Książka jest wspólnym dziełem całego polskiego środowiska ekspertów z medycyny sądowej i nauk pokrewnych. W gronie autorskim znaleźli się przedstawiciele wszystkich akademickich katedr i zakładów medycyny sądowej wyższych uczelni medycznych w Polsce, Instytutu Ekspertyz Sądowych im. prof. dra Jana Sehna w Krakowie, jak również ośrodków pozauniwersyteckich. Wszyscy autorzy podręcznika są czynni zawodowo, pełnią funkcje biegłych sądowych oraz specjalizują się w obszarach wiedzy i opiniowania, które podjęli się opracować.
Jednym z podstawowych zadań postawionych przed zespołem autorskim była krytyczna analiza aktualnego piśmiennictwa w danej dziedzinie, w tym treści analogicznych rozdziałów w innych podręcznikach zagranicznych wybranych jako obowiązkowy punkt odniesienia.
Podręcznik zawiera szeroki przekrój współczesnej wiedzy medyczno-sądowej zgodnie z zasadami przedstawiania ustaleń opartych wyłącznie na faktach, z unikaniem niezweryfikowanych teorii, hipotez, odniesień historycznych lub osobistych poglądów.
Założeniem było podkreślenie praktycznej strony opiniowania medyczno-sądowego, głęboko osadzonego w realiach aktualnych problemów z rodzimej praktyki opiniodawczej. Wybór zagadnień oraz układ podręcznika odnoszą się wprost do problemów spotykanych w rutynowej działalności eksperckiej, w celu ułatwienia wykorzystywania wiedzy medycznej dla potrzeb organów stosowania prawa.
Książka została zaplanowana jako kompendium tematyczne i praktyczny przewodnik dostosowany do aktualnych możliwości diagnostycznych.
Celem podręcznika jest przygotowanie lekarza do partnerskiej współpracy z organami stosowania prawa, korpusem medyczno-sądowym i obszarem diagnostyki sądowej. Skierowana jest zatem zarówno do studentów kierunków medycznych, lekarzy w trakcie szkolenia podyplomowego (nie tylko z zakresu medycyny sądowej), jak również specjalistów z dziedzin klinicznych i diagnostycznych (w tym diagnostów laboratoryjnych).
Krąg odbiorców książki nie ogranicza się jedynie do lekarzy, którzy mogą znaleźć się w sytuacji wymagającej współpracy z organami i decydentami procesowymi. Naturalnym adresatem są również specjaliści z różnych dziedzin kryminalistyki oraz szerokiego obszaru nauk sądowych (nierzadko kooperujący z medykami sądowymi), jak również prawnicy stykający się z problemami oceny okoliczności przestępstw przeciwko życiu i zdrowiu oraz ich skutków w roli prokuratora, sędziego, radcy prawnego czy adwokata.
Oddawany do rąk Czytelników pierwszy tom podręcznika „Medycyna sądowa” obejmuje tematy szeroko rozumianej tanatologii oraz traumatologii sądowej, czyli problematykę weryfikacji okoliczności zgonu oraz różnicowania przyczyn zarówno tzw. śmierci gwałtownej (spowodowanej następstwami szeroko rozumianego urazu – mechanicznego, fizycznego, chemicznego itd.), jak i diagnostyki przypadków nagłej, nieoczekiwanej śmierci z różnorodnych przyczyn chorobowych. Zagadnienia związane z tematyką traumatologii ogólnej i szczegółowej dotyczą zarówno mechanizmów powstawania obrażeń nieprzeżyciowych, jak i takich, które nie zakończyły się śmiercią ofiary.
Kwestie obejmujące obszar szeroko rozumianej diagnostyki sądowej (toksykologicznej, genetycznej, obrazowej) i zagadnienia opiniowania sądowo-lekarskiego oraz tzw. klinicznej medycyny sądowej (oceny stanu zdrowia osób żyjących) będą opisane w następnych tomach.
Rekomendacja Barbara Świątek XIX
Od Redaktora Naukowego Grzegorz Teresiński XXI
WPROWADZENIE 1
001 Obszar działania medycyny sądowej Jarosław Berent 3
002 Geneza medycyny sądowej jako odrębnej dziedziny Grzegorz Teresiński, Wojciech Chagowski 9
003 Zakres pojęciowy nazwy „medycyna sądowa” Grzegorz Teresiński 21
004 Medycyna sądowa a „patologia” Grzegorz Teresiński 24
005 Zadania i działy nauk sądowych Grzegorz Teresiński 28
006 Kierunki badań naukowych we współczesnej medycynie sądowej Aleksandra Borowska-Solonynko 31
007 Systemy akademicki i koronerski Monika Ćwiklińska-Gorczyca, Ewa Wolska, Grzegorz Teresiński 35
008 Historia i obecny stan medycyny sądowej w Polsce Wojciech Chagowski, Grzegorz Teresiński 44
009 Harmonizacja krajowa i międzynarodowa Grzegorz Teresiński 49
010 Europejska Rada Medycyny Sądowej (ECLM) Krzysztof Maksymowcz 54
011 Systemy nadzoru i kontroli jakości Grzegorz Teresiński 56
012 Akredytacja w laboratorium sądowym Grzegorz Teresiński, Grzegorz Buszewicz 62
013 Prognozy WHO na temat głównych przyczyn zgonów i kalectw Grzegorz Teresiński 69
ŚMIERĆ I OCENA OKOLICZNOŚCI ZGONU 73
014 Definicja i klasyfikacja śmierci, stwierdzanie zgonu Michał Szeremeta 75
015 Przebieg procesu umierania Michał Szeremeta 80
016 Stwierdzanie zgonu – podstawy prawne Radosław Drozd 85
017 Dokumenty związane ze stwierdzeniem zgonu Radosław Drozd 95
018 Oględziny miejsca ujawnienia zwłok Wojciech Kwietniewski, Łukasz Szleszkowski 105
019 Oględziny zwłok na miejscu ich ujawnienia Łukasz Szleszkowski, Wojciech Kwietniewski, Agnieszka Dąbkowska 110
020 Oględziny zwłok zeszkieletowanych na miejscu ich ujawnienia Agnieszka Dąbkowska, Wojciech Kwietniewski, Łukasz Szleszkowski 114
021 Behawioralne reakcje terminalne Anna Niemcunowicz-Janica, Grzegorz Teresiński 116
022 Znamiona śmierci i reakcje interletalne Anna Niemcunowicz-Janica 118
023 Procesy rozkładowe i zmiany utrwalające Anna Niemcunowicz-Janica 127
024 Artefakty pośmiertne Tomasz Konopka 132
025 Pośmiertne podbiegnięcia i wylewy krwawe Dorota Pieśniak 136
026 Krwotok pośmiertny Grzegorz Teresiński 138
027 Pośmiertna koagulacja krwi Grzegorz Teresiński 139
028 Uszkodzenia zwłok spowodowane przez zwierzęta Tomasz Konopka 143
029 Metody ustalania czasu zgonu Michał Kaliszan, Grzegorz Teresiński 148
030 Sposób użycia nomogramu Henssgego Grzegorz Teresiński, Michał Kaliszan 157
031 Czas przebywania szczątków od zgonu do ujawnienia Łukasz Szleszkowski, Agata Thannhäuser 162
032 Ocena tempa procesów rozkładowych Grzegorz Teresiński 164
033 Tempo procesów rozkładowych w środowisku wodnym i w glebie Grzegorz Teresiński 171
034 Entomologiczne metody szacowania czasu śmierci Szymon Matuszewski, Rafał Skowronek 175
035 Szacowanie czasu przebywania kości w ziemi Łukasz Szleszkowski 181
036 Różnicowanie złamań zażyciowych i pośmiertnych Łukasz Szleszkowski 184
037 Antropologia, tafonomia i odontologia sądowa Agata Thannhäuser, Łukasz Szleszkowski, Katarzyna Wochna 187
038 Identyfikacja nieznanych zwłok i szczątków ‒ metody Łukasz Szleszkowski, Katarzyna Wochna 190
039 Ocena płci nieznanych szczątków ludzkich Agata Thannhäuser, Dorota Lorkiewcz-Muszyńska 200
040 Ocena wieku dziecka i dorosłej osoby Agata Thannhäuser, Dorota Lorkiewcz-Muszyńska 204
041 Ocena wieku na podstawie uzębienia Katarzyna Wochna 214
042 Szacowanie wysokości i masy ciała Agata Thannhäuser, Dorota Lorkiewcz-Muszyńska 218
043 Różnicowanie odmian ludzkich Łukasz Szleszkowski 220
044 Interpretacja znaczenia popularnych tatuaży Wojciech Sadowski 221
045 Sekcja zwłok – cel, rodzaje badań pośmiertnych Radosław Drozd, Marcin Fudalej 225
046 Wyposażenie sali sekcyjnej Marcin Fudalej 232
047 Procedury i modyfikacje technik sekcyjnych Marcin Fudalej 235
048 Warunki obligatoryjnego poszerzenia autopsji Marcin Fudalej 239
049 Powtórne badanie pośmiertne Marcin Fudalej 247
050 Religijne i kulturowe aspekty badań pośmiertnych Marcin Fudalej, Małgorzata Brzozowska, Sylwia Tarka 248
051 Ryzyko biologiczne podczas badań pośmiertnych Marta Rorat, Tomasz Jurek 251
052 Postępowanie w razie kontaktu z materiałem zakaźnym Marta Rorat 256
053 Badania dodatkowe – algorytm wyboru, wskazania Marcin Fudalej 258
054 Alternatywne media badawcze – algorytm wyboru Grzegorz Teresiński, Grzegorz Buszewicz 260
055 Zabezpieczanie materiału z przeobrażonych zwłok Grzegorz Teresiński 264
056 Owady jako źródło materiału toksykologicznego oraz genetycznego Rafał Skowronek, Szymon Matuszewski 267
057 Zabezpieczanie i przechowywanie materiału do badań Marcin Fudalej 269
058 Pobieranie materiału do transplantacji i badań naukowych Jacek Masełko 277
059 Badanie ekshumowanych szczątków i grobów masowych Łukasz Szleszkowski, Agata Thannhäuser 283
060 Metodologia poszukiwania grobów i podejmowania szczątków Łukasz Szleszkowski, Agata Thannhäuser, Jan Jagiełło 288
061 Medyczno-sądowe aspekty oceny skutków katastrof Aleksandra Borowska-Solonynko 291
062 Taktyka i cele badania ofiar zdarzeń masowych Aleksandra Borowska-Solonynko 293
063 Disaster Victim Identification (DVI) według protokołu Interpolu Katarzyna Wochna, Anna Smędra 298
064 Badanie miejsca i ofiar zamachów terrorystycznych Aleksandra Borowska-Solonynko, Krzysztof Maksymowicz, Wojciech Tunikowski 302
TRAUMATOLOGIA SĄDOWA – ZAGADNIENIA OGÓLNE 309
065 Uraz a obrażenie, określenia kliniczne Grzegorz Teresiński 311
066 Sposoby powstawania obrażeń mechanicznych Grzegorz Teresiński, Iwona Ptaszyńska-Sarosiek, Krzysztof Maksymowicz 313
067 Czynny i bierny mechanizm powstania obrażeń Grzegorz Teresiński 316
068 Pierwotne i wtórne następstwa urazu mechanicznego Grzegorz Teresiński, Iwona Ptaszyńska-Sarosiek 319
069 Podstawowe następstwa urazu mechanicznego Grzegorz Teresiński, Iwona Ptaszyńska -Sarosiarosiek 321
070 Zaczerwienienie i obrzęk Iwona Ptaszyńska -Sarosiek, Grzegorz Teresiński 323
071 Rodzaje i mechanizmy powstawania otarć naskórka Iwona Ptaszyńska-Sarosiek 324
072 Ewolucja i datowanie otarć naskórka Iwona Ptaszyńska-Sarosiek, Rafał Skowronek 327
073 Właściwości podbiegnięć krwawych Ewa Ewa Wolska, Dorota Pieśniak 329
074 Ewolucja i datowanie podbiegnięć krwawych Ewa Ewa Wolska, Dorota Pieśniak, Grzegorz Teresiński 333
075 Klasyfikacja ran – narzędzia i mechanizmy działania Dorota Samojłowcz, Łukasz Szleszkowski, Magdalena Kwiatkowska 336
076 Typologia narzędzi twardych Zbigniew Gąszczyk-Ożarowski 343
077 Identyfikacja szerokogrupowa i indywidualna narzędzia, które wywołało obrażenia Krzysztof Maksymowicz 346
078 Weryfikacja okoliczności i siły urazu Dorota Samojłowicz, Łukasz Szleszkowski, Mieszko Olczak, Grzegorz Teresiński 349
079 Obrażenia „bokserskie”, defensywne i asekuracyjne Grzegorz Teresiński 355
080 Weryfikacja wersji nadziania się ofiary na narzędzie Tomasz Konopka 360
081.Ustalanie prawo- bądź leworęczności sprawcy lub ofiary Dorota Pieśniak 363
082 Gojenie ran i ocena czasu ich powstania Piotr iotr Brzeziński, Rafał Skowronek, Artur Pałasz 365
083 Ocena zażyciowości obrażeń Piotr iotr Brzeziński, Rafał Skowronek 369
084 Ocena czasu powstania obrażeń wewnętrznych Dorota Pieśniak 372
085 Obrażenia poresuscytacyjne Łukasz Szleszkowski, Dorota Samojłowicz, Łukasz Szydłowski 374
086 Procesy gojenia złamań kości Grzegorz Teresiński 378
087 Następstwa i powikłania urazów Piotr Kowalski 381
088 Wpływ alkoholu na ciężkość obrażeń i ryzyko powikłań Grzegorz Teresiński 385
089 Mechanizmy śmierci w zgonach gwałtownych Rafał Skowronek, Mariusz Kobek 389
090 Rodzaje i diagnostyka pośmiertna wstrząsu Piotr iotr Brzeziński, Mariusz Kobek, Rafał Skowronek 391
091 Zespół pozmiażdżeniowy Wojciech Kwietniewski 396
092 Zator gazowy (powietrzny) Łukasz Szleszkowski 399
093 Powikłania zapalne i sepsa – definicje Marta Rorat 402
094 Pourazowe powikłania zakrzepowo-zatorowe Rafał Skowronek, Piotr Brzeziński 404
095 Różnicowanie zabójstw, samobójstw i nieszczęśliwych wypadków Jakub Trnka 407
096 Samobójstwa poagresyjne (rozszerzone) i kombinowane Filip Bolechała, Paweł Kaliszczak 412
097 Zabójstwa seryjne, mnogie i rytualne Paweł Kaliszczak, Filip Bolechała 417
098 Rozkawałkowania zwłok defensywne i ofensywne Tomasz Konopka 424
099 Czas przeżycia i aktywności po doznaniu obrażeń Piotrr Engelgardt 427
100 Samouszkodzenia i obrażenia obronne Ewa Wolska 431
101 Metody skalowania obrażeń ciała Grzegorz Teresiński 434
TRAUMATOLOGIA SZCZEGÓŁOWA 439
102 Podstawy biomechaniki Grzegorz Teresiński 441
103 Mechanizmy złamań kości długich Grzegorz Teresiński 444
104 Mechanizmy obrażeń stawów kończyn dolnych Grzegorz Teresiński 453
105 Mechanizmy obrażeń kręgosłupa Grzegorz Teresiński 468
106 Dystorsja szyjnego odcinka kręgosłupa Grzegorz Teresiński 474
107 Mechanizmy obrażeń klatki piersiowej Grzegorz Teresiński 481
108 Mechanizmy obrażeń miednicy i stawów biodrowych Grzegorz Teresiński 484
109 Mechanizmy obrażeń narządów wewnętrznych Grzegorz Teresiński 489
110 Ocena wartości dowodowej zespołów obrażeń (markerów biologicznych) Grzegorz Teresiński 495
111 Neurotraumatologia Grzegorz Teresiński 499
112 Rodzaje miejscowych i rozlanych obrażeń głowy Grzegorz Teresiński 505
113 Zmiany pierwotne i wtórne po urazach głowy Grzegorz Teresiński 510
114 Zespół ciasnoty śródczaszkowej Sylwia Tarka 513
115 Wgłobienia i tzw. stłuczenie pnia mózgu Sylwia Tarka, Grzegorz Teresiński 515
116 Uraz bezpośredni, inercyjny i siły ścinające Grzegorz Teresiński 518
117 Zespół rozsianego uszkodzenia aksonalnego Mieszko Olczak, Grzegorz Teresiński 523
118 Różnicowanie etiologii krwawień śródczaszkowych Grzegorz Teresiński, Sylwia Tarka 526
119 Postacie i mechanizmy złamań twarzoczaszki Grzegorz Teresiński 532
120 Postacie i mechanizmy złamań mózgoczaszki Grzegorz Teresiński 535
121 Ustalanie miejsc zadziałania narzędzia Grzegorz Teresiński 541
122 Ocena czasu wystąpienia urazu głowy Grzegorz Teresiński, Aleksandra Borowska-Solonynko 548
123 Ewolucja obrzęku i krwiaków w obrazie TK i MR Grzegorz Teresiński, Aleksandra Borowska-Solonynko 552
124 Ewolucja ognisk stłuczenia mózgu i rozlanego uszkodzenia aksonalnego w badaniu histopatologicznym Rafał Skowronek 555
125 Dokrwawienie do przewlekłego krwiaka Grzegorz Teresiński, Aleksandra Borowska-Solonynko 559
126 Pourazowe zaburzenia świadomości i okres przejaśnienia Grzegorz Teresiński 561
127 Ocena liczby i kolejności urazów głowy Grzegorz Teresiński 563
128 Różnicowanie czynnych i biernych urazów głowy Grzegorz Teresiński 566
129 Skutki uderzenia butelką w głowę Grzegorz Teresiński 569
130 Neuroprotekcyjne działanie alkoholu Grzegorz Teresiński 570
131 Balistyka sądowo-lekarska Anna Smędra, Grzegorz Teresiński 572
132 Budowa podstawowych typów broni palnej Piotr Litwin, Wojciech Chagowski 574
133 Amunicja do strzeleckiej broni palnej Piotr Litwin, Wojciech Chagowski 580
134 Skutki postrzałów z broni palnej Wojciech Chagowski, Anna Smędra, Grzegorz Teresiński 588
135 Postrzały z nietypowych rodzajów broni Piotr Litwin, Wojciech Chagowski, Anna Smędra 599
136 Ocena okoliczności postrzałów Anna Smędra, Wojciech Chagowski, Grzegorz Teresiński 605
137 Różnicowanie zabójstw, samobójstw i wypadków z użyciem broni Anna Smędra 615
138 Skutki działania materiałów wybuchowych Wojciech Kwietniewski 618
139 Wypadki komunikacyjne Grzegorz Teresiński, Jan Unarski, Wojciech Wach 626
140 Zagadnienia ogólne – potrzeba rekonstrukcji Grzegorz Teresiński, Jan Unarski, Wojciech Wach 630
141 Późne zgony powypadkowe Grzegorz Teresiński 635
142 Oględziny miejsca zdarzenia i powypadkowe badanie pojazdu Grzegorz Teresiński, Jan Unarski, Wojciech Wach 637
143 Zabezpieczenia bierne i ocena skutków ich działania Grzegorz Teresiński, Jan Unarski, Wojciech Wach 645
144 Ustalanie stanu zapięcia pasów bezpieczeństwa Grzegorz Teresiński 650
145 Ocena skuteczności pasów bezpieczeństwa Grzegorz Teresiński 658
146 Bezpieczeństwo ciężarnych i płodów w kolizji drogowej Grzegorz Teresiński 664
147 Obrażenia powodowane przez poduszki powietrzne Grzegorz Teresiński 667
148 Problem „out of position” Grzegorz Teresiński, Jan Unarski, Wojciech Wach 669
149 Okoliczności wyrzucenia ofiary z kabiny pojazdu Grzegorz Teresiński 673
150 Specyfika wypadków typu rollover Grzegorz Teresiński 679
151 Różnicowanie kierowcy i pasażera samochodu Grzegorz Teresiński 684
152 Kinematyka i skutki wypadków motocyklowych Grzegorz Teresiński, Jan Unarski, Wojciech Wach 695
153 Wypadki z udziałem niezmotoryzowanych ofiar Grzegorz Teresiński 701
154 Ustalanie pozycji ciała ofiary – różnicowanie przejechania i potrącenia stojącej ofiary Grzegorz Teresiński 710
155 Odtwarzanie kierunku potrącenia Grzegorz Teresiński 718
156 Techniczne markery kierunku potrącenia pieszego Grzegorz Teresiński 729
157 Ocena fazy ruchu i prędkości poruszania się pieszego Grzegorz Teresiński 734
158 Ocena hamowania pojazdu przed potrąceniem Grzegorz Teresiński 739
159 Identyfikacja pojazdu w wypadkach typu „hit and run” Grzegorz Teresiński 742
160 Różnicowanie pieszego i rowerzysty Grzegorz Teresiński 749
161 Szacunkowa ocena prędkości kolizyjnej Grzegorz Teresiński 757
162 Kryteria prawdopodobieństwa obrażeń Grzegorz Teresiński, Jan Unarski, Wojciech Wach 764
163 Wypadki pojazdów szynowych Grzegorz Teresiński, Jan Unarski, Wojciech Wach 772
164 Wypadki i katastrofy lotnicze Grzegorz Teresiński, Jan Unarski, Wojciech Wach 777
165 Upadki z wysokości Grzegorz Teresiński 789
166 Kinematyka spadania z wysokości Grzegorz Teresiński, Jan Unarski, Wojciech Wach 796
167 Ocena wysokości upadku Grzegorz Teresiński 806
168 Różnicowanie samobójstw, zabójstw i przypadkowych upadków z wysokości Grzegorz Teresiński 810
169 Upadek z własnej wysokości Tomasz Konopka 816
DIAGNOSTYKA INNYCH RODZAJÓW ŚMIERCI 821
170 Uduszenie gwałtowne Tomasz Konopka 823
171 Patofizjologia i fazy duszenia Tomasz Konopka 825
172 Patofizjologia i diagnostyka utonięcia Tomasz Konopka 830
173 Barotrauma, zgony podczas nurkowania Wojciech Chagowski 838
174 Czas wypływania zwłok na powierzchnię Łukasz Szleszkowski 840
175 Zmiany związane z przebywaniem zwłok w wodzie Tomasz Konopka 843
176 Różnicowanie okoliczności zagardleń Tomasz Konopka, Wojciech Chagowski 847
177 Powieszenie Tomasz Konopka, Wojciech Chagowski 850
178 Zadzierzgnięcie Tomasz Konopka 856
179 Zadławienie Tomasz Konopka 861
180 Zamknięcie dróg oddechowych Tomasz Konopka 867
181 Unieruchomienie klatki piersiowej Tomasz Konopka 871
182 Asfiksja pozycyjna i restrykcyjna, pobudzenie majaczeniowe Tomasz Konopka, Grzegorz Teresiński 874
183 Anoksemia i gazy toksyczne, samobójstwa inhalacyjne Tomasz Konopka, Aleksandra Borowska-Solonynko 879
184 Zgony w trakcie czynności seksualnych i asfiksjofilia Magdalena Okłota-Horba Horba 884
185 Następstwa porażenia prądem i wyładowań atmosferycznych Marcin Fudalej 887
186 Zgony w następstwie użycia paralizatorów Wojciech Kwietniewski 896
187 Skutki działania gorąca i otwartego płomienia Grzegorz Teresiński 900
188 Hipertermia i zgony w zamkniętej kabinie samochodu Grzegorz Teresiński, Łukasz Szleszkowski 906
189 Diagnostyka śmierci w następstwie pożaru Grzegorz Teresiński 909
190 Różnicowanie zażyciowości oparzeń Piotr Brzeziński Rafał Skowronek, Mariusz Kobek 914
191 Następstwa działania zimna Grzegorz Teresiński, Grzegorz Buszewicz 918
192 Diagnostyka zgonów w wyniku hipotermii Grzegorz Teresiński 923
193 Wpływ alkoholu na działanie zimna Grzegorz Teresiński, Grzegorz Buszewicz 928
194 Sekcyjna diagnostyka uzależnienia od alkoholu Grzegorz Teresiński 931
195 Mechanizmy śmierci w ostrym i przewlekłym zatruciu alkoholem Grzegorz Teresiński 935
196 Oparzenia substancjami żrącymi Marek Wiergowski, Agnieszka Siwińska, Piotriotr Brzeziński 938
197 Weryfikacja podejrzeń aborcji lub dzieciobójstwa Grzegorz Teresiński 943
198 Różnicowanie zgonów przed-, około- i poporodowych Aleksandra Borowska-Solonynko, Magdalena Czuba 947
199 Utopienie noworodka tuż po porodzie Aleksandra Borowska-Solonynko 953
200 Ocena czasu przeżycia noworodka po porodzie Aleksandra Borowska-Solonynko, Magdalena Czuba 955
201 Zespół bitego, potrząsanego i maltretowanego dziecka Maciej Krzyżanowski 957
202 Różnicowanie użycia przemocy fizycznej oraz przypadkowego upuszczenia dziecka Grzegorz Teresiński 960
203 Różnicowanie skutków kopania i uderzeń przedmiotami Rafał Skowronek 965
204 Sporty walki – zespół drugiego urazu, wstrząśnienie serca Magdalenaa Okłota - Horba 969
205 Zgony nagłe z przyczyn chorobowych Mariusz Kobek, Rafał Skowronek, Piotr Brzeziński 971
206 Diagnostyka nagłych zgonów sercowych Mariusz Kobek, Rafał Skowronek, Piotr Brzeziński 974
207 Patologie układu bodźcoprzewodzącego i wady serca Rafał Skowronek, Piotr Brzeziński, Mariusz Kobek 982
208 Odmienności rozwojowe – mostki mięśniowe Grzegorz Teresiński 985
209 Malformacje naczyń i choroby tkanki łącznej Rafał Skowronek, Mariusz Kobek, Piotr Brzeziński 988
210 Pęknięcie tętniaka aorty Grzegorz Teresiński 994
211 Nieurazowe zgony noworodków i niemowląt Aleksandra Borowska-Solonynko, Maciej Krzyżanowski 998
212 Zespół nagłej śmierci niemowląt Agnieszka Nowak 1003
213 Zgon w przebiegu chorób infekcyjnych Marta Rorat, Tomasz Jurek 1008
214 Zgon w przebiegu zapalenia płuc Marta Rorat, Tomasz Jurek 1011
215 Zgon w przebiegu infekcyjnego zapalenia wsierdzia Marta Rorat, Tomasz Jurek 1014
216 Zgon w przebiegu zakażenia przewodu pokarmowego Marta Rorat, Tomasz Jurek 1016
217 Zgon w przebiegu zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu Marta Rorat, Tomasz Jurek 1018
218 Zgon w przebiegu sepsy Marta Rorat, Tomasz Jurek 1021
219 Śródmiąższowe zapalenie płuc lub mięśnia sercowego Mariusz Kobek, Rafał Skowronek 1024
220 Wstrząs anafilaktyczny i odczyn idiosynkratyczny Mariusz Kobek, Rafał Skowronek 1028
221 Zgony w cukrzycy i innych schorzeniach endokrynologicznych Magdalena Okłota-Horba 1030
222 Przypadkowe i intencjonalne przedawkowanie insuliny Rafał Skowronek 1033
223 Niedrożność i krwawienia z przewodu pokarmowego Piotr Kowalski, Rafał Skowronek 1035
224 Zgony w ciąży i w połogu Piotr Kowalski, Rafał Skowronek 1038
225 Nagły zgon chorego na padaczkę lub astmę Grzegorz Teresiński 1041
226 Inne czynnościowe mechanizmy zgonu Rafał Skowronek, Mariusz Kobek 1044
227 Śmierć z wyczerpania fizycznego Łukasz Szleszkowski 1046
228 Zgony związane z nadmiernym wysiłkiem i w sporcie Łukasz Szleszkowski 1048
229 Anoreksja, wyniszczenie, odwodnienie, zaniedbanie Piotr Kowalski 1051
230 Obrażenia i zgony na tle seksualnym Ewa Wolska, Magdalena Okłota-Horba 1053
Skorowidz 1055
Źródło rycin 1065
Wybrane publikacje książkowe w obszarze medycyny sądowej i nauk pokrewnych 1069
Podstawa prawna
, 
