Publikacja jest próbą zarysowania w miarę wielostronnego obrazu średniowiecznej architektury Pomorza Zachodniego, jej głównych nurtów i problemów. Choć obszar ten obfituje w dzieła architektury średniowiecznej – niejednokrotnie wybitnej jakości i skali – brak było dotychczas syntetycznego opracowania na ten temat. Zakres chronologiczny obejmuje okres od pojawienia się architektury murowanej na przełomie XII i XIII w. do początku XVI w. Omawiany tutaj obszar rysuje się jako swoisty region artystyczny o charakterystycznych odrębnościach, jednak z drugiej strony jest on częścią wielkiego regionu nadbałtyckiego. Krajobraz kulturowy tego terytorium zachował w znacznym stopniu do dziś cechy ukształtowane w średniowieczu: miasta o regularnej siatce ulic, zwykle niewielkie, z dominującą bryłą kościoła w centrum, rozrzucone są wśród rozległych pól, lasów i jezior. W poszczególnych częściach książki przedstawiony został historyczny i topograficzny kontekst, uwarunkowania techniczne i materiałowe, rozwój typów przestrzennych i przemiany stylowe. W architekturze odzwierciedlały się przemiany społeczne – od stosunkowo później chrystianizacji, przez burzliwy rozwój w XIII wieku, konsolidację w XIV wieku, szczyt rozwoju na przełomie XIV i XV wieku, po schyłek w początku XVI wieku. Szczególną uwagę poświęcono analizie i interpretacji dzieł najwybitniejszych, wyznaczających kierunki rozwoju lub najbardziej reprezentatywnych, gdyż wśród setek powstałych w tym czasie budowli znajdują się niewątpliwe arcydzieła – z katedrą w Kamieniu Pomorskim, opactwem w Kołbaczu, kościołami farnymi Stargardu i Szczecina na czele. Ich znaczenie wykracza daleko poza kontekst regionalny, są one pomnikami architektury w skali europejskiej.
1. Wstęp 11
2. Wprowadzenie – uwarunkowania historyczne 18
3. Historia i stan badań 23
4. Początki murowanej architektury pomorskiej pomiędzy romanizmem a gotykiem. Pierwsze wielkie dzieła 27
4.1. Katedra w Kamieniu Pomorskim 27
4.2. Kościół Cystersów w Kołbaczu 39
5. Stylistyczne i typologiczne fazy rozwoju architektury pomorskiej 52
6. Granit a cegła, czyli kwestia techniki i materiału 56
7. Architektura zakonna 73
7.1. Architektura cystersów 73
7.2. Architektura zakonów żebraczych 83
8. Wczesne ceglane kościoły farne: oryginalne rozwiązania nowych zadań 105
8.1. Fara w Gorzowie Wielkopolskim 105
8.2. Fara w Strzelcach Krajeńskich 120
9. Miejskie kościoły halowe z jednonawowym wydłużonym chórem 129
10. Bazyliki Pomorza Środkowego 174
11. Centralne kaplice Pomorza Środkowego 197
12. Początek późnego gotyku – kościół św. Jakuba w Szczecinie 202
13. Kościół Mariacki w Stargardzie – punkt kulminacyjny gotyckiej architektury na Pomorzu Zachodnim 212
14. Architektura „brunsbergowska” – styl indywidualny czy styl epoki i regionu? 237
15. Oddziaływanie wzorca kościoła Mariackiego w Stargardzie 241
15.1. Kościół św. Jana w Stargardzie 241
15.2. Kościół Mariacki w Chojnie 247
15.3. Motywy stargardzkie jako „cytaty“ architektoniczne 252
16. Kościoły wiejskie 256
17. Architektura świecka 274
17.1. Zamki 274
17.2. Fortyfikacje miejskie 295
17.3. Ratusze . 308
18. Schyłek epoki i schyłek budownictwa sakralnego: fary w Karlinie i Łobzie 319
Katalog 325
Białogard, kościół parafialny Najświętszej Marii Panny 325
Bierzwnik, dawne opactwo Cystersów 328
Chociwel, kościół farny Najświętszej Panny Marii 332
Chojna, kościół parafialny Najświętszej Marii Panny 334
Chojna, ratusz 336
Chojna, kościół Augustianów-Eremitów p.w. św. Trójcy (obecnie parafialny) 338
Chojna, obwarowania miejskie 340
Choszczno, kościół parafialny Najświętszej Marii Panny 341
Chwarszczany, kaplica Templariuszy (obecnie kościół filialny św. Stanisława Kostki) 343
Darłowo, kościół parafialny p.w. Panny Marii (obecnie Matki Boskiej Częstochowskiej) 345
Darłowo, Zamek Książęcy 347
Darłowo, kaplica cmentarna (obecnie kościół parafialny) p.w. św. Gertrudy 349
Dobiegniew, kościół parafialny p.w. Chrystusa Króla (pierwotne wezwanie nieznane – prawdopodobnie Najświętszej Marii Panny) 350
Drawsko Pomorskie, kościół parafialny Najświętszej Marii Panny 352
Gorzów Wielkopolski, kościół parafialny (obecnie katedra) Najświętszej Marii Panny 354
Gryfice, kościół parafialny Najświętszej Panny Marii 356
Gryfino, kościół parafialny św. Mikołaja (obecnie Najświętszej Marii Panny) 358
Kamień Pomorski, katedra Najświętszej Marii Panny i św. Jana Chrzciciela 360
Kamień Pomorski, ratusz 363
Kołbacz, dawne opactwo Cystersów p.w. Najświętszej Marii Panny 365
Kołobrzeg, kolegiata (obecnie katedra) Najświętszej Marii Panny 370
Koszalin, kościół farny (obecnie katedra) Najświętszej Marii Panny 373
Moryń, kościół parafialny św. Ducha (pierwotne wezwanie nieznane) 375
Myślibórz, kolegiata (obecnie kościół parafialny) p.w. św. św. Piotra i Pawła 377
Ośno Lubuskie, kościół parafialny p.w. św. Jakuba 381
Pyrzyce, kościół parafialny Panny Marii (od początku XIV wieku p.w. św. Maurycego, obecnie Wniebowzięcia Panny Marii) 383
Sławno, kościół parafialny p.w. Panny Marii i św. Jana Chrzciciela 386
Sławno, obwarowania miejskie 388
Słupsk, kościół parafialny p.w. Najświętszej Panny Marii 389
Stargard, kościół farny Najświętszej Panny Marii 391
Stargard, kościół parafialny św. Jana Chrzciciela (pierwotnie kościół Joannitów) 396
Stargard, miejskie budowle obronne 398
Strzelce Krajeńskie, kościół parafialny Najświętszej Marii Panny 400
Swobnica, Zamek Joannitów 402
Szczecin, kościół farny (obecnie katedra) św. Jakuba 403
Szczecin, kościół parafialny św. św. Piotra i Pawła 405
Szczecin, kościół św. Jana Chrzciciela (dawniej kościół Franciszkanów) 407
Szczecin, Zamek Książęcy Gryfitów 409
Szczecin, ratusz 410
Świdwin, kościół parafialny p.w. Najświętszej Panny Marii 412
Świdwin, Zamek Krzyżaków, następnie Zamek Joannitów 414
Trzebiatów, kościół parafialny p.w. Najświętszej Panny Marii 415
Wolin, kościół parafialny p.w. św. Mikołaja 417
Bibliografia 419
Spis ilustracji 433
Indeks miejscowości 439
Summary (Medieval Architecture of Western Pomerania) 445
