Systemy antyterrorystyczne państw Unii Europejskiej

Od czasu pamiętnych zamachów z 11 września 2001 roku w USA, a szczególnie od terrorystycznego zamachu bombowego, który zabił 191 osób w Madrycie w marcu 2004 roku, politycy Unii Europejskiej jednogłośnie wypowiadają się na temat wspólnej międzynarodowej współpracy w walce z terroryzmem. Zakładając hipotetycznie, terroryści w Unii Europejskiej mogą się swobodnie przemieszczać i bez większego problemu przekraczać granice państw członkowskich, zwłaszcza tych funkcjonujących w ramach systemu Schengen. Biorąc pod uwagę globalny charakter, takich organizacji jak Al – Kaida1, należy liczyć się z faktem, że mogą one uderzyć w dowolnym miejscu Europy, na dużo większą skalę niż do tej pory działające na terenie naszego kontynentu ETA2, IRA3 czy inne organizacje terrorystyczne.

Oczywiście należy zdawać sobie sprawę z faktu, że międzynarodowy terroryzm, to nie jedyne wyzwanie dla Unii Europejskiej w zakresie problematyki bezpieczeństwa. Państwa członkowskie aktywnie uczestniczyły i uczestniczą w działaniach pokojowych (między innymi szkolenie sił bezpieczeństwa, pomoc humanitarna, etc.) w Iraku, Afganistanie, na Bałkanach czy w Afryce Północnej. Próbują przekonać Iran do zaniechania budowy broni nuklearnej. Rządy państw członkowskich angażują się w pomoc państwom upadłym, takim jak: Sudan czy Kongo, jak również problematykę transgranicznej przestępczości zorganizowanej. W ostatnim okresie czasu, z wielką troską, państwa Unii Europejskiej zwracają się ku Ukrainie i niestabilnej sytuacji w tym państwie ze szczególnym uwzględnieniem negatywnej roli Rosji w tym konflikcie. Nie ulega, jednak wątpliwości, że szczególnie zamach w Madrycie oraz w Londynie i ten najnowszy ze stycznia 2015 r. w Paryżu, w sposób jednoznaczny pokazał, że terroryzm a zwłaszcza radykalne islamskie grupy terrorystyczne pozostają najpoważniejszym zagrożeniem dla Europy dzisiaj i w najbliższej przyszłości.

Wspólna polityka unijna wymaga szczególnej koordynacji i współpracy w zakresie zwalczania terroryzmu, choć nie jest z pewnością sprawą prostą. Istnieje swoisty paradoks w roli Unii Europejskiej w działaniach antyterrorystycznych. Z jednej strony rządy państw członkowskich zgadzają się, że priorytetem powinna być współpraca w tym zakresie na poziomie unijnym, głównie ze względu na procedury dotyczące przekraczania granic wewnątrz unijnych a zagrożeń terrorystycznych. Z drugiej, jednak strony powolne są w oddawaniu Unii sił (takich jak: prowadzenie śledztw i działalność prokuratorów) i środków (takich jak: funkcjonariusze służb specjalnych i środki finansowe przeznaczone na tą walkę). Wynika to głównie z faktu, że polityka bezpieczeństwa – zwłaszcza, kiedy to dotyczy ochrony obywateli – ściśle wiąże się z suwerennością narodową i rządy są niechętne, by dać władze UE, która mogłaby przeszkadzać i mieszać w istniejącym systemie prawa i bezpieczeństwa narodowego4 . Unia Europejska stara się, aby w pełni skoordynować narodowe polityki antyterrorystyczne, ale wymaga to przede wszystkim na wstępie usystematyzowania i ugruntowania własnej polityki przeciw terrorystycznej na poziomie unijnym.

W niniejszej publikacji zaprezentowano wyniki badań i obserwacji, gromadzenia materiałów źródłowych, które prowadzone były przez autora przez kilka lat w dziedzinie organizacji i funkcjonowania systemów antyterrorystycznych państw członkowskich Unii Europejskiej. Część rezultatów, które wykorzystano w niniejszej publikacji, wcześniej publikowana była w monografiach i czasopismach naukowych.

Dostęp do materiałów źródłowych był różny. Autor korzystał oczywiście z całej gamy publikacji i monografii dotyczących wspomnianej problematyki, skorzystano z materiałów udostępnionych przez placówki dyplomatyczne państw UE, jak również materiały pozyskane podczas podróży zagranicznych, konferencji i seminariów.

Głównym celem prowadzonych badań było dokonanie identyfikacji systemów antyterrorystycznych zarówno całej Unii Europejskiej jako organizacji, jak również poszczególnych – wszystkich jej 28 członków.

Systemy antyterrorystyczne państw Unii Europejskiej możemy podzielić na trzy grupy:

posiadające centra antyterrorystyczne;

posiadające powołanych koordynatorów do zwalczania zagrożeń terrorystycznych;

funkcjonujące w ramach ciał kolegialnych, zespołów, komitetów czy nawet departamentów powoływanych lub zwoływanych w momencie pojawiania się zagrożeń.

Zdarza się również, tak jak to było w przypadku Polski, że system antyterrorystyczny ewoluuje z charakteru funkcjonowania Międzyresortowego Zespołu do spraw Zagrożeń Terrorystycznych do powołania Centrum Antyterrorystycznego ABW (CAT).

W państwach UE większość systemów antyterrorystycznych opiera się na podmiotach analizujących i koordynujących działania systemu na poziomie krajowym. Są to przede wszystkim centra antyterrorystyczne i koordynator do walki z terroryzmem.

Drugą grupę stanowią gremia kolegialne – komitety i zespoły. Natomiast w niektórych państwach wciąż brak jest powołanych, wyodrębnionych struktur do tego typu działalności. Funkcje przewodnie lub wykonawcze realizowane są za pośrednictwem departamentów czy wydziałów funkcjonujących w poszczególnych służbach, które w swoich obowiązkach posiadają zadania walki z terroryzmem5. Aby osiągnąć założony powyżej cel główny, konieczne było zrealizowanie następujących celów szczegółowych, w których należało:

1. Określić prawno–organizacyjne aspekty zwalczania terroryzmu w Unii Europejskiej.

2. Zbadać regulacje traktatowe UE w zakresie zwalczania terroryzmu.

3. Dokonać analizy Układu z Prüm i systemu informacji Schengen, jako instrumentów zwalczania i zapobiegania terroryzmu.

4. Określić rolę i zadania instytucji Unii Europejskiej, takich jak: Europejski Koordynator ds. Zwalczania Terroryzmu, Eurojust, Europol, Unijna Grupa Zadaniowa „ATLAS” w zakresie przeciwdziałania i zwalczania terroryzmu.

5. Prześledzić problematykę współpracy międzynarodowej Unii Europejskiej w zakresie zwalczania terroryzmu.

6. Dokonać analizy zamachów terrorystycznych na terenie Unii Europejskiej po 11.09.2001 roku i ich wpływu na kształtowanie systemów antyterrorystycznych państw członkowskich.

7. Zbadać systemy antyterrorystyczne w wybranych (28) państwach Unii Europejskiej, a w tym:

Rozwiązania ustawowe,

Struktury i jednostki powołane do walki z terroryzmem,

Współpraca międzynarodowa w zakresie przeciwdziałania terroryzmowi,

Formy i metody walki z terroryzmem.

Przy tak sformułowanych w procesie badawczym celach, główny problem badawczy zawarto w postaci pytania: Jakie jest miejsce i rola systemów antyterrorystycznych państw Unii Europejskiej w przeciwdziałaniu i zwalczaniu terroryzmu?

Konsekwencją zaprezentowanego procesu badawczego było sformułowanie głównej hipotezy roboczej: Prawidłowo funkcjonujący system antyterrorystyczny państwa ma zasadnicze znaczenie dla odpowiedniego poziomu i funkcjonowania systemu bezpieczeństwa państwa.

Sformułowano także szczegółowe hipotezy robocze:

1. Terroryzm jest najpoważniejszym zagrożeniem dla państw Unii Europejskiej w XXI wieku.

2. Jednym z najistotniejszych elementów przeciwdziałania i zwalczania zagrożeń terrorystycznych jest zbudowanie i funkcjonowanie systemów antyterrorystycznych poszczególnych państw członkowskich UE.

3. Międzynarodowa współpraca poszczególnych państw oraz wymiana do-świadczeń jest warunkiem koniecznym zbudowania właściwego systemu antyterrorystycznego Unii Europejskiej.

4. Doświadczenia i wnioski z dokonanych zamachów terrorystycznych, stanowią cenne źródło wiedzy w procesie tworzenia systemów antyterrorystycznych. Niniejsza monografia składa się z trzech rozdziałów. Rozdział pierwszy odnosi się do problematyki prawno–organizacyjnych aspektów zwalczania terroryzmu w Unii Europejskiej. Rozdział drugi prezentuje zamachy terrorystyczne na terenie Unii Europejskiej po 11.09.2001 roku. W rozdziale trzecim omówiono problematykę zwalczania terroryzmu we wszystkich 28 państwach Unii Europejskiej.

Książka „Systemy antyterrorystyczne państw Unii Europejskiej” nie powstałaby, gdyby nie pomoc wielu osób. Mając powyższe chciałbym podziękować Płk. rez. prof. dr hab. Jerzemu Kunikowskiemu za opiekę naukową i merytoryczną, Władzą i Pracownikom Wydziału Bezpieczeństwa Narodowego Akademii Obrony Narodowej za koleżeńską pomoc i wsparcie przy tworzeniu tej monografii. Podziękowania pragnę skierować do Przedstawicielstw Dyplomatycznych państw członkowskich Unii Europejskiej, dzięki którym możliwe było zgromadzenie materiałów źródłowych. Dziękuję również Władzom i Pracownikom mojej macierzystej Uczelni – Wyższej Szkoły Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie za przychylność i pomoc w wydaniu tej publikacji. Szczególne podziękowania składam mojej żonie Karolinie za stworzenie odpowiednich warunków, które pozwoliły mi na przygotowanie i napisanie tej książki.