Sztuka i emancypacja kobiet w socjalistycznej Polsce Przypadek Marii Pinińskiej-Bereś

Autorka przedstawia zawartą w twórczości Marii Pinińskiej-Bereś analizę kobiecego doświadczenia jako powiązaną z procesami zachodzącymi w socjalistycznej Polsce, m.in. z rozwojem wiedzy seksuologicznej i poradnictwa, silnym wpływem nauk Kościoła, obecnością środowisk kontrkulturowych, rozwojem socjalistycznego konsumpcjonizmu, ze zmieniającą się ikonosferą erotyczną, z docierającymi zza żelaznej kurtyny ideami drugiej fali feminizmu. Analiza sprzężenia między nimi a sztuką artystki pozwala dostrzec i zrozumieć lokalny kontekst tej twórczości zawierającej treści feministyczne, zarówno te jego elementy, które sprzyjały jej rozwojowi, jak i te, które ją hamowały.

Historię powojennej sztuki polskich artystek, zwłaszcza tych, których prace są łączone z feminizmem, trzeba napisać inaczej. Należy przestać ignorować dyskurs na temat emancypacji kobiet będący elementem rzeczywistości, w jakiej one żyły. Maria Pinińska-Bereś jest w tej książce traktowana jako podmiot procesu emancypacji, świadomie zabierający głos w sprawach nurtujących ją i inne kobiety żyjące w tym samym
społeczeństwie. Nie można na podstawie analizy kariery i interpretacji jej twórczości stworzyć narracji uniwersalizującej doświadczenie artystek w socjalistycznej Polsce. Można jednak wskazać na pewne zjawiska, które pozostają niezauważone w ślepej na płeć czy skupionej na krytyce systemu totalitarnego historii sztuki polskiej po 1945 roku.

Książka jest znakomitym przykładem kontekstualnej historii sztuki. Bardzo spójna, naukowo precyzyjna, a jednocześnie w wielu miejscach odkrywcza. Agata Jakubowska wykonała gruntowną pracę archiwalną i dotarła do wielu idei, faktów i artefaktów, które dotychczas nie były obecne w polskiej historii sztuki nowoczesnej. (Dr hab. Paweł Leszkowicz, prof. UAM)

Nie tylko jako badaczka PRL-u, ale także jako kobieta pamiętająca PRL nie mam wątpliwości, że metodologia badań i uzyskane wnioski rzuciły nowe światło na historię sztuki w Polsce. To książka przełomowa w szerokim zakresie powojennej historii sztuki, choć ogranicza się do case study. Udało się całkowicie oddolnie, bez narzucania siatek pojęciowych wziętych skądinąd opisać sztukę w Polsce w okresie tzw. socjalizmu w jej dynamice wpisanej w konkretne życie. To chyba największy sukces tej książki, bo dzięki niej dowiedzieliśmy się – przynajmniej w tak niewielkim wycinku, jakim było życie i twórczość Marii Pinińskiej-Bereś – co naprawdę przeżył ktoś, kto wówczas żył, jak walczył o siebie i swoją sztukę. (Prof. dr hab. Anna Markowska, Uniwersytet Wrocławski)

*********

The Art and Emancipation of Women in Socialist Poland. The Case of Maria Pinińska-Bereś

The author analyses female experience, present in Maria Pinińska-Bereś’ works, as connected with the processes taking place in socialist Poland: the development of sex knowledge and counselling, the strong influence of Catholic Church, counter-culture groups, socialist consumerism, the changing erotic iconosphere and the ideas of the second wave of feminism coming from the other side of the Iron Curtain. The analysis of the relationship between them and the works of the artist allows us to perceive and understand the local context of her feminist works and the elements which favoured and hindered their development.

*********

Dr hab. Agata Jakubowska (ORCID 0000-0002-8345-5662) – historyczka sztuki. Przez wiele lat związana z Uniwersytetem im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, obecnie pracuje w Instytucie Historii Sztuki Uniwersytetu Warszawskiego. Autorka i redaktorka licznych publikacji poświęconych sztuce kobiet, m.in. "Na marginesach lustra. Ciało kobiece w pracach polskich artystek" (2004), "Portret wielokrotny dzieła Aliny Szapocznikow" (2008), "Alina Szapocznikow: awkward objects" (red., 2011), "Natalia LL. Nie tylko Sztuka konsumpcyjna" (red., 2016), "All-women art spaces in Europe in the long 1970s" (red. z Katy Deepwell, 2018), "Zofia Kulik. Methodology, my love" (red., 2019). Prowadzi badania nad historią wystaw sztuki kobiet.