Zakres kognicji sądu w postępowaniu wieczystoksięgowym

Wykaz skrótów .................................................................................. 13

Wstęp ................................................................................................... 17

Rozdział 1

Bezpieczeństwo obrotu prawnego nieruchomościami ............. 31

1.1. Wprowadzenie ........................................................................ 31

1.2. Filozofi cznoprawna koncepcja bezpieczeństwa

prawnego ................................................................................. 33

1.2.1. Leksykalne ujęcie pojęcia bezpieczeństwa ............... 33

1.2.2. Bezpieczeństwo jako prawo człowieka ..................... 37

1.2.3. Pojęcie bezpieczeństwa prawnego ............................. 40

1.2.4. Zasada zaufania obywateli do państwa

i stanowionego przez nie prawa ................................. 42

1.2.5. Problem sprawiedliwości i niesprawiedliwości

prawa ............................................................................. 45

1.2.6. Wnioski ......................................................................... 50

1.3. Pojęcie obrotu prawnego nieruchomościami ..................... 51

1.3.1. Pojęcie i rola rynku nieruchomości .......................... 51

1.3.2. Nieruchomość jako podstawowa kategoria

prawa wieczystoksięgowego ....................................... 56

1.3.3. Część nieruchomości jako przedmiot prawa

ujawnionego w księdze wieczystej ............................ 62

1.3.4. Prawne formy władania nieruchomościami

a obrót prawny nieruchomościami ........................... 64

1.3.5. Umowa jako podstawa obrotu prawnego

nieruchomościami ....................................................... 71

1.3.6. Wnioski ......................................................................... 74

1.4. Zapewnienie bezpieczeństwa obrotu prawnego

nieruchomościami jako przejaw realizacji

konstytucyjnej zasady demokratycznego państwa

prawnego ................................................................................. 74

1.4.1. Pojmowanie konstytucyjnych zasad prawnych ...... 74

1.4.2. Zasada demokratycznego państwa prawnego ......... 79

1.4.3. Państwo prawne w świetle orzecznictwa

Trybunału Konstytucyjnego ...................................... 84

1.4.4. Bezpieczeństwo prawne a pewność prawa ............... 87

1.4.5. Szybkość i sprawność postępowania

wieczystoksięgowego a pewność obrotu

nieruchomościami ....................................................... 89

1.4.6. Wnioski ......................................................................... 97

1.5. Konstytucyjna ochrona własności i prawo

do prywatności a księgi wieczyste ....................................... 98

1.5.1. Konstytucyjne pojęcie prawa własności

i jego ochrona ............................................................... 98

1.5.2. Rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych

a konstytucyjna ochrona własności .......................... 101

1.5.3. Konstytucyjna zasada ochrony prawa

do prywatności ............................................................. 110

1.5.4. Jawność formalna ksiąg wieczystych ........................ 111

1.5.5. Formalna zasada jawności ksiąg wieczystych

a konstytucyjna ochrona prawa do prywatności ...... 119

1.5.6. Wnioski ......................................................................... 123

1.6. Podsumowanie ....................................................................... 124

Rozdział 2

Istota ksiąg wieczystych i postępowania

wieczystoksięgowego ........................................................................ 127

2.1. Wprowadzenie ........................................................................ 127

2.2. System ksiąg wieczystych ...................................................... 128

2.2.1. Powstanie i ewolucja polskiego systemu

wieczystoksięgowego ................................................... 128

2.2.2. Przedmiot ksiąg wieczystych. Realny system

ksiąg wieczystych ......................................................... 137

2.2.3. Funkcje ksiąg wieczystych ......................................... 144

2.2.4. Elektroniczna księga wieczysta.................................. 149

2.2.5. Wpis w księdze wieczystej .......................................... 151

2.2.6. Wnioski ......................................................................... 156

2.3. Zasady ksiąg wieczystych ...................................................... 157

2.3.1. Rodzaje zasad ksiąg wieczystych ............................... 157

2.3.2. Charakterystyka zasad ustrojowych

i materialnoprawnych ksiąg wieczystych ................. 159

2.3.3. Zasada jawności materialnej ksiąg wieczystych

a domniemania związane z wpisem ......................... 161

2.3.4. Zasada pierwszeństwa prawa wpisanego

przed niewpisanym ..................................................... 167

2.3.5. Zasada pierwszeństwa praw wpisanych ................... 170

2.3.6. Wnioski ......................................................................... 172

2.4. Ujęcie kognicji sądu wieczystoksięgowego ......................... 173

2.4.1. Problemy proceduralne postępowania

wieczystoksięgowego ................................................... 173

2.4.2. Wpis dokonany uprzednio jako punkt

wyjścia ujawnienia zmiany stanu prawnego

nieruchomości .............................................................. 177

2.4.3. Porównanie stanu prawnego ujawnionego

w księdze wieczystej ze stanem prawnym

przedstawionym w żądaniu wniosku ....................... 180

2.4.4. Zakres czasowy skuteczności wpisu.

Moc wsteczna wpisu .................................................... 185

2.4.5. Ochrona praw uczestników w postępowaniu

wieczystoksięgowym ................................................... 190

2.4.6. Wnioski ......................................................................... 193

2.5. Niezgodność stanu prawnego nieruchomości

ujawnionego w księdze wieczystej z rzeczywistym

stanem prawnym .................................................................... 194

2.5.1. Charakter i cel postępowania

wieczystoksięgowego ................................................... 194

2.5.2. Stan prawny ujawniony w księdze wieczystej ......... 197

2.5.3. Sposoby usunięcia niezgodności pomiędzy stanem

prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze

wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym ............ 203

2.5.4. Stosunek postępowania wieczystoksięgowego

do postępowania o usunięcie niezgodności stanu

prawnego ujawnionego w księdze wieczystej

z rzeczywistym stanem prawnym ............................. 207

2.5.5. Charakter prawny roszczenia o uzgodnienie stanu

prawnego nieruchomości ujawnionego w księdze

wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym .......... 210

2.5.6. Wnioski ......................................................................... 214

2.6. Podsumowanie ....................................................................... 215

Rozdział 3

Elementy kognicji sądu wieczystoksięgowego ............................ 217

3.1. Wprowadzenie ........................................................................ 217

3.2. Struktura kognicji sądu w postępowaniu

wieczystoksięgowym ............................................................. 219

3.2.1. Ustawowe ramy kognicji sądu

wieczystoksięgowego ................................................... 219

3.2.2. Dwutorowość postępowania o ujawnienie

zmiany stanu prawnego nieruchomości

a zasada legalizmu ....................................................... 223

3.2.3. Pojęcie podstawy wpisu a pojęcie podstawy

rozstrzygnięcia wniosku o wpis ................................ 228

3.2.4. Podstawa rozstrzygnięcia w postępowaniu

wieczystoksięgowym a kognicja sądu

wieczystoksięgowego ................................................... 231

3.2.5. Kognicja sądu wieczystoksięgowego

w kontekście przeszkód do wpisu ............................. 233

3.2.6. Wnioski ......................................................................... 238

3.3. Badanie treści i formy wniosku wieczystoksięgowego

oraz treści księgi wieczystej .................................................. 239

3.3.1. Forma i treść wniosku wieczystoksięgowego .......... 239

3.3.2. Badanie formy wniosku wieczystoksięgowego

składanego przez wnioskodawcę............................... 244

3.3.3. Badanie treści wniosku przez sąd

wieczystoksięgowy....................................................... 247

3.3.4. Wnioski wieczystoksięgowe składane

przez podmioty wymienione w art. 626 4 k.p.c. ....... 251

3.3.5. Badanie treści księgi wieczystej ................................. 256

3.3.6. Wnioski ......................................................................... 259

3.4. Analiza formy dokumentów stanowiących podstawę

wpisu ........................................................................................ 260

3.4.1. Forma dokumentu stanowiącego podstawę

wpisu ............................................................................. 260

3.4.2. Badanie formy aktu notarialnego ............................. 268

3.4.3. Badanie formy aktów administracyjnych ................ 272

3.4.4. Badanie formy orzeczeń sądowych ........................... 275

3.4.5. Forma pozostałych dokumentów stanowiących

podstawę wpisu ............................................................ 279

3.4.6. Wnioski ......................................................................... 283

3.5. Ocena treści dokumentów stanowiących podstawę

wpisu ........................................................................................ 284

3.5.1. Pojęcie treści dokumentów......................................... 284

3.5.2. Ocena treści dokumentu w formie aktu

notarialnego ................................................................. 289

3.5.3. Badanie treści aktów administracyjnych ................. 293

3.5.4. Analiza przez sąd wieczystoksięgowy treści

orzeczeń sądu ............................................................... 297

3.5.5. Badanie merytoryczne treści innych

dokumentów ................................................................. 301

3.5.6. Wnioski ......................................................................... 302

3.6. Podsumowanie ....................................................................... 303

Rozdział 4

Proceduralne ujęcie kognicji sądu wieczystoksięgowego

a bezpieczeństwo obrotu prawnego nieruchomościami ........... 305

4.1. Wprowadzenie ........................................................................ 305

4.2. Związanie sądu wieczystoksięgowego stanem

rzeczy istniejącym w momencie złożenia wniosku

o wpis w księdze wieczystej .................................................. 309

4.2.1. Stan rzeczy z chwili orzekania jako podstawa

rozstrzygnięcia sprawy w procesie cywilnym ......... 309

4.2.2. Poglądy doktryny opowiadające się

za odpowiednim stosowaniem art. 316 § 1 k.p.c.

w postępowaniu wieczystoksięgowym ..................... 313

4.2.3. Argumenty odnoszące się do art. 626 1 § 3 k.p.c.

oraz § 93 austriackiej ustawy hipotecznej ................ 315

4.2.4. Stosowanie w postępowaniu wieczystoksięgowym

art. 316 § 1 k.p.c. w orzecznictwie Sądu

Najwyższego ................................................................. 318

4.2.5. Ograniczona kognicja sądu wieczystoksięgowego

jako podstawa działania sądu

wieczystoksięgowego ................................................... 326

4.2.6. Wnioski ......................................................................... 330

4.3. Wpływ kolejności składania wniosków o wpis

na dokonywanie przez sąd wieczystoksięgowy

wpisów w księdze wieczystej ................................................ 331

4.3.1. Chwila złożenia wniosku wieczystoksięgowego ..... 331

4.3.2. Charakter prawny wniosku wieczystoksięgowego

i skutki jego złożenia ................................................... 333

4.3.3. Stanowisko doktryny dotyczące kolejności

rozpatrywania wniosków ........................................... 336

4.3.4. Rozbieżności w orzecznictwie Sądu Najwyższego

co do kolejności rozpatrywania wniosków

o wpis w księdze wieczystej ....................................... 339

4.3.5. Zasada rozpatrywania wniosków

wieczystoksięgowych według kolejności

ich wpływu ................................................................... 342

4.3.6. Wnioski ......................................................................... 349

4.4. Możliwości uwzględniania przez sąd wieczystoksięgowy

okoliczności znanych mu z urzędu ...................................... 350

4.4.1. Pojęcie faktów znanych sądowi z urzędu ................. 350

4.4.2. Stanowiska doktryny aprobujące i przeciwne

stosowaniu art. 228 § 2 k.p.c. w postępowaniu

wieczystoksięgowym ................................................... 353

4.4.3. Stanowisko judykatury dotyczące możliwości

uwzględniania przez sąd wieczystoksięgowy

faktów znanych mu z urzędu ..................................... 362

4.4.4. Możliwość oddalenia wniosku o wpis w księdze

wieczystej z powodu znanej sądowi urzędowo

przeszkody do dokonania wpisu ............................... 368

4.4.5. Wnioski ......................................................................... 373

4.5. Zdolność badania przez sąd wieczystoksięgowy

skuteczności materialnoprawnej zdarzeń mających

stanowić podstawę wpisu ...................................................... 374

4.5.1. Ograniczone możliwości przeprowadzenia

postępowania dowodowego ....................................... 374

4.5.2. Obowiązek badania skuteczności materialnej

czynności prawnej ....................................................... 378

4.5.3. Ważność czynności prawnej stanowiącej

podstawę wpisu ............................................................ 384

4.5.4. Możliwość dokonywania przez sąd

wieczystoksięgowy wykładni czynności

prawnej .......................................................................... 387

4.5.5. Uwzględnienie podstawy wadliwego wpisu ............ 389

4.5.6. Wnioski ......................................................................... 392

4.6. Podsumowanie ....................................................................... 392

Zakończenie ....................................................................................... 395

Summary ............................................................................................ 411

Akty normatywne ............................................................................. 419

Literatura ............................................................................................ 431