Z wielką radością przyjąłem wiadomość o przygotowaniach do wydania „Otorynolaryngologii dziecięcej”, pod redakcją dr. hab. med. Lidii Zawadzkiej-Głos, profesora UM w Warszawie. (…) W recenzowanym przeze mnie podręczniku, w 13 rozdziałach, zaprezentowano większość aktualnej wiedzy z otologii, rynologii i laryngologii dziecięcej. Autorami publikacji są przedstawiciele wiodących ośrodków otorynolaryngologii dziecięcej w Polsce i w Stanach Zjednoczonych. W książce omówione zostały zagadnienia z zakresu chorób jamy ustnej, gardła, ślinianek, krtani, tchawicy, nosa, zatok przynosowych, szyi oraz uszu, uzupełnione tematami z zakresu niedosłuchu rozwojowego, chirurgicznego leczenia niedosłuchów, zawrotów głowy, zaburzeń przetwarzania słuchowego, połykania, czy problemów foniatrycznych w populacji pediatrycznej. Przejrzysta i czytelna struktura rozdziałów oraz ciekawa oprawa ilustracyjna ułatwiają Czytelnikowi przyswojenie zawartej wiedzy w publikacji. (…) Pozostaję z wielkim uznaniem dla wysiłku Pani Profesor Lidii Zawadzkiej-Głos oraz pozostałych Autorów podręcznika, bo dzięki nim otrzymujemy ważne dzieło, służące nie tylko całemu środowisku otorynolaryngologów, ale również lekarzom chorób wieku dziecięcego i medycyny rodzinnej (…). Konsultant krajowy w dziedzinie otorynolaryngologii dziecięcej, Kierownik Kliniki Otolaryngologii ICZMP w Łodzi Prof. dr hab. med. Wiesław Konopka
Wykaz skrótów tom 1–2 XIX
1. Choroby jamy ustnej i gardła Anna Zakrzewska 1
1.1. Rozwój jamy ustnej i gardła 1
1.2. Anatomia jamy ustnej i gardła 2
1.2.1. Przestrzeń przygardłowa i zagardłowa 4
1.3. Fizjologia procesu połykania 4
1.4. Wady wrodzone jamy ustnej i gardła 5
1.4.1. Niewykształcenie nozdrzy tylnych (patrz podrozdz. 5.1.1) 5
1.4.2. Przepuklina oponowo-mózgowa 5
1.4.3. Wady kieszonek skrzelowych 6
1.4.4. Wady języka 6
1.4.5. Inne nieprawidłowości wrodzone w obrębie jamy ustnej i gardła 7
1.4.6. Anatomiczne przyczyny niewydolności podniebienno-gardłowej 10
1.5. Choroby jamy ustnej 10
1.5.1. Mechanizmy obronne błon śluzowych jamy ustnej i gardła 10
1.5.2. Choroby infekcyjne jamy ustnej 11
1.5.2.1. Zapalenia bakteryjne 12
1.5.2.2. Zapalenia o etiologii wirusowej 14
1.5.2.3. Grzybicze zapalenie jamy ustnej 15
1.5.2.4. Inne postacie zapaleń błony śluzowej jamy ustnej 16
1.5.3. Nowotwory jamy ustnej 17
1.5.3.1. Brodawczaki 17
1.5.3.2. Naczyniaki 18
1.5.3.3. Włókniaki 18
1.5.3.4. Nadziąślaki 18
1.6. Choroby gardła 19
1.6.1. Choroby infekcyjne gardła 19
1.6.1.1. Zapalenia błony śluzowej gardła pochodzenia wirusowego 19
1.6.1.2. Zapalenia gardła i migdałków pochodzenia bakteryjnego 21
1.6.2. Guzy gardła 33
1.6.2.1. Guzy zlokalizowane w obrębie gardła górnego i środkowego 33
1.6.2.2. Naczyniakowłókniak młodzieńczy 34
1.6.2.3. Chłoniaki nieziarnicze 34
1.6.2.4. Mięsak prążkowanokomórkowy 35
1.6.2.5. Rak nosogardła 35
1.6.2.6. Rak gardła środkowego 35
2. Choroby gruczołów ślinowych Elżbieta Hassman-Poznańska, Maria Makuszewska 39
2.1. Wady wrodzone (congenital anomalies) 40
2.1.1. Żabka (ranula) 41
2.2. Zapalenia gruczołów ślinowych (sialoadenitis), zapalenie ślinianki przyusznej (parotitis), zapalenie ślinianki podżuchwowej (sialoadenitis submandibularis) 43
2.2.1. Wirusowe zapalenia gruczołów ślinowych (acute viral sialoadenitis) 43
2.2.2. Ostre ropne zapalenie gruczołów ślinowych (acute purulent sialoadenitis) 45
2.2.3. Nawracające zapalenie ślinianki przyusznej (juvenile recurrent parotitis) 48
2.2.4. Zespół Sjögrena (Sjögren’s syndrome) 50
2.2.5. Choroby ziarniniakowe (granulomatous sialadenitis) 52
2.2.6. Kamica ślinianek (sialolithiasis) 54
2.3. Nowotwory gruczołów ślinowych 56
2.3.1. Niemowlęcy naczyniak krwionośny ślinianki przyusznej (infantile haemangioma) 56
2.3.2. Nowotwory nabłonkowe gruczołów ślinowych 58
3. Choroby wrodzone krtani i tchawicy Jarosław Szydłowski 63
3.1. Embriologia 64
3.2. Objawy kliniczne 64
3.3. Diagnostyka 65
3.4. Jednostki chorobowe 66
3.4.1. Zespoły chorobowe 75
4. Zagadnienia foniatryczne w praktyce pediatrycznej Agata Szkiełkowska 79
4.1. Zaburzenia głosu w wieku rozwojowym 82
4.1.1. Epidemiologia 83
4.1.2. Etiologia 84
4.1.3. Obraz kliniczny 86
4.1.4. Diagnostyka 90
4.1.5. Leczenie 94
4.1.5.1. Higiena głosu 95
4.1.5.2. Rehabilitacja głosu 95
4.1.5.3. Terapia manualna krtani (TMK) 96
4.1.6. Rokowanie 97
4.2. Głos w zaburzeniach słuchu 97
4.2.1. Epidemiologia 98
4.2.2. Etiologia 99
4.2.3. Obraz kliniczny 100
4.2.4. Diagnostyka 104
4.2.5. Leczenie 105
4.2.6. Rokowanie 106
4.3. Głos w zaburzeniach mowy 106
4.3.1. Etiologia 107
4.3.2. Epidemiologia 108
4.3.3. Obraz kliniczny 108
4.3.4. Diagnostyka 109
4.3.5. Leczenie 111
4.3.6. Rokowanie 111
5. Choroby nosa i zatok przynosowych Lidia Zawadzka-Głos 115
5.1. Wady wrodzone 115
5.1.1. Niewykształcenie nozdrzy tylnych 116
5.1.2. Wady rozwojowe środkowej linii twarzoczaszki 121
5.1.2.1. Torbiel dermoidalna grzbietu nosa 121
5.1.2.2 Glioma i encephalocele 123
5.1.3. Zwężenie otworu gruszkowatego, nozdrzy przednich i jam nosa 126
5.1.4. Dysplazje czołowo-nosowe, arhinia, rozszczepy i zespól szczelin bocznych twarzy 129
5.1.5. Wrodzone skrzywienie przegrody nosa 132
5.1.6. Odmiany rozwojowe zatok przynosowych 135
5.1.6.1. Zatoki szczękowe 135
5.1.6.2. Zatoki czołowe 138
5.1.6.3. Zatoka klinowa 140
5.1.6.4. Błędnik sitowy 141
5.2. Stany zapalne nosa i zatok przynosowych 141
5.2.1. Czyrak przedsionka nosa 141
5.2.2. Zapalenie błony śluzowej nosa – nieżyt nosa 143
5.2.3. Ostre zapalenie zatok przynosowych 146
5.2.4. Przewlekłe zapalenie zatok przynosowych 149
5.2.5. Zapalenie zatok sitowych – powikłania 157
5.2.6. Zapalenie zatok czołowych – powikłania 161
5.2.7. Zapalenie zatok szczękowych – powikłania 164
5.2.8. Zapalenie zatok klinowych – powikłania 165
5.2.9. Powikłania wewnątrzczaszkowe zapalenia zatok przynosowych 167
5.3. Nowotwory nosa i zatok przynosowych 169
5.3.1. Nowotwory włóknisto-kostne 173
5.3.2. Pierwotne guzy neuroektodermalne 178
5.3.2.1 Esthesioneuroblastoma (ENB) 178
5.3.2.2. Prymitywne guzy neuroektodermalne (PNET) 180
5.3.2.3 Rhabdomyosarcoma (RMS) 183
5.3.2.4 Angiofibroma juvenile 185
6. Choroby szyi u dzieci Bożena Skotnicka, Justyna Rutkowska, Mateusz Zonenberg 193
6.1. Zmiany zapalne szyi 195
6.1.1. Wirusowe odczynowe zapalenie węzłów chłonnych (łac. lymphdenitis colli reactiva; ang. viral adenitis) 197
6.1.1.1. Mononukleoza zakaźna (łac. mononucleosis infectiosa; ang. infectious mononucleosis); inne nazwy: gorączka gruczołowa, angina monocytowa, choroba Pfeiffera 198
6.1.1.2. Cytomegalia (CIBD, cytomegaly, cytomegalic inclusion body disease) 200
6.1.2. Bakteryjne zapalenie węzłów chłonnych (bacterial lymphadenitis) 201
6.1.2.1. Bakteryjne zapalenie węzłów przestrzeni zagardłowej i przygardłowej (łac. lymphadenitis regionis retropharyngealis parapharyngealis; ang. retropharyngeal/ parapharyngeal suppurative lymphadenitis) 204
6.1.2.2. Choroba kociego pazura (choroba Mollareta) (łac. lymphoreticulosis infectious benigna; ang. cat-scratch fever, cat-scratch disease) 207
6.1.2.3. Gruźlica węzłów chłonnych szyjnych (łac. lymphadenitis tuberculosa; ang. tuberculous cervical lymphadenitis) 209
6.1.2.4. Zapalenie węzłów chłonnych szyi wywołane przez prątki niegruźlicze (NTM, nontuberculous mycobacteria), atypowe (nontuberculous mycobacteria lymphadenitis) 211
6.1.3. Inne przyczyny limfadenopatii szyjnej 213
6.1.3.1. Choroba Kawasakiego (KD, Kawasaki disease) 213
6.1.3.2. Choroba Kikuchi-Fujimoto, histiocytarne martwicze zapalenie węzłów chłonnych (HNL, histiocytic necrotizing lymphadenitis) 215
6.1.3.3. Choroba Rosai i Dorfmana, zatokowa histiocytoza z masywną limfadenopatią (RDD, Rosai-Dorfman disease, sinus histiocytosis with massive lymphadenopathy) 217
6.2. Wady wrodzone szyi 220
6.2.1. Torbiel środkowa szyi, torbiel przewodu tarczowo-językowego (TGDC, thyroglossal duct cyst; łac. cystis ductus thyreoglossi, cystis colli mediana) 221
6.2.2. Torbiele skórzaste (dermoidalne) (łac. cystis dermoidalis; ang. dermoid cyst) 225
6.2.3. Potworniaki (łac. teratoma; ang. teratoma) 227
6.2.4. Torbiel boczna szyi (łac. cystis colli; ang. lateral cervical cyst, cervical lymphoepithelial cyst) 230
6.2.5. Anomalie kieszonek krtaniowych 232
6.2.5.1. Wady pierwszej kieszonki skrzelowej (first branchial cleft anomalies) 235
6.2.5.2. Wady drugiej kieszonki skrzelowej (second branchial cleft fistula) 238
6.2.5.3. Wady trzeciej i czwartej kieszonki skrzelowej (third and fourth branchial cleft sinus) 241
6.2.6. Torbiel grasicza (łac. thymus cyst; ang. cervical thymic cyst) 245
6.2.7. Żabka nurkująca (łac. ranula; ang. plunging ranula) 246
6.2.8. Fibromatoza szyi, guz mięśnia mostkowo-obojczykowo-sutkowego noworodków (łac. fibromatosis colli; ang. sternocleidomastoid tumour in neonate, pseudotumor of infancy) 249
6.2.9. Naczyniak limfatyczny (łac. lymphangioma; ang. lymphatic malformation) 251
6.3. Nowotwory szyi u dzieci 256
6.3.1. Nowotwory łagodne szyi 259
6.3.1.1. Nerwiakowłókniak (NFM, neurofibroma) 259
6.3.1.2. Nerwiak osłonkowy (schwannoma, neurilemmoma, neurinoma) 261
6.3.1.3. Tłuszczak (lipoma) 263
6.3.2. Nowotwory złośliwe szyi 264
6.3.2.1. Chłoniaki (lymphoma) 265
6.3.2.2. Mięsaki tkanek miękkich u dzieci (MTM) 274
6.3.2.3. Neuroblastoma (NBL, nerwiak zarodkowy współczulny) 281
6.3.2.4. Obwodowy niedojrzały guz neuroektodermalny (PNET, pozaszkieletowy guz Ewinga, dawniej primitive neuroectodermal tumor) 285
6.3.3. Przerzuty do węzłów chłonnych szyi (metastatic head and neck carcinoma) 288
6.3.3.1. Limfadenopatia w chorobach nowotworowych 289
6.3.3.2. Przerzuty do węzłów chłonnych szyi 292
7. Choroby uszu u dzieci Jolanta Jadczyszyn 297
7.1. Wady wrodzone ucha zewnętrznego i środkowego u dzieci 297
7.1.1. Embriologia ucha zewnętrznego 297
7.1.2. Epidemiologia 298
7.1.3. Etiologia 299
7.2. Wady rozwojowe małżowiny usznej 299
7.2.1. Przetoka przeduszna i torbiele 299
7.2.1.1. Etiologia 299
7.2.1.2. Objawy 299
7.2.1.3. Obraz kliniczny 300
7.2.1.4. Metody diagnostyczne 301
7.2.1.5. Leczenie 301
7.2.1.6. Rokowanie 301
7.2.2. Przydatki okołouszne 302
7.2.2.1. Objawy 302
7.2.2.2. Obraz kliniczny 302
7.2.2.3. Leczenie 303
7.2.2.4. Różnicowanie 303
7.2.2.5. Rokowanie 303
7.2.3. Nieprawidłowe ustawienia małżowiny usznej (ucho odstające) 303
7.2.3.1. Etiologia 303
7.2.3.2. Obraz kliniczny 303
7.2.3.3. Leczenie 303
7.2.4. Nieprawidłowe położenie małżowiny usznej (tzw. ucho szyjne) 304
7.2.4.1. Etiologia 304
7.2.4.2. Obraz kliniczny 304
7.2.4.3. Leczenie 304
7.2.5. Małe i zniekształcone małżowiny uszne (microtia) 304
7.2.5.1. Definicja 304
7.2.5.2. Epidemiologia 305
7.2.5.3. Etiologia 305
7.2.5.4. Obraz kliniczny 305
7.2.5.5. Klasyfikacje 306
7.2.5.6. Leczenie 307
7.2.6. Przerost małżowiny usznej (macrotia) 307
7.2.6.1. Etiologia 307
7.2.6.2. Obraz kliniczny 307
7.2.6.3. Leczenie 307
7.2.7. Wrodzony brak małżowiny usznej (anotia) 307
7.2.7.1. Etiologia 307
7.2.7.2. Obraz kliniczny 308
7.2.7.3. Leczenie 308
7.2.8. Inne malformacje małżowiny usznej 308
7.3. Wady rozwojowe przewodu słuchowego zewnętrznego 309
7.3.1. Zwężenie przewodu słuchowego zewnętrznego 309
7.3.1.1. Definicja 309
7.3.1.2. Etiologia 309
7.3.1.3. Obraz kliniczny 309
7.3.1.4. Leczenie 309
7.3.2. Niewykształcenie (atrezja) przewodu słuchowego zewnętrznego 309
7.3.2.1. Epidemiologia 309
7.3.2.2. Etiologia 310
7.3.2.3. Obraz kliniczny 310
7.3.2.4. Leczenie 310
7.4. Wady rozwojowe ucha środkowego 310
7.4.1. Epidemiologia 310
7.4.2. Etiologia 311
7.4.3. Obraz kliniczny 311
7.4.4. Metody diagnostyczne 312
7.4.5. Leczenie 313
7.4.6. Rokowanie 313
7.5. Choroby infekcyjne 314
7.5.1. Zapalenia ucha zewnętrznego 314
7.5.1.1. Zapalenie ochrzęstnej małżowiny usznej (perichondritis auriculae) 314
7.5.1.2. Liszajec zakaźny (impetigo contagiosa) 317
7.5.1.3. Wirusowe zapalenie ucha zewnętrznego – półpasiec uszny, zespół Ramsaya Hunta (herpes zoster oticus) 319
7.5.1.4. Wyprysk skóry małżowiny usznej i/lub przewodu słuchowego zewnętrznego (eczema) 323
7.5.1.5. Ograniczone zapalenie przewodu słuchowego zewnętrznego (otitis externa circumscripta, furuncule) 325
7.5.1.6. Rozlane zapalenie przewodu słuchowego zewnętrznego (otitis externa acuta diffusa, OEAD) 328
7.5.1.7. Złośliwe zapalenie przewodu słuchowego zewnętrznego (malignant otitis externa) 331
7.5.1.8. Grzybicze zapalenie przewodu słuchowego zewnętrznego (otomycosis) 333
7.5.2. Zapalenia ucha środkowego (otitis media) 336
7.5.2.1. Wprowadzenie 336
7.5.2.2. Ostre wirusowe zapalenie ucha środkowego (viral acute otitis media) 338
7.5.2.3. Ostre pęcherzowo-krwotoczne zapalenie błony bębenkowej (bullosa myryngitis, BM) 342
7.5.2.4. Ostre martwicze zapalenie ucha środkowego (otitis media acuta necroticans) 344
7.5.2.5. Ostre ropne zapalenie ucha środkowego – OZUŚ (acute otitis media, AOM) 346
7.5.2.6. Ostre nawrotowe zapalenie ucha środkowego (recurrent otitis media) 355
7.5.3. Powikłania ostrego zapalenia ucha środkowego u dzieci 359
7.5.3.1. Wstęp 359
7.5.3.2. Etiologia 360
7.5.4. Powikłania wewnątrzskroniowe 360
7.5.4.1. Ostre zapalenie wyrostka sutkowego (mastoiditis) 360
7.5.4.2. Porażenie nerwu twarzowego (facial nerve paralysis) 368
7.5.4.3. Zapalenie części skalistej kości skroniowej, zespół Gradenigo (petrositis) 371
7.5.4.4. Zapalenie błędnika u dzieci (labyrintitis) 373
7.5.4.5. Przetoka perylimfatyczna (perilymphatic fistula) 374
7.5.5. Powikłania wewnątrzczaszkowe 375
7.5.5.1. Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych (meningitis purulenta acuta) 375
7.5.5.2. Zakrzepica zatok żylnych mózgowia (thrombophilia) 378
7.5.5.3. Ropniaki (empyema) 381
7.5.5.4. Ropień mózgu (abscessus cerebri) 382
7.5.5.5. Wodogłowie uszne (otitic hydrocephalus) 384
7.5.6. Przewlekłe zapalenia ucha środkowego u dzieci (otitis media chronica) 386
7.5.6.1. Wstęp 386
7.5.6.2. Wysiękowe zapalenie ucha środkowego (OMS, otitis media secretoria; OME, otitis media exudativa) 387
7.5.6.3. Przewlekłe proste zapalenie ucha środkowego (otitis media chronica simplex) 390
7.5.6.4. Przewlekłe ziarninowe zapalenie ucha środkowego (otitis media chronica granulomatosa) 392
7.5.6.5. Przewlekłe gruźlicze zapalenie ucha środkowego (otitis media chronica tuberculosa) 394
7.5.6.6. Przewlekłe zapalenie ucha środkowego z perlakiem (otitis media chronica cholesteatoma, cholesteatoma) 395
7.5.6.7. Perlak wrodzony u dzieci (congenital cholesteatoma) 399
7.5.6.8. Przewlekłe zapalenie ucha środkowego z myringosklerozą i/lub tympanosklerozą u dzieci (myryngosclerosis/tympanosclerosis) 401
7.5.6.9. Przewlekłe zapalenie ucha środkowego z atelektazją (atelectasis) 403
7.5.6.10. Przewlekłe zarostowe zapalenie ucha środkowego (adhaesiva) 406
7.6. Nowotwory wieku dziecięcego 407
7.6.1. Nowotwory łagodne ucha 407
7.6.1.1. Naczyniak małżowiny usznej (haemangioma) 407
7.6.1.2. Kostniak przewodu słuchowego zewnętrznego (osteoma) 409
7.6.1.3. Wyrośla kostne (exostosis) przewodu słuchowego zewnętrznego 410
7.6.1.4. Przyzwojak jamy bębenkowej (glomus tympanicum tumor, paraganglioma) 411
7.6.1.5. Histiocytoza z komórek Langerhansa (LCH, Langerhans cells histiocytosis) 413
7.6.1.6. Potworniak (teratomata) ucha środkowego 415
7.6.2. Nowotwory złośliwe ucha 417
7.6.2.1. Mięsak prążkowanokomórkowy (RMS, rhabdomyosarcoma) 417
7.6.2.2. Mięsak Ewinga (skeletal Ewing sarcoma) 419
Skorowidz 425
, 
