Hepatologia to dwutomowe, unikatowe na rynku wydawniczym dzieło o charakterze interdyscyplinarnym, przeznaczone dla szerokiego kręgu lekarzy stykających się z chorobami wątroby i dróg żółciowych u pacjentów w codziennej praktyce lekarskiej.
Problematyka chorób wątroby została ujęta wszechstronnie i kompleksowo od etiologii, przez diagnostykę aż do terapii chorób wątroby w różnych grupach chorych: dzieci, dorośli, osoby starsze, po przeszczepach narządów.
Współautorami publikacji są wybitni specjaliści - doświadczeni klinicyści praktycy z zakresu gastroenterologii, hepatologii, chorób zakaźnych, pediatrii a także mikrobiolodzy, dietetycy i fizjolodzy. Poszczególne rozdziały są wzbogacone o liczne, unikatowe ryciny, schematy, algorytmy oraz najnowsze wytyczne Towarzystw Naukowych.
Monografię kierujemy nie tylko do specjalistów gastroenterologii i lekarzy praktyków lecz także została przygotowana do nauki na studiach medycznych w zakresie chorób zakaźnych, gastroenterologii, medycyny rodzinnej i mikrobiologii.
1. Zarys dziejów hepatologii – Jacek Juszczyk 1
Wprowadzenie 1
Okres magiczny (mistyczny) 2
Okres anatomiczny 5
Okres funkcjonalny 7
Etiologia wirusowych zapaleń wątroby – eksperymenty na ludziach 12
Leczenie zakażeń HBV i HCV 13
Anatomia i histologia wątroby 14
Badania biochemiczne 15
Biopsja i laparoskopia wątroby 15
Badania obrazowe 16
Marskość wątroby 17
Leczenie chirurgiczne chorych z guzami wątroby i transplantacja wątroby 17
Hepatologia w Polsce – zarys 18
2. Sztuczna inteligencja w hepatologii – Zbigniew Pastuszak, Kamil Filipek, Konrad Łyda 21
Wprowadzenie 21
Sztuczna inteligencja – definicje i techniki 21
Inteligentna analiza danych w hepatologii 23
Praktyczne zastosowania sztucznej inteligencji w hepatologii 26
Epidemiologia chorób wątroby 26
Badania przesiewowe 27
Diagnostyka obrazowa 27
Tworzenie strategii zapobiegania chorobom 30
Zagrożenia dla medycyny wynikające ze stosowania sztucznej inteligencji 32
Podsumowanie 34
3. Cytofizjologia wątroby i dróg żółciowych – Wiesława Ewa Niklińska, Agnieszka Miąsko-Kłubowicz, Joanna Pancewicz 39
Wprowadzenie 39
Rozwój embrionalny wątroby 39
Budowa wątroby 40
Unaczynienie wątroby 40
Mikrounaczynienie 41
Unaczynienie limfatyczne wątroby 41
Organizacja miąższu wątroby 42
Zrazik klasyczny (anatomiczny) 42
Zrazik wrotny (Malla) 43
Gronko wątrobowe (Rappaporta) 43
Hepatocyty 44
Zatoki wątrobowe 48
Unerwienie wątroby 49
Regeneracja wątroby 49
Drogi żółciowe 49
Drogi żółciowe wewnątrzwątrobowe 49
Drogi żółciowe pozawątrobowe 50
Pęcherzyk żółciowy i jego czynność 50
Mechanizm uwalniania żółci 51
Rytmy biologiczne wątroby 52
Regulacja homeostazy glukozy 52
Metabolizm lipidów i kwasów żółciowych 53
Rytmiczna detoksykacja w wątrobie 53
4. Biochemiczne podstawy funkcji wątroby – Aleksandra Tarasiuk, Jakub Fichna 55
Budowa i funkcje wątroby 55
Enzymy wątrobowe 57
Aminotransferaza alaninowa 57
Aminotransferaza asparaginowa 57
Aminotransferaza alaninowa vs. aminotransferaza asparaginowa 58
S-transferazy glutationowe 58
Fosfataza alkaliczna 59
Gamma-glutamylotransferaza 59
Metabolizm bilirubiny 60
Znaczenie kliniczne bilirubiny 62
Żółtaczka 62
Zespół Criglera-Najjara (przejściowa hiperbilirubinemia noworodkowa) 63
Zespół Gilberta 63
Zespół Dubina-Johnsona 63
Metabolizm porfiryn 63
Biosynteza hemu 64
Metabolizm kwasów żółciowych i żółci 66
Synteza kwasów żółciowych 66
Transport kwasów żółciowych i krążenie jelitowo-wątrobowe 66
Metabolizm aminokwasów i białek 67
Metabolizm węglowodanów 68
Glikogenogeneza i glikogenoliza 69
Glukoneogeneza i glikoliza 69
Metabolizm lipidów i lipoprotein 70
Synteza kwasów tłuszczowych i lipogeneza 71
Beta-oksydacja 71
Biochemia lipoprotein 71
Metabolizm cholesterolu 72
Niealkoholowe stłuszczenie wątroby 72
Ketogeneza 73
Funkcje detoksykacyjne wątroby na przykładzie detoksykacji amoniaku i neutralizacji wodorowęglanów 73
Cykl mocznikowy 74
Etapy cyklu mocznikowego 74
Ogólna reakcja i energetyka cyklu mocznikowego 75
Regulacja cyklu mocznikowego 75
Integracja między cyklem mocznikowym a cyklem Krebsa 76
Zaburzenia metaboliczne związane z cyklem mocznikowym 76
Metabolizm glutaminy i glutaminianu 76
Wątroba jako gruczoł endokrynny 78
5. Diagnostyka laboratoryjna chorób wątroby i dróg żółciowych – Lech Chrostek 81
Wprowadzenie 81
Nieprawidłowości w aktywności enzymów wątrobowych 82
Aminotransferazy 83
Profil wątrobowokomórkowy uszkodzenia wątroby 83
Profil cholestatyczny uszkodzenia wątroby 84
Hiperbilirubinemia i żółtaczka 85
Wrodzone zaburzenia metabolizmu (sprzęgania) bilirubiny 86
Wrodzone zaburzenia transportu bilirubiny 87
Kwasy żółciowe w chorobach wątroby 87
Zaburzenia hemostazy w chorobach wątroby 88
Alkoholowe choroby wątroby 89
Wirusowe zapalenia wątroby 90
Niealkoholowa stłuszczeniowa choroba wątroby 93
Włóknienie i marskość wątroby 94
Pierwotny rak wątroby 95
Autoimmunologiczne choroby wątroby 96
Choroby wątroby występujące podczas ciąży 98
Choroba Wilsona 99
Wrodzony niedobór alfa1-antytrypsyny 100
MikroRNA w chorobach wątroby 100
Personalizowana strategia w diagnostyce chorób wątroby 101
6. Diagnostyka obrazowa wątroby i dróg żółciowych – Maciej Michalak, Ryszard Pacho 103
Zastosowanie technik obrazowania 103
Tomografia komputerowa 103
Rezonans magnetyczny 104
Zmiany miąższowe w wątrobie 106
Stłuszczenie wątroby 106
Zapalenie wątroby 107
Zwłóknienie wątroby 108
Guzki regeneracyjne i marskość wątroby 109
Guzkowy przerost regeneracyjny wątroby 111
Zmiany naczyniowe 112
Zespół Budda-Chiariego 112
Zespół niedrożności zatokowej wątroby 113
Hepatopatia zastoinowa 113
Zakrzepica wrotna 114
Choroba Rendu-Oslera-Webera 114
Tętniak tętnicy wątrobowej 114
Przetoki tętniczo-wrotne 115
Zmiany pozorne 115
Guzy łagodne 116
Naczyniak wątroby 116
Ogniskowy przerost guzkowy wątroby 117
Gruczolak wątroby 119
Guzy złośliwe wątroby 120
Rak wątrobowokomórkowy 120
Przerzuty do wątroby 122
Zmiany torbielowate w wątrobie 123
Zmiany infekcyjne i ziarniniakowe w wątrobie 125
Ropień bakteryjny wątroby 125
Zakażenia grzybicze 127
Zarażenia pasożytnicze 127
Pseudoguz zapalny wątroby 129
Choroby przewodów żółciowych 129
Kamica żółciowa 129
Zapalenia dróg żółciowych 131
Rak dróg żółciowych 133
Choroby pęcherzyka żółciowego 135
Zmiany zapalne pęcherzyka żółciowego 135
Polipy pęcherzyka żółciowego 136
Rak pęcherzyka żółciowego 137
7. Patomorfologia chorób wątroby – Bożena Walewska-Zielecka 139
Wprowadzenie 139
Opracowanie materiału z biopsji gruboigłowej wątroby 141
Barwienia histochemiczne 142
Barwienia immunohistochemiczne 147
Zasady oceny biopsji wątroby 148
Ocena hepatocytów 159
Stłuszczenie wątroby i stłuszczeniowe zapalenie wątroby 163
Ocena blaszki granicznej 165
Ocena przestrzeni wrotnych 167
Zatoki wątroby 169
Marskość wątroby 170
Odwracalność marskości wątroby 173
Rola badania histopatologicznego w rozpoznawaniu polekowego uszkodzenia wątroby 174
Autoimmunizacyjne choroby wątroby 178
Inne rzadkie choroby wątroby 179
Hemochromatoza 179
Choroba Wilsona 180
Niedobór alfa1-antytrypsyny 181
8. Mikrobiota jelitowa a choroby wątroby – Anatol Panasiuk 183
Mikrobiota jelitowa 183
Zaburzenia funkcji bariery jelitowej 186
Dysbioza 187
Przerost bakteryjny jelita cienkiego 187
Leczenie 189
Mikrobiota przewodu pokarmowego w chorobach wątroby 190
Wpływ chorób wątroby na funkcjonowanie układu pokarmowego 190
Marskość wątroby 193
Rak pierwotny wątroby 196
Stłuszczeniowa choroba wątroby 197
Inne następstwa dysbiozy w chorobach wątroby 197
Leczenie dysbiozy w chorobach wątroby 197
Podsumowanie 200
9. Choroba stłuszczeniowa wątroby związana z zaburzeniami metabolicznymi – Marek Hartleb 203
Wprowadzenie 203
Kryteria diagnostyczne NAFLD i MAFLD 204
Epidemiologia 206
Wątrobowe spektrum kliniczne 206
Patofizjologia MAFLD 207
Insulinooporność 207
Otyłość 207
Stres oksydacyjny i lipotoksyczność wątrobowa 207
Dysbioza jelitowa 208
Znaczenie złej diety i siedzącego trybu życia 208
Rola diety 208
Aktywność fizyczna a MAFLD 209
Znaczenie genów i czynników epigenetycznych dla rozwoju i progresji MAFLD 209
Objawy kliniczne i jakość życia 210
Nieinwazyjne metody oceny stłuszczenia wątroby 210
Nieinwazyjne metody oceny włóknienia wątroby 211
Rola biopsji wątroby 213
Wykrywanie MAFLD/NASH w ogólnej populacji przez lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej 214
MAFLD a choroby sercowo-naczyniowe 215
Inne pozawątrobowe choroby współwystępujące z MAFLD 215
Cukrzyca typu 2 215
Obturacyjny bezdech senny 216
Zespół policystycznych jajników 216
Niedoczynność tarczycy 216
Rak wątrobowokomórkowy 216
Nowotwory pozawątrobowe 217
Leczenie 217
Zalecenia dietetyczne 217
Aktywność fizyczna 218
Leczenie zespołu metabolicznego 218
Leki ukierunkowane na wątrobę 219
10. Autoimmunologiczne zapalenie wątroby – Maciej K. Janik, Piotr Milkiewicz 221
Definicja 221
Etiopatogeneza 221
Epidemiologia 222
Obraz kliniczny 222
Diagnostyka 223
Diagnostyka laboratoryjna 223
Diagnostyka histologiczna 225
Kryteria rozpoznania 225
Nieinwazyjna ocena stopnia zaawansowania choroby 226
Leczenie 226
Decyzja o rozpoczęciu leczenia 227
Leczenie indukcyjne 227
Leczenie podtrzymujące i ogólny schemat leczenia 229
Ostre ciężkie AIH i ostra niewydolność wątroby w przebiegu AIH 231
Transplantacja wątroby 231
11. Pierwotne zapalenie dróg żółciowych – Karolina Wronka, Piotr Milkiewicz 233
Definicja 233
Etiopatogeneza 233
Epidemiologia 234
Diagnostyka 234
Obraz kliniczny 236
Leczenie 237
Następstwa pierwotnego zapalenia dróg żółciowych i ich leczenie 238
12. Pierwotne stwardniające zapalenie dróg żółciowych – Ewa Wunsch, Piotr Milkiewicz 241
Definicja 241
Etiopatogeneza 241
Epidemiologia 242
Obraz kliniczny 242
Przebieg kliniczny 243
Diagnostyka 243
Badania laboratoryjne 243
Badania obrazowe 244
Rozpoznanie 246
Różnicowanie 246
Leczenie 246
Leczenie farmakologiczne 247
Leczenie świądu skóry 247
Leczenie endoskopowe 247
Przeszczepienie wątroby 248
Następstwa 248
Nowotwory hepatobiliarne 248
Rak jelita grubego 249
Włóknienie i marskość wątroby 249
Niedobory witamin rozpuszczalnych w tłuszczach 249
Choroba metaboliczna kości 249
Rokowanie 249
13. Warianty autoimmunologicznych chorób wątroby (zespoły nakładania) – Maciej K. Janik, Emil Bik, Piotr Milkiewicz 251
Wprowadzenie 251
Rozpoznawanie wariantów AIH-PSC i AIH-PBC 253
Rozpoznawanie wariantu AIH-PSC 253
Rozpoznawanie wariantu AIH-PBC 254
Postępowanie u chorych z wariantami AIH-PSC i AIH-PBC 255
Postępowanie u chorych z wariantem AIH-PSC 255
Postępowanie u chorych z wariantem AIH-PBC 255
14. Cholangiopatia związana z IgG4 – Emil Bik, Ewa Wunsch, Piotr Milkiewicz 259
Definicja 259
Etiopatogeneza 259
Epidemiologia 260
Obraz kliniczny 260
Diagnostyka 260
Kryteria diagnostyczne 262
Leczenie 264
Leczenie indukujące remisję 264
Leczenie podtrzymujące 265
Leczenie nawrotu 265
Leczenie zabiegowe 265
Następstwa 265
15. Alkoholowa choroba wątroby – Michał Kukla 267
Wprowadzenie 267
Bezpieczna dawka alkoholu 268
Przebieg alkoholowej choroby wątroby 268
Czynniki ryzyka 269
Patofizjologia – wątrobowy i żołądkowy metabolizm alkoholu 272
Metabolizm alkoholu a polimorfizm dehydrogenazy alkoholowej 273
Hepatotoksyczne działanie etanolu i jego metabolitów 273
Dysbioza jelitowa, translokacja bakteryjna i endotoksemia 274
Stres oksydacyjny 275
Stres redukcyjny 276
Dług tlenowy hepatocytów 276
Mechanizmy immunologiczne w alkoholowej chorobie wątroby 276
Toksyczne działanie aldehydu octowego 276
Alkoholowa choroba wątroby – postacie kliniczne i etapy rozwoju 277
Zakażenia i posocznica w alkoholowym zapaleniu wątroby 282
Obraz histologiczny alkoholowej choroby wątroby 283
Diagnostyka oraz skale diagnostyczne i prognostyczne w alkoholowej chorobie wątroby 285
Leczenie alkoholowej choroby wątroby 287
Przeszczepienie wątroby 289
Podsumowanie 289
16. Kamica pęcherzyka żółciowego i dróg żółciowych. Mikrolitiaza – Jarosław Daniluk 293
Definicja 293
Etiopatogeneza 293
Epidemiologia 294
Czynniki ryzyka 294
Obraz kliniczny 297
Kamica pęcherzyka żółciowego 297
Ostre zapalenie pęcherzyka żółciowego 302
Przewlekłe zapalenie pęcherzyka żółciowego 308
Kamica przewodowa 309
Kamica wewnątrzwątrobowa 320
Leczenie kamicy żółciowej w czasie ciąży 321
Objawowa kamica pęcherzyka żółciowego 321
Kamica przewodowa 322
Ostre zapalenie dróg żółciowych 322
Zapobieganie kamicy żółciowej 322
Prewencja farmakologiczna kamicy żółciowej 323
Rokowanie 324
17. Marskość wątroby – Anatol Panasiuk 325
Definicja 325
Epidemiologia 325
Patofizjologia 325
Objawy 328
Diagnostyka 328
Włóknienie wątroby 329
Niewyrównana marskość wątroby 335
Leczenie niewyrównanej marskości wątroby 336
Monitorowanie marskości wątroby 337
Wczesne wykrywanie raka wątrobowokomórkowego w marskości wątroby 339
Niedożywienie w marskości wątroby 340
Choroby współistniejące z marskością wątroby 341
Stłuszczeniowe choroby wątroby 341
Nadciśnienie wrotne 342
Względna niewydolność kory nadnerczy 342
Powikłania sercowo-naczyniowe w marskości wątroby 342
Podsumowanie 343
18. Encefalopatia wątrobowa – Anatol Panasiuk 345
Definicja 345
Epidemiologia 345
Patogeneza 345
Objawy 348
Diagnostyka 351
Leczenie 354
Profilaktyka 357
Encefalopatia a kierowanie pojazdami 360
Rokowanie 361
19. Nadciśnienie wrotne i zakrzepica żyły wrotnej – Anatol Panasiuk 363
Nadciśnienie wrotne 363
Wprowadzenie 363
Anatomia krążenia wrotnego 363
Przyczyny i następstwa zwiększonego oporu naczyniowego w wątrobie 364
Diagnostyka nadciśnienia wrotnego 366
Typy nadciśnienia wrotnego 367
Powikłania nadciśnienia wrotnego – żylaki przełyku 367
Zakrzepica żyły wrotnej 369
Patogeneza 369
Objawy 371
Diagnostyka 371
Leczenie 372
Rokowanie 374
20. Wodobrzusze – Anatol Panasiuk 375
Definicja 375
Patogeneza wodobrzusza w przebiegu marskości wątroby 376
Diagnostyka 378
Leczenie 378
Leczenie łagodnego i umiarkowanego wodobrzusza 378
Leczenie dużego wodobrzusza 380
Powikłania wodobrzusza 383
Rokowanie 384
21. Spontaniczne bakteryjne zapalenie otrzewnej – Dorota Zarębska-Michaluk 387
Definicja 387
Patogeneza 387
Czynniki ryzyka 389
Obraz kliniczny 389
Diagnostyka 390
Leczenie 391
Rokowanie 393
Profilaktyka 394
22. Infekcje ogólnoustrojowe w chorobach wątroby – Monika Pazgan-Simon, Anna Nowicka, Krzysztof Simon 397
Wprowadzenie 397
Najczęstsze infekcje wirusowe 397
Infekcje spowodowane wirusem opryszczki zwykłej 397
Infekcje spowodowane wirusem ospy wietrznej i półpaśca 399
Infekcje spowodowane wirusem Epsteina-Barr 400
Infekcje spowodowane wirusem cytomegalii 402
Wirusowe gorączki krwotoczne 403
Zakażenia bakteryjne z manifestacją wątrobową 404
Leptospiroza (gorączka błotna, zespół Weila) 404
Kiłowe zapalenie wątroby 407
Gorączka jelitowa (dur brzuszny, dur rzekomy) 408
Dysfunkcja wątroby związana z sepsą 410
23. Wirusowe zapalenie wątroby typu A – Anna Parfieniuk-Kowerda 413
Definicja 413
Wirus zapalenia wątroby typu A 413
Epidemiologia w Polsce i na świecie 414
Obraz kliniczny 415
Diagnostyka 416
Leczenie 416
Następstwa 417
Profilaktyka 417
24. Wirusowe zapalenie wątroby typu B – Jerzy Jaroszewicz 419
Wprowadzenie 419
Epidemiologia 419
Patogeneza 421
Zmienność genetyczna wirusa zapalenia wątroby typu B 424
Drogi zakażenia 425
Obraz kliniczny i przebieg choroby 426
Ostre wirusowe zapalenie wątroby typu B 426
Przewlekłe wirusowe zapalenie wątroby typu B 427
Utajone zakażenie wirusem zapalenia wątroby typu B 431
Manifestacje pozawątrobowe 431
Reaktywacje zakażenia wirusem zapalenia wątroby typu B u chorych z zaburzeniami odporności 432
Badania laboratoryjne 434
Leczenie ostrego wirusowego zapalenia wątroby typu B 436
Leczenie przewlekłego wirusowego zapalenia wątroby typu B 437
Zapobieganie zakażeniom wirusem zapalenia wątroby typu B 440
Profilaktyka zakażeń odmatczynych 442
25. Wirusowe zapalenie wątroby typu C – Robert Flisiak 443
Definicja 443
Wirus zapalenia wątroby typu C 443
Epidemiologia 445
Obraz kliniczny 446
Diagnostyka 447
Diagnostyka zakażenia HCV 447
Ocena uszkodzenia i funkcji wątroby 448
Ocena zaawansowania choroby wątroby 449
Leczenie 451
Możliwości leczenia 451
Kwalifikacja do leczenia 452
Wybór optymalnej terapii 453
Czas leczenia 453
Terapia u dzieci 454
Monitorowanie terapii i jej skuteczności 454
Postępowanie w przypadku niepowodzenia terapii 455
Bezpieczeństwo terapii 456
Następstwa zakażenia HCV 456
Profilaktyka 456
26. Wirusowe zapalenie wątroby typu D – Jerzy Jaroszewicz 459
Wprowadzenie 459
Epidemiologia 459
Patogeneza 460
Objawy kliniczne i przebieg choroby 462
Diagnostyka 463
Leczenie 465
Zapobieganie 465
27. Wirusowe zapalenie wątroby typu E – Anna Parfieniuk-Kowerda 467
Definicja 467
Wirus zapalenia wątroby typu E 467
Epidemiologia w Polsce i na świecie 468
Obraz kliniczny 469
Diagnostyka 471
Leczenie 472
Następstwa 472
Profilaktyka 473
28. Zakażenia wirusami hepatotropowymi: SENV, HPgV-1 i TTV – Anatol Panasiuk 475
Wprowadzenie 475
Wirus SENV 475
Epidemiologia 476
Diagnostyka 476
Obraz kliniczny 476
Leczenie 476
Ludzki pegiwirus 1 476
Epidemiologia 477
Patogeneza 478
Diagnostyka 478
Objawy 478
Leczenie 478
Wirus TTV 479
Epidemiologia 479
Drogi zakażenia 479
Patogeneza 480
Objawy 480
Diagnostyka 480
Leczenie 481
Rokowanie 481
29. Choroby wątroby u osób zakażonych HIV – Andrzej Horban 483
30. Grzybice wątroby – Bożena Panasiuk 491
Wprowadzenie 491
Kandydoza 493
Diagnostyka 494
Leczenie 494
Kryptokokoza wątroby 495
Diagnostyka 495
Leczenie 495
Mukormykoza 495
Diagnostyka 496
Leczenie 496
Aspergiloza 496
Diagnostyka 496
Leczenie 497
Trichosporonoza 497
Diagnostyka 497
Leczenie 497
Kokcydioidomykoza 498
Diagnostyka 498
Leczenie 498
Toruloplazmoza 498
Diagnostyka 498
Leczenie 498
Geotrychoza 499
Diagnostyka 499
Leczenie 499
Zakażenie Coniothyrium 499
Diagnostyka 499
Leczenie 499
Zakażenie Rhodotorula 499
Leczenie 500
Fuzarioza 500
Diagnostyka 500
Leczenie 500
Podsumowanie 500
31. Choroby tropikalne wątroby i dróg żółciowych – Katarzyna Sikorska 501
Wprowadzenie 501
Uszkodzenie wątroby w wybranych zakażeniach wirusowych strefy tropikalnej 502
Uszkodzenie wątroby w wybranych zakażeniach bakteryjnych i grzybiczych strefy tropikalnej 510
Choroby o etiologii bakteryjnej 510
Choroby wątroby o etiologii grzybiczej 516
Uszkodzenie wątroby w niedoborach żywieniowych w strefie tropikalnej (kwashiorkor) i toksyczna choroba wątroby 518
32. Choroby pasożytnicze wątroby – Małgorzata Paul 523
Malaria (zimnica) 523
Przywry wątrobowe 538
Zarażenie motylicą wątrobową (fascjoloza) 538
Schistosomoza przewodu pokarmowego (jelitowa) 542
Zarażenia wywoływane przez przywry orientalne (dalekowschodnie) 546
Toksokaroza 548
Skorowidz S-1 555
, 
