mechanizmy działania leków Rafał Olszanecki, Jacek Jawień 1
1. FARMAKOLOGIA – DEFINCJA I RODZAJE LEKÓW – Rafał Olszanecki 3
1.1. Rodzaje leków 3
1.2. Mechanizmy działania leków 6
1.3. Stosowanie leków w lecznictwie 6
1.4. Miejscowe i ogólne stosowanie leku 8
1.5. Farmakoterapia oparta na faktach 9
2. FARMAKODYNAMIKA – Jacek Jawień 13
2.1. Receptory 13
2.1.1. Regulacja receptorowa 14
2.1.2. Typy receptorów 15
2.2. Białka G 16
2.2.1. Receptory sprzężone z białkami G (G protein-coupled-receptors, GPCR) 19
2.2.2. Desensytyzacja (odwrażliwienie) receptorów związanych z białkiem G 19
2.3. Cykliczny AMP jako wtórny przekaźnik 19
2.4. Wapń jako „król wtórnych przekaźników” 20
2.5. Wydzielanie mediatorów przez synapsę 20
2.6. Botulina 21
2.6.1. Działanie toksyny botulinowej 21
2.6.2. Zastosowanie toksyny botulinowej w medycynie 21
2.7. Tolerancja na leki 22

CZĘŚĆ II. Farmakologia podstawowa Jacek Jawień, Rafał Olszanecki 23
3. LEKI AUTONOMICZNEGO UKŁADU NERWOWEGO – Jacek Jawień 25
3.1. Wprowadzenie 25
3.2. Leki wpływające na przekaźnictwo cholinergiczne 26
3.2.1. Neurony cholinergiczne i adrenergiczne autonomicznego układu nerwowego 26
3.2.2. Muskarynowe receptory cholinergiczne 28
3.2.3. Leki działające na receptor nikotynowy 35
3.3. Leki wpływające na złącze nerwowo-mięśniowe 36
3.3.1. Związki niedepolaryzujące 36
3.3.2. Związki depolaryzujące 36
3.4. Leki wpływające na przekaźnictwo adrenergiczne 37
3.4.1. Biosynteza amin katecholowych 37
3.4.2. Receptory adrenergiczne 38
3.4.3. Leki sympatykomimetyczne 38
3.4.4. Leki pobudzające receptory dopaminergiczne 40
3.4.5. Leki o pośrednim działaniu sympatykomimetycznym 40
3.4.6. Leki α-adrenolityczne 41
3.4.7. Selektywni antagoniści receptorów α1-adrenergicznych 42
3.4.8. Leki sympatykolityczne 42
3.4.9. Leki β-adrenolityczne (β-blokery) 42
4. FARMAKOLOGIA AUTAKOIDÓW – Jacek Jawień, Rafał Olszanecki 46
4.1. Definicja i podział autakoidów – Jacek Jawień 46
4.2. Autakoidy aminowe – Jacek Jawień 46
4.2.1. Histamina 46
4.2.2. Serotonina 48
4.3. Leki używane w leczeniu migreny – Jacek Jawień 48
4.4. Autakoidy peptydowe – Jacek Jawień 50
4.4.1. Bradykinina 50
4.4.2. Angiotensyna 51
4.4.3. Endoteliny 56
4.5. Autakoidy purynowe – Jacek Jawień 57
4.6. Autakoidy gazowe – Jacek Jawień 59
4.6.1. Tlenek azotu 59
4.6.2. Tlenek węgla 64
4.6.3. Siarkowodór 65
4.7. Autakoidy lipidowe – Rafał Olszanecki 65
4.7.1. Czynnik aktywujący płytki krwi 65
4.7.2. Eikozanoidy 67
4.8. Niesteroidowe leki przeciwzapalne – Rafał Olszanecki 77
4.8.1. Mechanizm działania 78
4.8.2. Efekty kliniczne 78
4.8.3. Leki 78
4.8.4. Inne leki przeciwbólowe i przeciwgorączkowe 85
4.9. Zarys farmakoterapii bólu – Rafał Olszanecki 87
4.10. Farmakoterapia reumatoidalnego zapalenia stawów – Rafał Olszanecki 92
4.10.1. Farmakobiologia RZS 92
4.10.2. Leki zmniejszające objawy choroby 93
4.10.3. Leki modyfikujące przebieg choroby 94
4.10.4. Nowe kierunki poszukiwań leków – leki biologiczne 97
4.11. Farmakoterapia dny moczanowej – Rafał Olszanecki 99
4.11.1. Leczenie ostrego napadu dny moczanowej 99
4.11.2. Leczenie przewlekłe 100
5. IMMUNOFARMAKOLOGIA – Rafał Olszanecki 103
5.1. Wprowadzenie 103
5.1.1. Ogólne mechanizmy działania leków immunosupresyjnych i immunostymulujących 103
5.1.2. Farmakobiologia układu immunologicznego 103
5.2. Leki immunosupresyjne 107
5.2.1. Leki cytotoksyczne 108
5.2.2. Glikokortykosteroidy 111
5.2.3. Leki wiążące się z immunofilinami 111
5.2.4. Przeciwciała i inne leki przeciwko antygenom limfocytów 113
5.2.5. Inhibitory współstymulacji 118
5.2.6. Leki przeciwcytokinowe 120
5.2.7. Leki hamujące układ dopełniacza i układ kinin 124
5.2.8. Leki hamujące działanie szkodliwych przeciwciał 124
5.2.9. Przeciwciała przeciwko Rh(D) 125
5.2.10. Leki blokujące molekuły adhezyjne 125
5.2.11. Inne leki immunosupresyjne 126
5.3. Leki immunostymulujące 129
5.3.1. Interferony 130
5.3.2. Inne cytokiny 131
5.3.3. Mielopoetyczne czynniki wzrostowe 132
5.3.4. Przeciwciała 132
5.3.5. Inne leki immunostymulujące 133
5.3.6. Skrót wiadomości o immunizacji biernej i czynnej 135

CZĘŚĆ III. Leki używane w zwalczaniu infekcji Rafał Olszanecki 137
6. FARMAKOBIOLOGIA INFEKCJI BAKTERYJNYCH 139
6.1. Ogólne mechanizmy działania leków przeciwbakteryjnych 139
6.2. Zakres, typ i siła działania leków przeciw drobnoustrojom 141
6.3. Farmakobiologia oporności drobnoustrojów na działanie leków 143
6.4. Wzrost drobnoustrojów w środowisku naturalnym 145
7. ŚRODKI ODKAŻAJĄCE 147
8. LEKI PRZECIWBAKTERYJNE I PRZECIW DROBNOUSTROJOM ATYPOWYM 151
8.1. Pochodne chinoliny 152
8.2. Pochodne nitrofuranu 152
8.3. Pochodne nitroimidazolu 153
8.4. Sulfonamidy i inhibitory reduktazy dihydrofolianu 154
8.4.1. Sulfonamidy 154
8.4.2. Inhibitory reduktazy dihydrofolianu i ich połączenia z sulfonamidami 156
8.5. Inhibitory gyrazy (chinolony przeciwbakteryjne) 157
8.5.1. Mechanizm działania 157
8.5.2. Zastosowania i działania niepożądane 157
8.6. Antybiotyki β-laktamowe 159
8.6.1. Mechanizmy działania 160
8.6.2. Podział antybiotyków β-laktamowych 162
8.7. Antybiotyki glikopeptydowe i glikolipopeptydowe 170
8.8. Antybiotyki aminoglikozydowe i spektynomycyna 171
8.9. Tetracykliny oraz glicylcykliny 175
8.10. Antybiotyki makrolidowe, azalidowe, ketolidowe i linkozamidowe 176
8.10.1. Antybiotyki makrolidowe 176
8.10.2. Azalidy 177
8.10.3. Ketolidy 177
8.10.4. Linkozamidy 178
8.11. Oksazolidynony 178
8.12. Streptograminy 178
8.13. Inne leki przeciwbakteryjne 179
8.13.1. Chloramfenikol 179
8.13.2. Ansamycyny 180
8.13.3. Fidaksomycyna 180
8.13.4. Polimyksyny 180
8.13.5. Pleuromutyliny 181
8.13.6. Fosfomycyna 181
8.13.7. Fusydany 181
8.13.8. Fuzafungina 181
8.13.9. Mupirocyna 182
8.13.10. Bacytracyna 182
8.13.11. Gramicydyna 182
8.13.12. Cykloseryna 182
8.14. Preparaty używane w leczeniu gruźlicy oraz trądu 182
8.14.1. Leki stosowane w leczeniu gruźlicy 182
8.14.2. Leki wykorzystywane w terapii trądu 186
8.15. Ogólne zasady stosowania leków przeciwbakteryjnych 188
8.15.1. Metody leczenia przeciwbakteryjnego 188
8.15.2. Wybór leku 191
8.15.3. Profilaktyczne stosowanie antybiotyków 192
9. LEKI PRZECIWWIRUSOWE 194
9.1. Leki używane w leczeniu zakażeń wirusami Herpes simplex oraz Varicella-zoster 196
9.2. Leki używane w leczeniu zakażeń wirusem cytomegalii 198
9.3. Leki używane w leczeniu AIDS 200
9.3.1. Inhibitory wejścia HIV do komórek 200
9.3.2. Nukleozydowe i nukleotydowe inhibitory odwrotnej transkryptazy (NRTI) 202
9.3.3. Nienukleozydowe inhibitory odwrotnej transkryptazy (NNRTI) 204
9.3.4. Inhibitory proteazy 205
9.3.5. Inhibitory integrazy 207
9.3.6. Inhibitory kapsydu wirusa 207
9.3.7. Ogólne zasady użycia leków w leczeniu AIDS 207
9.4. Leki używane w leczeniu wirusowych zapaleń wątroby 208
9.4.1. Leki używane w leczeniu zakażenia HBV 208
9.4.2. Leki używane w leczeniu zakażenia HCV 209
9.5. Leki używane w leczeniu grypy 211
9.5.1. Pochodne adamantanu 211
9.5.2. Inhibitory neuraminidazy 212
9.5.3. Inhibitory endonukleazy 212
9.6. Leki używane w leczeniu zakażeń wywołanych RSV 212
9.7. Leki używane w leczeniu zakażeń koronawirusami 213
9.8. Leki używane w leczeniu gorączki krwotocznej Ebola 214
9.9. Leki stosowane w innych chorobach wirusowych 215
10. LEKI PRZECIWGRZYBICZE 216
10.1. Amfoterycyna B 216
10.2. Flucytozyna 217
10.3. Azole 217
10.4. Echinokandyny 219
10.5. Ibreksafungerp 219
10.6. Inhibitory epoksydazy skwalenowej 219
10.7. Inne leki przeciwgrzybicze 220
11. LEKI UŻYWANE W ZAKAŻENIACH PIERWOTNIAKAMI 221
11.1. Leki używane w leczeniu malarii 221
11.1.1. Pochodne aminochinoliny oraz chinina 223
11.1.2. Pochodne naftochinonu 225
11.1.3. Pochodne fluorenu 226
11.1.4. Artemizynina i pochodne 226
11.1.5. Inhibitory syntezy aktywnego folianu 226
11.1.6. Antybiotyki 227
11.2. Leki używane w terapii toksoplazmozy 227
11.3. Leki używane w leczeniu amebiozy 227
11.4. Leki używane w leczeniu rzęsistkowicy 228
11.5. Leki używane w trypanosomozach 228
11.6. Inne leki przeciwpierwotniakowe 230
12. LEKI UŻYWANE W ZAKAŻENIACH ROBAKAMI 231
13. FARMAKOLOGIA W MEDYCYNIE PODRÓŻY 235
13.1. Chemioprofilaktyka przeciwmalaryczna 235
13.2. Leki w apteczce podróżnej 235

CZĘŚĆ IV. Farmakologia schorzeń układów i narządów Rafał Olszanecki, Paweł Wołkow, Jacek Jawień 237
14. LEKI OBWODOWEGO UKŁADU NERWOWEGO – Rafał Olszanecki 239
14.1. Środki znieczulające miejscowo 239
14.1.1. Farmakobiologia przewodnictwa nerwowego 239
14.1.2. Budowa chemiczna leków i ich molekularny mechanizm działania 241
14.1.3. Efekty fizjologiczne leków 243
14.1.4. Farmakokinetyka i własności leków 244
14.1.5. Działania niepożądane 244
14.1.6. Zastosowanie kliniczne 247
14.1.7. Inne leki o działaniu miejscowo znieczulającym 249
14.2. Inne leki działające w obrębie obwodowego układu nerwowego 249
14.2.1. Leki miorelaksacyjne 249
15. LEKI OŚRODKOWEGO UKŁADU NERWOWEGO – Paweł Wołkow 252
15.1. Ogólna organizacja ośrodkowego układu nerwowego 252
15.1.1. Neuroprzekaźniki i neuromodulatory 252
15.1.2. Klasyfikacja leków ośrodkowego układu nerwowego 261
15.2. Leki uspokajające i nasenne 261
15.2.1. Barbiturany 263
15.2.2. Benzodiazepiny 263
15.2.3. Antyhistaminiki 265
15.2.4. Wodzian chloralu 265
15.2.5. Leki działające na pozasynaptyczne receptory GABA_A 265
15.2.6. Leki działające wybiórczo na niektóre podjednostki tworzące receptor GABA_A 266
15.2.7. Agoniści receptorów melatoninowych 266
15.2.8. Antagoniści receptora dla oreksyny 266
15.2.9. Anksjolityki bez działania nasennego 266
15.3. Leki stosowane w zaburzeniach czynności elektrycznej ośrodkowego układu nerwowego 267
15.3.1. Rodzaje napadów padaczkowych 268
15.3.2. Leki przeciwpadaczkowe 269
15.3.3. Zasady leczenia napadów padaczkowych 277
15.3.4. Leczenie różnych rodzajów napadów padaczkowych 277
15.4. Opioidowe leki przeciwbólowe 277
15.4.1. Czyści agoniści receptorowi 279
15.4.2. Mieszani agoniści/antagoniści 280
15.4.3. Czyści antagoniści receptorów opioidowych – leczenie zatruć 281
15.4.4. Inne grupy leków przeciwbólowych 281
15.5. Środki znieczulenia ogólnego i ogólne zasady anestezji chirurgicznej 282
15.5.1. Anestetyki wziewne 283
15.5.2. Anestetyki dożylne 288
15.6. Leki przeciwpsychotyczne (neuroleptyki) 290
15.7. Leki przeciwdepresyjne i stabilizujące nastrój 294
15.7.1. Inhibitory wychwytu monoamin 294
15.7.2. Inhibitory rozkładu monoamin 298
15.7.3. Inne leki przeciwdepresyjne 298
15.8. Leczenie zespołów otępiennych 299
15.8.1. Przeciwciała monoklonalne zmniejszające odkładanie w tkance mózgowej amyloidu β w postaci blaszek (plaques) 299
15.8.2. Leki prokognitywne (nootropowe) 300
15.9. Leczenie choroby Parkinsona i innych zaburzeń układu pozapiramidowego 301
15.9.1. Leczenie choroby Parkinsona 301
15.9.2. Leczenie choroby Huntingtona 303
15.9.3. Leczenie stwardnienia zanikowego bocznego 303
15.9.4. Leczenie rdzeniowego zaniku mięśni 304
15.9.5. Inne choroby degeneracyjne 305
15.10. Leczenie stwardnienia rozsianego 305
15.11. Miorelaksanty 307
15.12. Wpływ alkoholu na ośrodkowy układ nerwowy 308
15.13. Psychoanaleptyki i psychodysleptyki 309
15.13.1. Mechanizmy uzależnienia 309
15.13.2. Farmakoterapia w przypadku uzależnień 314
16. LEKI WPŁYWAJĄCE NA UKŁAD HORMONALNY – Paweł Wołkow 316
16.1. Hormony oraz farmakologia podwzgórza i przysadki 316
16.1.1. Hormony podwzgórza i przysadki 317
16.1.2. Oś podwzgórze–przysadka–hormon wzrostu 317
16.1.3. Oś podwzgórze–przysadka–prolaktyna 320
16.1.4. Oś podwzgórze–przysadka–tyreotropina 321
16.1.5. Oś podwzgórze–przysadka–kortykotropina 322
16.1.6. Oś podwzgórze–przysadka–gonadotropiny 323
16.2. Hormony tarczycy 325
16.3. Hormony kory nadnerczy 330
16.3.1. Androgeny nadnerczowe 331
16.3.2. Mineralokortykosteroidy 332
16.3.3. Glikokortykosteroidy 333
16.3.4. Inhibitory syntezy hormonów nadnerczowych 336
16.4. Hormony płciowe 336
16.4.1. Estrogeny 338
16.4.2. Antyestrogeny 339
16.4.3. Gestageny 341
16.4.4. Antagoniści i modulatory receptora progesteronowego 342
16.4.5. Androgeny 342
16.4.6. Hormonalna terapia zastępcza 343
16.4.7. Środki stosowane w celu czasowego zahamowania płodności 345
16.5. Hormony oraz leki wpływające na metabolizm wapnia i mineralizację kości 347
16.5.1. Aktywność metaboliczna kości 347
16.5.2. Hormony wpływające na metabolizm wapnia i mineralizację kości 348
16.5.3. Leki wpływające na metabolizm wapnia i mineralizację tkanki kostnej 351
16.6. Homeostaza węglowodanowa, czynność wewnątrzwydzielnicza trzustki i leki przeciwcukrzycowe 354
16.6.1. Insulina 354
16.6.2. Amylina 357
16.6.3. Glukagon 357
16.6.4. Leczenie cukrzycy 358
16.7. Leczenie i zapobieganie otyłości 365
16.7.1. Leki o działaniu obwodowym 365
16.7.2. Leki o działaniu ośrodkowym 366
16.7.3. Leczenie otyłości uwarunkowanej genetycznie 367

Skorowidz 369