Obligacyjne skutki ustawowego prawa odstąpienia od umowy

Wykaz skrótów | str. 17

Słowo wstępne | str. 21

Wstęp | str. 23

Część pierwsza
Podstawa rozliczeń między stronami po dokonaniu odstąpienia - kwestia odesłania do skutków bezpodstawnego wzbogacenia | str. 53

Rozdział I
Skutki odstąpienia w praktyce - trudności i kontrowersje | str. 55

1.1. Uwagi ogólne | str. 55

1.2. Przedmiot obowiązku zwrotu | str. 56

1.3. Stosowanie art. 494 k.c. | str. 56

1.4. Wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy podlegającej zwrotowi | str. 57

1.5. Stosowanie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu | str. 59

1.6. Odstąpienie a odszkodowanie z tytułu niewykonania zobowiązania | str. 61

1.7. Jakie wartości i interesy stron chroni odstąpienie od umowy | str. 62

1.8. Co należy uzyskać przez odstąpienie | str. 66

1.8.1. Usługi jako przedmiot umowy (usługi jako świadczenie wzajemne) | str. 72

1.8.2. Zbycie, utrata, uszkodzenie przedmiotu świadczenia | str. 73

1.8.3. Dzieło lub roboty budowlane w postaci nieukończonej | str. 76

1.9. Rozliczenia przy odstąpieniu częściowym | str. 79

1.10. Wnioski | str. 79

Rozdział II
Funkcje różnych rodzajów odstąpienia i rozliczeń po ich dokonaniu | str. 81

2.1. Uwagi ogólne | str. 81

2.2. Kryteria wyboru rodzajów odstąpienia do analizy | str. 82

2.3. Różne rodzaje odstąpienia w kontekście pełnionych funkcji | str. 83

2.3.1. Umowne prawo odstąpienia | str. 83

2.3.2. Konsumenckie prawo odstąpienia | str. 87

2.3.3. Odstąpienie syndyka masy upadłości od umowy wzajemnej | str. 92

2.3.4. Ustawowe prawo odstąpienia od umowy wzajemnej | str. 94

2.3.5. Model mieszany - odstąpienie przewidziane tak zwaną umową deweloperską | str. 97

2.4. Pozostałe czynniki zróżnicowania różnych rodzajów odstąpienia | str. 100

2.4.1. Definitywność zobowiązania | str. 100

2.4.2. Układ interesów podmiotów stosunku prawnego | str. 104

2.4.3. Konieczność liczenia się z obowiązkiem zwrotu przedmiotów świadczeń | str. 106

2.5. Podobieństwa między różnymi rodzajami odstąpienia | str. 109

2.6. Czynniki zróżnicowania różnych rodzajów odstąpienia a rozliczenia między stronami | str. 110

2.7. Wnioski | str. 111

Rozdział III
Wpływ odstąpienia na istnienie umowy i na stosunek zobowiązaniowy | str. 114

3.1. Uwagi ogólne | str. 114

3.2. Przedmiot oddziaływania odstąpienia - umowa czy stosunek zobowiązaniowy | str. 116

3.2.1. Potrzeba i sens wyróżnienia przedmiotu oddziaływania odstąpienia | str. 116

3.2.2. Struktura stosunku zobowiązaniowego | str. 117

3.2.3. Koncepcje w dawnej literaturze niemieckiej - teoria skutków bezpośrednich, teoria pośrednia, teoria skutków pośrednich | str. 120

3.2.4. Teoria wygaśnięcia zobowiązania | str. 122

3.2.5. Teoria przekształcenia (Umwandlungstheorie) | str. 124

3.2.6. Teoria samoistnego zobowiązania | str. 128

3.3. Wpływ odstąpienia na poszczególne prawa i zobowiązania umowne | str. 131

3.3.1. Wpływ odstąpienia na istnienie głównych zobowiązań umownych - zwalniająca funkcja odstąpienia | str. 131

3.3.2. Wpływ odstąpienia na istnienie praw akcesoryjnych | str. 132

3.3.2.1. Uwagi ogólne | str. 132

3.3.2.2. Wpływ odstąpienia na zabezpieczenia wierzytelności | str. 133

3.3.2.3. Wpływ odstąpienia na zastrzeżenie zadatku | str. 141

3.4. Konwencja wiedeńska o międzynarodowej sprzedaży towarów oraz międzynarodowe projekty harmonizacyjne/unifikacyjne | str. 141

3.4.1. Regulacja konwencyjna | str. 141

3.4.2. Zasady europejskiego prawa umów (PECL), projekt Wspólnego systemu odniesienia (DCFR), Zasady Acquis, Zasady UNIDROIT, Zasady TRANS-LEX | str. 147

3.5. Ocena poszczególnych koncepcji w świetle funkcji odstąpienia i wartości chronionych przez odstąpienie | str. 150

3.6. Wnioski | str. 151

Rozdział IV
Kontrowersje wokół zasięgu czasowego skutków odstąpienia | str. 155

4.1. Uwagi ogólne | str. 155

4.2. Niejednolitość regulacji dotyczących wpływu odstąpienia na istnienie zobowiązania w wybranych porządkach prawnych. System romański i system germański - prezentacja koncepcji | str. 156

4.2.1. Koncepcja romańska - przyjęcie skutku odstąpienia ex tunc | str. 157

4.2.2. Koncepcja germańska - przyjęcie skutku odstąpienia ex nunc | str. 160

4.3. Prawo polskie | str. 161

4.3.1. Odpadnięcie kauzy | str. 165

4.3.2. Stosowanie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu jako konsekwencja odstąpienia | str. 166

4.3.3. Korzystanie z rzeczy po dokonaniu odstąpienia | str. 168

4.4. Krytyka retroaktywności odstąpienia | str. 168

4.4.1. Możliwość dochodzenia odszkodowania | str. 169

4.4.2. Redefinicja pojęcia retroaktywności a funkcja odstąpienia | str. 169

4.4.2.1. Wyróżnienie retroaktywności - fikcji i retroaktywności - techniki na gruncie prawa francuskiego i na tle art. 395 § 2 k.c. | str. 172

4.4.3. Wykładnia językowa | str. 175

4.4.4. Wpływ odstąpienia na możliwość dochodzenia zastrzeżonych kar umownych | str. 183

4.5. Pogląd pośredni (obligacyjne skutki ex tunc) | str. 186

4.5.1. Prawo włoskie - teoria zdarzenia odnawiającego zobowiązanie | str. 189

4.5.2. Prawo austriackie | str. 190

4.6. Projekty unifikacyjne/harmonizacyjne - europeizacja prawa cywilnego | str. 190

4.6.1. Zasady europejskiego prawa umów (PECL) | str. 190

4.6.2. Projekt Wspólnego systemu odniesienia (DCFR) | str. 191

4.6.3. Zasady Acquis | str. 191

4.6.4. Zasady międzynarodowych umów handlowych UNIDROIT | str. 192

4.6.5. Projekt instrumentu opcjonalnego | str. 192

4.6.6. Zasady TRANS-LEX | str. 194

4.7. Zasięg czasowy skutków odstąpienia a rozliczenia między stronami po dokonaniu odstąpienia | str. 194

4.8. Wnioski | str. 195

Rozdział V
Podstawa rozliczeń między stronami po skorzystaniu z ustawowego prawa odstąpienia - analiza krytyczna istniejących koncepcji | str. 199

5.1. Uwagi ogólne | str. 199

5.2. Prezentacja koncepcji | str. 201

5.2.1. Wykładnia literalna art. 494 k.c. - samoistny i wyczerpujący charakter normy | str. 201

5.2.2. Dopuszczalność wzajemnego stosowania analogii norm regulujących różne rodzaje odstąpienia | str. 202

5.2.3. Bezpodstawne wzbogacenie | str. 206

5.2.4. Przepisy o rozliczeniach między właścicielem a posiadaczem | str. 209

5.3. Wpływ przyjęcia poszczególnych koncepcji na rozliczenia między stronami | str. 211

5.3.1. Zwrot przedmiotu świadczenia (przedmiotu umowy) | str. 211

5.3.2. Dalsze rozliczenia między stronami | str. 215

5.3.2.1. Wynagrodzenie za korzystanie z przedmiotu świadczenia | str. 215

5.3.2.2. Nakłady | str. 221

5.4. Reżim bezpodstawnego wzbogacenia - konsekwencje zastosowania pozostałych przepisów | str. 223

5.4.1. Zasada surogacji | str. 223

5.4.2. Wydanie korzyści przez osobę trzecią | str. 224

5.4.3. Przepadek | str. 225

5.5. Konsekwencje przyjęcia poszczególnych koncepcji rozliczeń między stronami a wartości i interesy stron chronione przez odstąpienie oraz trudności, które odstąpienie rodzi w praktyce | str. 225

5.5.1. Reakcja na naruszenie zobowiązania | str. 225

5.5.2. Dochodzenie naprawienia szkody | str. 226

5.5.3. Brak możliwości dochodzenia równowartości utraconego przedmiotu świadczenia a restytucyjna funkcja odstąpienia | str. 227

5.5.4. Obowiązek zwrotu a stan aktualności wzbogacenia | str. 228

5.5.5. Zwrot wartości pierwotnej i przedmiot obowiązku zwrotu | str. 229

5.5.6. Pozostałe rozliczenia między stronami | str. 230

5.6. Wnioski | str. 231

Rozdział VI
Koncepcja odesłania do skutków bezpodstawnego wzbogacenia | str. 233

6.1. Uwagi ogólne | str. 233

6.2. Stosunek bezpodstawnego wzbogacenia do art. 494 k.c. | str. 234

6.3. Koncepcje odesłania do podstawy prawnej i odesłania do skutków prawnych | str. 235

6.4. Odesłanie art. 494 k.c. do skutków prawnych bezpodstawnego wzbogacenia na gruncie prawa polskiego. Wzajemna relacja norm art. 494 i art. 495 § 1 k.c. | str. 237

6.5. Charakter i technika odesłania - nakaz odpowiedniego stosowania przepisów | str. 241

6.6. Co oznacza przyjęcie odesłania art. 494 k.c. do skutków bezpodstawnego wzbogacenia | str. 244

6.7. Konsekwencje odesłania do skutków prawnych bezpodstawnego wzbogacenia w zakresie obowiązku zwrotu | str. 244

6.8. Konsekwencje odesłania do skutków prawnych bezpodstawnego wzbogacenia w zakresie pozostałych rozliczeń między stronami | str. 245

6.8.1. Wynagrodzenie za korzystanie z przedmiotu świadczenia | str. 245

6.8.2. Nakłady poczynione na przedmiot świadczenia | str. 246

6.8.3. Odesłanie do skutków prawnych bezpodstawnego wzbogacenia a pozostałe środki restytucyjne przewidziane w przepisach regulujących bezpodstawne wzbogacenie | str. 247

6.8.3.1. Wydanie korzyści przez osobę trzecią | str. 247

6.8.3.2. Przepadek | str. 248

6.8.3.3. Naprawienie szkody w świetle art. 414 k.c. | str. 248

6.9. Koncepcja odesłania do skutków bezpodstawnego wzbogacenia a wartości i interesy chronione przez ustawowe prawo odstąpienia | str. 249

6.10. Poszczególne przypadki odstąpienia a możliwość stosowania art. 494 k.c. | str. 250

6.10.1. Uwagi ogólne | str. 250

6.10.2. Odstąpienie z powodu częściowej niemożliwości świadczenia | str. 251

6.10.3. Odstąpienie z tytułu rękojmi za wady rzeczy sprzedanej | str. 252

6.10.4. Odstąpienie od umowy o dzieło i umowy o roboty budowlane (art. 635, art. 637 § 2, art. 640, art. 644 i art. 656 k.c.) | str. 253

6.10.4.1. Opóźnienie z rozpoczęciem lub wykończeniem dzieła (art. 635 k.c.) | str. 253

6.10.4.2. Wadliwe wykonywanie dzieła (art. 636 § 1 k.c.) | str. 256

6.10.4.3. Rękojmia za wady dzieła (art. 637 § 2 k.c.) | str. 257

6.10.4.4. Odstąpienie z powodu braku współdziałania zamawiającego (art. 640 k.c.) | str. 258

6.10.4.5. Odstąpienie za zapłatą umówionego wynagrodzenia (art. 644 k.c.) | str. 259

6.10.4.6. Odstąpienie od umowy o roboty budowlane ze względu na brak wymaganej gwarancji zapłaty (art. 6494 § 1 k.c.) | str. 259

6.10.4.7. Odstąpienie od umowy o roboty budowlane ze względu na wadliwe ich wykonywanie lub z tytułu rękojmi (art. 656 k.c.) | str. 260

6.10.5. Odstąpienie z tytułu niezgodności towaru konsumpcyjnego z umową (art. 8 ust. 4 ustawy o sprzedaży konsumenckiej) | str. 260

6.10.6. Odstąpienie w razie zastrzeżenia zadatku (art. 394 k.c.) | str. 263

6.10.7. Odstąpienie od umowy na podstawie ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych | str. 264

6.10.8. Odstąpienie na gruncie ustawy deweloperskiej | str. 265

6.11. Wnioski | str. 267

Rozdział VII
Zróżnicowanie czynników wpływu na rozliczenia między stronami po dokonaniu odstąpienia | str. 269

7.1. Uwagi ogólne | str. 269

7.2. Wpływ winy na rozliczenia między stronami | str. 269

7.2.1. Wina jako zasada odpowiedzialności | str. 270

7.2.2. Wina w znaczeniu okoliczności, za które strona ponosi odpowiedzialność | str. 270

7.3. Status konsumenta (skutki odstąpienia od umowy sprzedaży konsumenckiej) | str. 272

7.3.1. Zakres zwrotu spełnionych świadczeń | str. 272

7.3.2. Wynagrodzenie za korzystanie z przedmiotu świadczenia | str. 274

7.4. Zbieg podstaw do odstąpienia | str. 279

7.5. Wpływ zastrzeżenia własności rzeczy sprzedanej na rozliczenia między stronami | str. 281

7.6. Wnioski | str. 284

Część druga
Konsekwencje odesłania do skutków bezpodstawnego wzbogacenia | str. 285

Rozdział VIII
Zasady wykonania i skutki niewykonania obowiązku zwrotu przedmiotu spełnionego świadczenia | str. 287

8.1. Uwagi ogólne | str. 287

8.2. Zakres przedmiotowy obowiązku zwrotu - wyłączenie zasady aktualności wzbogacenia | str. 288

8.2.1. Wartość przedmiotu świadczenia podlegającego zwrotowi | str. 288

8.2.2. Wydanie pożytków i korzyści uzyskanych z przedmiotu świadczenia | str. 293

8.2.3. Wydanie równowartości korzyści | str. 294

8.2.3.1. Wydanie równowartości korzyści w przypadku całkowitej utraty przedmiotu świadczenia (gdy zwrot jest niemożliwy) | str. 294

8.2.3.2. Wydanie równowartości korzyści jako instrument wyrównania do pierwotnej wartości przedmiotu świadczenia. Sposób obliczania równowartości korzyści podlegającej wydaniu | str. 296

8.2.3.3. Wydanie równowartości korzyści w przypadku, gdy zwrot przedmiotu świadczenia jest niecelowy lub nadmiernie utrudniony | str. 297

8.3. Roszczenie o wydanie surogatów | str. 297

8.4. Charakter i źródło zobowiązań do zwrotu przedmiotów świadczeń | str. 298

8.5. Zasady wykonania obowiązku zwrotu | str. 302

8.5.1. Ogólne zasady wykonania zobowiązań | str. 302

8.5.2. "Zasięg" teorii przekształcenia | str. 303

8.5.2.1. Prawo wstrzymania się ze spełnieniem świadczenia wzajemnego | str. 304

8.5.2.2. Przedawnienie | str. 305

8.6. Skutki niewykonania obowiązku zwrotu - wyłączenie niektórych przepisów o skutkach niewykonania zobowiązań z umów wzajemnych | str. 307

8.7. Konieczność liczenia się z obowiązkiem zwrotu świadczeń (dotyczy to statusu konsumenta) | str. 308

8.8. Dopuszczalność odstąpienia w sytuacji, gdy przedmiot świadczenia został zniszczony lub w inny sposób utracony (unicestwiony) | str. 308

8.9. Wnioski | str. 310

Rozdział IX
Wynagrodzenie za korzystanie z przedmiotu świadczenia oraz odszkodowanie za pogorszenie jego wartości lub utratę | str. 312

9.1. Uwagi ogólne | str. 312

9.2. Podstawa dochodzenia wynagrodzenia | str. 315

9.3. Zapłata wynagrodzenia za korzystanie z przedmiotu świadczenia jako postać wydania równowartości korzyści | str. 318

9.4. Charakter roszczenia o zapłatę wynagrodzenia oraz kwestie dowodowe | str. 319

9.5. Zakres przedmiotowy wynagrodzenia za korzystanie z przedmiotu świadczenia | str. 320

9.6. Zasady dotyczące ustalania wynagrodzenia | str. 322

9.7. Wartość korzyści, której równowartość podlega zwrotowi | str. 324

9.8. Początkowy moment naliczania wynagrodzenia | str. 327

9.9. Wynagrodzenie za korzystanie z przedmiotu świadczenia w świetle projektów harmonizacyjnych/unifikacyjnych | str. 329

9.10. Odszkodowanie za utratę i pogorszenie rzeczy | str. 331

9.11. Roszczenie o zapłatę wynagrodzenia za korzystanie z przedmiotu świadczenia a roszczenie o zwrot świadczeń | str. 331

9.12. Wnioski | str. 333

Rozdział X
Rozliczenie nakładów dokonanych na przedmiot świadczenia | str. 335

10.1. Uwagi ogólne | str. 335

10.2. Pojęcie nakładów w kontekście odstąpienia | str. 335

10.3. Podstawa i przesłanki dochodzenia zwrotu nakładów na przedmiot świadczenia - kilka uwag szczegółowych | str. 336

10.3.1. Podstawa | str. 336

10.3.2. Przesłanki dochodzenia zwrotu nakładów. Nakłady w świetle projektów harmonizacyjnych/unifikacyjnych | str. 337

10.4. Rodzaj nakładów podlegających zwrotowi | str. 340

10.5. Nakłady podlegające zwrotowi przed dokonaniem odstąpienia. Moment miarodajny dla obliczania wartości nakładów | str. 342

10.6. Nakłady podlegające zwrotowi po dokonaniu odstąpienia | str. 344

10.7. Zwrot równowartości świadczenia z odliczeniem nakładów | str. 344

10.8. Obliczanie wartości nakładów | str. 346

10.9. Zwrot pożytków | str. 347

10.10. Zwrot nakładów a wartości i interesy chronione przez odstąpienie | str. 350

10.11. Wnioski | str. 351

Rozdział XI
Wpływ odstąpienia na możliwość dochodzenia odszkodowania z tytułu niewykonania zobowiązania | str. 354

11.1. Uwagi ogólne | str. 354

11.2. Podstawa dochodzenia odszkodowania | str. 355

11.3. Podmioty uprawnione do dochodzenia odszkodowania | str. 356

11.4. Przesłanki dochodzenia odszkodowania | str. 357

11.4.1. Zdarzenie wywołujące szkodę | str. 358

11.4.2. Szkoda | str. 361

11.4.3. Związek przyczynowy | str. 362

11.5. Zakres przedmiotowy odszkodowania - okoliczności wpływające na wysokość odszkodowania | str. 364

11.6. Przyczynienie się poszkodowanego | str. 370

11.7. Roszczenie odszkodowawcze w projektach harmonizacyjnych/unifikacyjnych oraz w umowach międzynarodowych | str. 371

11.8. Wpływ odstąpienia na uprawnienia wierzyciela na wypadek zwłoki | str. 373

11.9. Roszczenia odszkodowawcze a odstąpienie jako uprawnienie z tytułu rękojmi za wady rzeczy sprzedanej | str. 377

11.10. Wnioski | str. 378

Zakończenie - wnioski i dyskusja | str. 381

Bibliografia | str. 395