Opis produktu
Opinie
Spis treści
\n\n Opracowanie obejmuje całość zagadnień prawa rzymskiego. W publikacji przystępnie i zwięźle zaprezentowano instytucje i zasady tego prawa, w tym:\n • pojęcie, podziały, systematykę prawa rzymskiego,\n • zarys historii rozwoju państwa i prawa rzymskiego,\n • rzymskie prawo prywatne, materialne i formalne (proces cywilny, prawo osobowe, prawo rodzinne, prawo rzeczowe, zobowiązania oraz prawo spadkowe).
\n\nZamieszczone na końcu indeksy: terminów i zwrotów łacińskich, paremii rzymskich oraz osób, ułatwiają posługiwanie się podręcznikiem.
\n\nDodatkowym walorem książki są zabawne rysunki oraz tabele i schematy, syntetyzujące wywód na temat danej instytucji prawnej.
\n\n Książka jest przeznaczona przede wszystkim dla studentów wydziałów prawa, jednak jako kompendium prawa rzymskiego, stanowiącego podstawę europejskiej kultury prawnej, może być polecana wszystkim, którzy interesują się historią czasów antycznych, historią państwa i prawa oraz historią prawa kościelnego.
\n\nZamieszczone na końcu indeksy: terminów i zwrotów łacińskich, paremii rzymskich oraz osób, ułatwiają posługiwanie się podręcznikiem.
\n\nDodatkowym walorem książki są zabawne rysunki oraz tabele i schematy, syntetyzujące wywód na temat danej instytucji prawnej.
\n\n Książka jest przeznaczona przede wszystkim dla studentów wydziałów prawa, jednak jako kompendium prawa rzymskiego, stanowiącego podstawę europejskiej kultury prawnej, może być polecana wszystkim, którzy interesują się historią czasów antycznych, historią państwa i prawa oraz historią prawa kościelnego.
Cechy
| Rodzaj: | e-book |
| Format pliku: |
 |
| Autor: | Antoni Dębiński |
| Język publikacji: | polski |
| Rok wydania: | 2021 |
| Serie: | Akademicka. Podręczniki Obowiązkowe |
Wykaz skrótów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
Rozdział pierwszy
Zagadnienia wstępne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
I. Pojęcie i znaczenie prawa rzymskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
§ 1. Prawo rzymskie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
§ 2. Rzymskie pojęcie prawa i sprawiedliwości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
1. Ius i fas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
2. Próby defi nicji prawa i sprawiedliwości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
II. Podziały prawa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
§ 3. Ogólna charakterystyka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
§ 4. Ius publicum – ius privatum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
§ 5. Ius civile . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
§ 6. Ius gentium . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
§ 7. Ius honorarium . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30
§ 8. Ius naturale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
§ 9. Ius commune – ius singulare . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32
§ 10. Ius vetus – ius novum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32
§ 11. Ius strictum – ius aequum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32
III. Systematyka rzymskiego prawa prywatnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
§ 12. Systematyka Ustawy XII tablic . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
§ 13. Systematyka edyktu pretorskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
§ 14. Systematyka Instytucji Gajusa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
§ 15. Systematyka pandektowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
Rozdział drugi
Historyczny rozwój prawa rzymskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
I. Historyczny rozwój źródeł prawa rzymskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
§ 16. Pojęcie i rodzaje źródeł prawa rzymskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
1. Pojęcie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
2. Źródła poznania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37
II. Rozwój rzymskiego prawa prywatnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
§ 17. Periodyzacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
§ 18. Prawo archaiczne (starorzymskie) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
1. Początki prawa. Zwyczaj . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
1. Prawo zwyczajowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
2. Leges regiae . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
2. Ustawa XII tablic . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
3. Początki rzymskiej jurysprudencji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
4. Leges . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
1. Leges rogatae . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
2. Plebiscita . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
§ 19. Prawo przedklasyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
1. Ogólna charakterystyka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
2. Edykty magistratur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
3. Ustawy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
4. Jurysprudencja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46
§ 20. Prawo klasyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47
1. Ogólna charakterystyka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47
2. Senatus consulta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48
3. Edictum Salvianum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49
4. Rozwój jurysprudencji klasycznej. Ius publice respondendi . . . . . 50
1. Kierunki działalności i formy literackie . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50
2. Ius respondendi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51
5. Szkoły prawnicze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51
6. Przedstawiciele jurysprudencji klasycznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52
7. Instytucje Gajusa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53
8. Konstytucje cesarskie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54
§ 21. Prawo poklasyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55
1. Ogólna charakterystyka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55
2. Zbiory konstytucji cesarskich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56
3. Jurysprudencja. Ustawy o cytowaniu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57
1. Nauka prawa. Prawo wulgarne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57
2. Ustawa o cytowaniu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57
4. Poklasyczne zbiory prawa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58
§ 22. Kodyfi kacja justyniańska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59
1. Prace kodyfi kacyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59
2. Kodeks . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60
3. Digesta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60
4. Instytucje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
5. Nowele . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
6. Corpus Iuris Civilis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62
III. Pojustyniańskie dzieje prawa rzymskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62
§ 23. Prawo rzymsko-bizantyjskie i jego zbiory . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62
§ 24. Prawo rzymskie w Europie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63
1. Leges Romanae Barbarorum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63
2. Szkoła glosatorów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64
3. Szkoła komentatorów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65
4. Kierunek humanistyczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66
5. Szkoła historyczna i pandektystyka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66
6. Recepcja prawa rzymskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67
7. Kościół i prawo rzymskie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68
§ 25. Prawo rzymskie w Polsce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69
1. Kwestia recepcji prawa rzymskiego w Polsce . . . . . . . . . . . . . . . . . 69
2. Nauka prawa rzymskiego w Polsce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70
Rozdział trzeci
Proces cywilny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72
I. Ogólna charakterystyka, rozwój i organizacja procesu . . . . . . . . . . . . . . . . . 72
§ 26. Pojęcie procesu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72
§ 27. Historyczny rozwój procesu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72
§ 28. Skarga (powództwo) – actio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75
§ 29. Fazy procesu zwyczajnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76
§ 30. Organizacja sądownictwa w okresie republiki i pryncypatu . . . . . . 77
§ 31. Sędzia prywatny i sądy kolegialne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77
§ 32. Jurysdykcja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78
§ 33. Właściwość sądu – forum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79
§ 34. Strony procesowe i ich zastępcy procesowi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80
1. Strony procesowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80
2. Zdolność sądowa, zdolność procesowa i legitymacja procesowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81
3. Zastępcy procesowi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81
II. Proces legisakcyjny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82
§ 35. Rodzaje legisakcji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82
1. Ogólna charakterystyka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82
2. Poszczególne legisakcje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83
1. Legis actio sacramento . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83
2. Legis actio per iudicis arbitrive postulationem . . . . . . . . . . . . . 84
3. Legis actio per condictionem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84
4. Legis actio per manus iniectionem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84
5. Legis actio per pignoris capionem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85
§ 36. Przebieg postępowania legisakcyjnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85
III. Proces formułkowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86
§ 37. Geneza i ogólna charakterystyka procesu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86
§ 38. Postępowanie w stadium in iure . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88
1. Wezwanie do sądu – in ius vocatio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88
2. Editio actionis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88
§ 39. Stanowisko pozwanego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89
1. Sposoby zachowania pozwanego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89
2. Confessio in iure . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90
3. Indefensio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90
4. Negatio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90
5. Exceptio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91
§ 40. Litis contestatio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92
1. Pojęcie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92
2. Skutki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92
§ 41. Formułka procesowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93
1. Pojęcie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93
2. Części formułki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93
1. Intentio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93
2. Condemnatio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94
3. Demonstratio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94
4. Adiudicatio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95
5. Exceptio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95
6. Praescriptio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95
§ 42. Rodzaje skarg (actiones) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96
1. Actiones in rem – actiones in personam . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96
2. Actiones civiles – actiones honorariae . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97
3. Actiones poenales – actiones rei persecutoriae – actiones mixtae . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98
4. Actiones privatae – actiones populares . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99
5. Actiones arbitrariae . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99
§ 43. Postępowanie w fazie apud iudicem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99
1. Postępowanie dowodowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99
2. Wyrok . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101
§ 44. Egzekucja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104
1. Pojęcie i podstawy egzekucji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104
2. Rodzaje egzekucji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105
IV. Ochrona pozaprocesowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106
§ 45. Ogólna charakterystyka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106
§ 46. Poszczególne środki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107
1. Interdykt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107
2. Restitutio in integrum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108
3. Missio in possessionem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108
V. Proces kognicyjny (cognitio extra ordinem) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109
§ 47. Organizacja sądownictwa w okresie dominatu . . . . . . . . . . . . . . . . . 109
§ 48. Cechy charakterystyczne procesu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109
§ 49. Przebieg postępowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111
§ 50. Wyrok i apelacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112
§ 51. Egzekucja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112
Rozdział czwarty
Prawo osobowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114
I. Osoby fizyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114
§ 52. Zdolność prawna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114
1. Pojęcie osoby i zdolności prawnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114
2. Status . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115
3. Capitis deminutio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116
4. Koniec zdolności prawnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117
§ 53. Niewolnicy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118
1. Powstanie niewoli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118
2. Położenie prawne niewolnika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119
1. Niewolnik jako przedmiot prawa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119
2. Udział niewolników w obrocie majątkowym . . . . . . . . . . . . . 120
3. Zgaśnięcie niewoli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122
4. Ustawy ograniczające wyzwolenia niewolników . . . . . . . . . . 123
§ 54. Wyzwoleńcy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124
§ 55. Półwolni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124
§ 56. Wolni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125
1. Obywatele rzymscy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125
1. Nabycie i utrata obywatelstwa rzymskiego . . . . . . . . . . . . . . . 125
2. Uprawnienia przysługujące obywatelom . . . . . . . . . . . . . . . . . 126
2. Latini . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127
3. Peregrini . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127
§ 57. Osoby sui iuris i alieni iuris . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128
§ 58. Inne przyczyny wpływające na zakres zdolności prawnej . . . . . . . 129
1. Infamia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129
2. Religia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130
II. Osoby prawne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131
§ 59. Korporacje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131
§ 60. Fundacje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132
III. Zdolność do czynności prawnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133
§ 61. Pojęcie zdolności do czynności prawnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133
§ 62. Ograniczenia zdolności do czynności prawnych . . . . . . . . . . . . . . . 134
1. Wiek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134
2. Choroba umysłowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135
3. Płeć . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136
4. Marnotrawstwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136
IV. Czynności prawne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137
§ 63. Pojęcie, rodzaje i skutki czynności prawnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137
1. Zdarzenia prawne – działania – czynności prawne . . . . . . . . . . 137
2. Rodzaje czynności prawnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138
3. Skutki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139
4. Nieważność . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141
5. Konwalidacja i konwersja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141
§ 64. Wady oświadczenia woli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142
1. Pojęcie wady oświadczenia woli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142
2. Zamierzona niezgodność pomiędzy wolą a jej oświadczeniem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142
3. Niezamierzona niezgodność pomiędzy wolą a jej oświadczeniem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143
1. Pomyłka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143
2. Błąd . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143
3. Ignorantia iuris . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144
4. Dolus i metus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145
1. Pobudka w czynności prawnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145
2. Dolus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145
3. Metus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146
§ 65. Treść czynności prawnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147
1. Elementy treści czynności prawnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147
2. Warunek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148
3. Termin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148
4. Polecenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149
§ 66. Zastępstwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150
Rozdział piąty
Prawo rodzinne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151
I. Rodzina rzymska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151
§ 67. Patriarchalna władza w rodzinie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151
§ 68. Agnacja i kognacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151
1. Agnacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151
2. Kognacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152
§ 69. Powinowactwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 154
§ 70. Stanowisko prawne osób alieni iuris . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 154
II. Prawo małżeńskie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 155
§ 71. Pojęcie i zawarcie małżeństwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 155
1. Pojęcie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 155
2. Wymogi zawarcia małżeństwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 155
3. Konkubinat i contubernium . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156
4. Zaręczyny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157
5. Zawarcie małżeństwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158
§ 72. Conventio in manum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159
§ 73. Rozwiązanie małżeństwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160
1. Sposoby rozwiązania małżeństwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160
2. Rozwód . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161
3. Zniesienie manus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161
4. Małżeństwo ponowne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161
§ 74. Ustawodawstwo małżeńskie cesarza Augusta . . . . . . . . . . . . . . . . . . 162
§ 75. Skutki zawarcia małżeństwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163
1. Skutki w zakresie prawa osobowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163
2. Skutki w zakresie prawa majątkowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 164
1. Ogólna charakterystyka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 164
2. Darowizny między małżonkami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 164
3. Posag . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165
III. Władza ojcowska (patria potestas) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166
§ 76. Powstanie władzy ojcowskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166
1. Sposoby powstania władzy ojcowskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166
2. Urodzenie w małżeństwie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166
3. Przysposobienie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167
1. Adopcja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167
2. Arrogacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 168
4. Legitymacja dziecka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 168
§ 77. Treść władzy ojcowskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 170
1. Władza nad osobami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 170
2. Władza nad majątkiem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171
1. Ogólna charakterystyka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171
2. Peculium . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171
3. Bona materna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172
§ 78. Wygaśnięcie władzy ojcowskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172
1. Sposoby wygaśnięcia władzy ojcowskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172
2. Emancypacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172
IV. Opieka i kuratela . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173
§ 79. Sposoby powołania opiekuna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173
§ 80. Opieka nad niedojrzałymi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 174
§ 81. Opieka nad kobietami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175
§ 82. Kuratela . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 176
Rozdział szósty
Prawo rzeczowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178
I. Rzeczy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178
§ 83. Pojęcie rzeczy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178
§ 84. Rzeczy wyjęte z obiegu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179
§ 85. Podział rzeczy będących w obrocie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 180
1. Res mancipi – res nec mancipi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 180
2. Rzeczy ruchome i rzeczy nieruchome . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181
3. Rzeczy pojedyncze – rzeczy złożone – rzeczy zbiorowe . . . . . . 181
4. Rzeczy oznaczone co do gatunku (genus) i co do cech
indywidualnych (species). Rzeczy zamienne i niezamienne . . . 182
5. Rzeczy zużywalne i niezużywalne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183
6. Rzeczy podzielne i niepodzielne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183
7. Przynależności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184
8. Pożytki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184
§ 86. Rodzaje władztwa nad rzeczami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185
II. Posiadanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185
§ 87. Pojęcie, geneza i rodzaje posiadania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185
1. Pojęcie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185
2. Geneza i skutki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185
3. Rodzaje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 186
1. Posiadanie a dzierżenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 186
2. Possessio ad interdicta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187
3. Possessio iusta oraz possessio iniusta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187
§ 88. Nabycie i utrata posiadania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 188
1. Nabycie posiadania corpore et animo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 188
1. Nabycie corpus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189
2. Nabycie animus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189
2. Nabycie wyjątkowe – solo animo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190
3. Utrata posiadania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190
§ 89. Ochrona posesoryjna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190
1. Pojęcie ochrony posesoryjnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190
2. Interdictum uti possidetis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 191
3. Interdictum utrubi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 191
4. Interdictum unde vi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 192
5. Interdictum de precario . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193
6. Interdictum quod vi aut clam . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193
III. Własność . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 194
§ 90. Pojęcie i treść własności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 194
§ 91. Rodzaje i ograniczenia własności. Współwłasność . . . . . . . . . . . . . 195
1. Własność kwirytarna i bonitarna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195
2. Własność na gruntach prowincjonalnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . 196
3. Ograniczenia prawa własności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 196
1. Ogólna charakterystyka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 196
2. Ograniczenia prawa własności wynikające z prawa sąsiedzkiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 197
3. Zasada tzw. elastyczności prawa własności . . . . . . . . . . . . . . 198
4. Współwłasność . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 198
§ 92. Nabycie własności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199
§ 93. Pierwotne sposoby nabycia własności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200
1. Zasiedzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200
1. Pojęcie i rozwój historyczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200
2. Wymogi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200
3. Longissimi temporis praescriptio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201
4. Funkcje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 202
2. Zawłaszczenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 202
3. Akcesja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203
1. Pojęcie i formy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203
2. Połączenie nieruchomości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203
3. Połączenie ruchomości z nieruchomościami . . . . . . . . . . . . . 204
4. Połączenie ruchomości z ruchomościami . . . . . . . . . . . . . . . . 204
4. Przetworzenie rzeczy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 205
5. Nabycie własności na pożytkach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 206
6. Znalezienie skarbu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 206
§ 94. Pochodne sposoby nabycia własności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 207
1. Mancypacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 207
2. In iure cessio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 208
3. Tradycja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209
1. Pojęcie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209
2. Wymogi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209
§ 95. Ochrona prawa własności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211
1. Ogólna charakterystyka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211
2. Rei vindicatio – skarga wydobywcza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 212
1. Cele skargi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 212
2. Strony . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 213
3. Pożytki i nakłady . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 213
3. Actio negatoria – skarga negatoryjna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 215
4. Actio Publiciana – powództwo publicjańskie . . . . . . . . . . . . . . . 215
IV. Prawa na rzeczy cudzej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 216
§ 96. Pojęcie i podział . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 216
§ 97. Służebności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 217
1. Pojęcie i podział . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 217
2. Służebności gruntowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 218
3. Służebności osobiste . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 218
1. Ususfructus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 218
2. Usus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 219
3. Habitatio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 219
4. Operae servorum et animalium . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 219
4. Zasady dotyczące służebności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 220
5. Powstanie i zgaśnięcie służebności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 220
6. Ochrona służebności – actio confessoria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 221
§ 98. Emfi teuza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 222
§ 99. Prawo zabudowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 223
§ 100. Prawo zastawu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 224
1. Pojęcie i rozwój historyczny zastawu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 224
1. Pojęcie i formy zastawu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 224
2. Fiducia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 224
3. Pignus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 225
4. Hypotheca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 226
2. Powstanie i zgaśnięcie zastawu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 227
3. Przedmiot prawa zastawu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 228
4. Realizacja prawa zastawu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 228
5. Wielość zastawów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 229
Rozdział siódmy
Zobowiązania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 231
I. Pojęcie, ogólna charakterystyka i podział zobowiązań . . . . . . . . . . . . . . . . . 231
§ 101. Pojęcie zobowiązania. Podział zobowiązań ze względu na ich charakter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 231
1. Defi nicje źródłowe zobowiązania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 231
2. Elementy zobowiązania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 232
3. Obligatio i prawa rzeczowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 232
4. Zobowiązania cywilne i naturalne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 233
5. Zobowiązania jednostronnie i dwustronnie zobowiązujące . . . 234
6. Zobowiązania ścisłego prawa i dobrej wiary . . . . . . . . . . . . . . . . 235
§ 102. Podmiot zobowiązania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 236
1. Wielość podmiotów zobowiązania. Zobowiązania podzielne i niepodzielne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 236
2. Zobowiązania solidarne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 237
3. Zmiana podmiotu zobowiązania. Cesja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 238
§ 103. Źródła powstania zobowiązań . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 239
1. Początki rzymskiej obligatio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 239
2. Źródła zobowiązań w prawie klasycznym i poklasycznym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 240
§ 104. Przedmiot zobowiązania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 241
1. Świadczenie w zobowiązaniu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 241
2. Odsetki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 243
3. Zobowiązanie specyfi czne i gatunkowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 243
4. Zobowiązanie przemienne i upoważnienie przemienne . . . . . . 244
§ 105. Skutki niewykonania zobowiązania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 245
1. Podstawy odpowiedzialności za niewykonanie zobowiązania . . . . 245
2. Szkoda i obowiązek jej naprawienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 246
3. Wina dłużnika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 247
4. Odpowiedzialność z tytułu custodia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 249
§ 106. Zwłoka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 250
II. Zobowiązania z kontraktów, z umów nieformalnych oraz jak gdyby
z kontraktów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 251
§ 107. Pojęcie i podział kontraktów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 251
§ 108. Kontrakt pożyczki (mutuum) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 253
1. Pojęcie i konstrukcja kontraktu pożyczki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 253
2. Senatus consultum Macedonianum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 253
3. Pożyczka morska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 254
§ 109. Kontrakt przechowania (depositum) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 254
1. Pojęcie i skutki prawne zawarcia kontraktu . . . . . . . . . . . . . . . . . 254
2. Szczególne rodzaje depozytu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 255
§ 110. Kontrakt użyczenia (commodatum) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 256
1. Pojęcie i skutki prawne zawarcia kontraktu . . . . . . . . . . . . . . . . . 256
2. Uprawnienia i obowiązki stron . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 256
3. Commodatum a precarium . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 257
§ 111. Kontrakt zastawu ręcznego (pignus) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 258
§ 112. Kontrakty werbalne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 259
1. Stypulacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 259
2. Inne kontrakty werbalne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 259
§ 113. Kontrakty literalne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 260
1. Expensilatio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 260
2. Chirographum i syngrapha . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 261
§ 114. Emptio-venditio (kontrakt kupna-sprzedaży) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 261
1. Pojęcie i rozwój historyczny kontraktu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 261
2. Towar i cena . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 262
3. Obowiązki sprzedawcy i kupującego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 263
4. Odpowiedzialność sprzedawcy z tytułu ewikcji . . . . . . . . . . . . . 264
5. Odpowiedzialność sprzedawcy z powodu wad fizycznych przedmiotu sprzedaży . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 265
6. Umowy dodatkowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 266
§ 115. Kontrakt najmu (locatio-conductio) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 266
1. Pojęcie i rodzaje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 266
2. Najem rzeczy (locatio-conductio rei) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 267
3. Najem usług (locatio-conductio operarum) . . . . . . . . . . . . . . . . . 268
4. Najem dzieła (locatio-conductio operis faciendi) . . . . . . . . . . . . . 268
5. Lex Rhodia de iactu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 269
§ 116. Kontrakt spółki (societas) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 270
1. Pojęcie i rodzaje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 270
2. Obowiązki wspólników i rozwiązanie kontraktu spółki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 271
3. Spółka a korporacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 271
§ 117. Kontrakt zlecenia (mandatum) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 272
§ 118. Kontrakty nienazwane (contractus innominati) . . . . . . . . . . . . . . . . 274
1. Pojęcie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 274
2. Klasyfikacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 275
§ 119. Pacta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 276
1. Pojęcie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 276
2. Podział . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 276
§ 120. Pacta praetoria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 277
1. Constitutum debiti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 277
2. Recepta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 277
§ 121. Pacta legitima . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 278
1. Kompromis (compromissum) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 278
2. Umowa darowizny (pactum de donatione) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 279
§ 122. Zobowiązania jak gdyby z kontraktów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 280
1. Pojęcie i podział . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 280
2. Negotiorum gestio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 280
3. Bezpodstawne wzbogacenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 281
III. Zobowiązania z deliktów i jak gdyby z deliktów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 282
§ 123. Zobowiązania z deliktów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 282
1. Ogólna charakterystyka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 282
2. Podział . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 283
§ 124. Furtum (kradzież) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 284
1. Pojęcie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 284
2. Furtum manifestum – furtum nec manifestum . . . . . . . . . . . . . . . 284
3. Skargi z tytułu kradzieży . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 284
§ 125. Rapina (rabunek) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 285
§ 126. Iniuria (zniewaga) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 286
§ 127. Damnum iniuria datum (bezprawne wyrządzenie szkody w cudzym majątku) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 287
§ 128. Przestępstwa prawa pretorskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 288
1. Metus (przymus psychiczny) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 288
2. Dolus (podstęp) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 289
3. Fraus creditorum (działanie na szkodę wierzyciela) . . . . . . . . . . 289
§ 129. Zobowiązania jak gdyby z deliktów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 290
1. Pojęcie i rodzaje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 290
2. Wyrzucenie lub wylanie czegoś z budynku (deiectum vel eff usum) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 290
3. Umieszczenie przedmiotu stwarzającego zagrożenie dla bezpieczeństwa ruchu (positum aut suspensum) . . . . . . . . . 291
4. Odpowiedzialność sędziego niewłaściwie prowadzącego proces (iudex qui litem suam fecit) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 291
IV. Umocnienie i umorzenie zobowiązań . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 294
§ 130. Umocnienie zobowiązań . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 294
1. Sposoby umacniania zobowiązań . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 294
2. Poręczenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 294
3. Zadatek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 296
§ 131. Umorzenie zobowiązań . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 296
§ 132. Umorzenie zobowiązań ipso iure . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 297
1. Wykonanie zobowiązania – solutio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 297
2. Zwolnienie z zobowiązania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 297
3. Nowacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 298
4. Confusio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 299
5. Concursus causarum lucrativarum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 300
§ 133. Umorzenie zobowiązań ope exceptionis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 300
1. Pactum de non petendo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 300
2. Potrącenie (compensatio) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 300
Rozdział ósmy
Prawo spadkowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 302
§ 134. Ogólna charakterystyka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 302
1. Pojęcie prawa spadkowego i dziedziczenia . . . . . . . . . . . . . . . . . 302
2. Powołanie do dziedziczenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 304
3. Hereditas i bonorum possessio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 305
§ 135. Dziedziczenie testamentowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 306
1. Pojęcie testamentu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 306
2. Rodzaje testamentów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 307
1. Starorzymskie formy testamentu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 307
2. Testament prawa pretorskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 308
3. Testamenty w prawie poklasycznym i justyniańskim . . . . . . 308
3. Nieważność i nieskuteczność testamentu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 309
4. Kodycyl . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 311
5. Niegodność dziedziczenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 311
§ 136. Treść testamentu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 312
1. Ustanowienie dziedzica – heredis institutio . . . . . . . . . . . . . . . . . 312
2. Cautio Muciana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 312
3. Podstawienie dziedzica – substitutio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 313
§ 137. Dziedziczenie przeciwtestamentowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 315
1. Wydziedziczenie. Dziedziczenie przeciwtestamentowe formalne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 315
2. Querella inoffi ciosi testamenti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 316
3. Zachowek. Dziedziczenie przeciwtestamentowe materialne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 317
§ 138. Dziedziczenie beztestamentowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 318
1. Pojęcie i rozwój historyczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 318
2. Dziedziczenie beztestamentowe według prawa cywilnego . . . . 319
3. Dziedziczenie beztestamentowe według edyktu pretorskiego . . . 320
4. Zmiany w dziedziczeniu beztestamentowym w okresie pryncypatu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 321
5. Dziedziczenie beztestamentowe według prawa justyniańskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 322
6. Kwarta ubogiej wdowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 323
§ 139. Nabycie spadku i jego skutki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 324
1. Nabycie spadku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 324
2. Skutki nabycia spadku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 324
3. Transmisja powołania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 326
4. Podatek od spadków . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 326
§ 140. Nabycie spadku przez kilku spadkobierców . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 327
1. Wielość dziedziców. Prawo przyrostu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 327
2. Zaliczenia na dział spadkowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 327
3. Ochrona dziedzica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 328
4. Spadek leżący . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 329
§ 141. Zapisy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 329
1. Pojęcie i rodzaje zapisów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 329
2. Legat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 330
1. Legat windykacyjny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 330
2. Legat damnacyjny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 330
3. Legat sinendi modo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 331
4. Legat per praeceptionem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 331
3. Ograniczenie zapisów. Kwarta falcydyjska . . . . . . . . . . . . . . . . . . 331
4. Fideikomisy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 332
5. Fideikomis uniwersalny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 332
Literatura wybrana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 335
Łacińskie sentencje prawnicze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 339
Indeks terminów i zwrotów łacińskich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 343
Indeks osób . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 369
Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
Rozdział pierwszy
Zagadnienia wstępne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
I. Pojęcie i znaczenie prawa rzymskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
§ 1. Prawo rzymskie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
§ 2. Rzymskie pojęcie prawa i sprawiedliwości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
1. Ius i fas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
2. Próby defi nicji prawa i sprawiedliwości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
II. Podziały prawa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
§ 3. Ogólna charakterystyka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
§ 4. Ius publicum – ius privatum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
§ 5. Ius civile . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
§ 6. Ius gentium . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
§ 7. Ius honorarium . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30
§ 8. Ius naturale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
§ 9. Ius commune – ius singulare . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32
§ 10. Ius vetus – ius novum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32
§ 11. Ius strictum – ius aequum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32
III. Systematyka rzymskiego prawa prywatnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
§ 12. Systematyka Ustawy XII tablic . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
§ 13. Systematyka edyktu pretorskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
§ 14. Systematyka Instytucji Gajusa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
§ 15. Systematyka pandektowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
Rozdział drugi
Historyczny rozwój prawa rzymskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
I. Historyczny rozwój źródeł prawa rzymskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
§ 16. Pojęcie i rodzaje źródeł prawa rzymskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
1. Pojęcie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
2. Źródła poznania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37
II. Rozwój rzymskiego prawa prywatnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
§ 17. Periodyzacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
§ 18. Prawo archaiczne (starorzymskie) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
1. Początki prawa. Zwyczaj . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
1. Prawo zwyczajowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
2. Leges regiae . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
2. Ustawa XII tablic . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
3. Początki rzymskiej jurysprudencji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
4. Leges . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
1. Leges rogatae . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
2. Plebiscita . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
§ 19. Prawo przedklasyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
1. Ogólna charakterystyka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
2. Edykty magistratur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
3. Ustawy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
4. Jurysprudencja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46
§ 20. Prawo klasyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47
1. Ogólna charakterystyka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47
2. Senatus consulta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48
3. Edictum Salvianum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49
4. Rozwój jurysprudencji klasycznej. Ius publice respondendi . . . . . 50
1. Kierunki działalności i formy literackie . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50
2. Ius respondendi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51
5. Szkoły prawnicze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51
6. Przedstawiciele jurysprudencji klasycznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52
7. Instytucje Gajusa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53
8. Konstytucje cesarskie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54
§ 21. Prawo poklasyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55
1. Ogólna charakterystyka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55
2. Zbiory konstytucji cesarskich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56
3. Jurysprudencja. Ustawy o cytowaniu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57
1. Nauka prawa. Prawo wulgarne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57
2. Ustawa o cytowaniu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57
4. Poklasyczne zbiory prawa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58
§ 22. Kodyfi kacja justyniańska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59
1. Prace kodyfi kacyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59
2. Kodeks . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60
3. Digesta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60
4. Instytucje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
5. Nowele . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
6. Corpus Iuris Civilis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62
III. Pojustyniańskie dzieje prawa rzymskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62
§ 23. Prawo rzymsko-bizantyjskie i jego zbiory . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62
§ 24. Prawo rzymskie w Europie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63
1. Leges Romanae Barbarorum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63
2. Szkoła glosatorów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64
3. Szkoła komentatorów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65
4. Kierunek humanistyczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66
5. Szkoła historyczna i pandektystyka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66
6. Recepcja prawa rzymskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67
7. Kościół i prawo rzymskie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68
§ 25. Prawo rzymskie w Polsce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69
1. Kwestia recepcji prawa rzymskiego w Polsce . . . . . . . . . . . . . . . . . 69
2. Nauka prawa rzymskiego w Polsce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70
Rozdział trzeci
Proces cywilny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72
I. Ogólna charakterystyka, rozwój i organizacja procesu . . . . . . . . . . . . . . . . . 72
§ 26. Pojęcie procesu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72
§ 27. Historyczny rozwój procesu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72
§ 28. Skarga (powództwo) – actio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75
§ 29. Fazy procesu zwyczajnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76
§ 30. Organizacja sądownictwa w okresie republiki i pryncypatu . . . . . . 77
§ 31. Sędzia prywatny i sądy kolegialne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77
§ 32. Jurysdykcja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78
§ 33. Właściwość sądu – forum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79
§ 34. Strony procesowe i ich zastępcy procesowi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80
1. Strony procesowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80
2. Zdolność sądowa, zdolność procesowa i legitymacja procesowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81
3. Zastępcy procesowi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81
II. Proces legisakcyjny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82
§ 35. Rodzaje legisakcji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82
1. Ogólna charakterystyka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82
2. Poszczególne legisakcje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83
1. Legis actio sacramento . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83
2. Legis actio per iudicis arbitrive postulationem . . . . . . . . . . . . . 84
3. Legis actio per condictionem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84
4. Legis actio per manus iniectionem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84
5. Legis actio per pignoris capionem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85
§ 36. Przebieg postępowania legisakcyjnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85
III. Proces formułkowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86
§ 37. Geneza i ogólna charakterystyka procesu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86
§ 38. Postępowanie w stadium in iure . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88
1. Wezwanie do sądu – in ius vocatio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88
2. Editio actionis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88
§ 39. Stanowisko pozwanego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89
1. Sposoby zachowania pozwanego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89
2. Confessio in iure . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90
3. Indefensio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90
4. Negatio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90
5. Exceptio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91
§ 40. Litis contestatio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92
1. Pojęcie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92
2. Skutki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92
§ 41. Formułka procesowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93
1. Pojęcie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93
2. Części formułki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93
1. Intentio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93
2. Condemnatio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94
3. Demonstratio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94
4. Adiudicatio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95
5. Exceptio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95
6. Praescriptio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95
§ 42. Rodzaje skarg (actiones) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96
1. Actiones in rem – actiones in personam . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96
2. Actiones civiles – actiones honorariae . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97
3. Actiones poenales – actiones rei persecutoriae – actiones mixtae . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98
4. Actiones privatae – actiones populares . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99
5. Actiones arbitrariae . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99
§ 43. Postępowanie w fazie apud iudicem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99
1. Postępowanie dowodowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99
2. Wyrok . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101
§ 44. Egzekucja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104
1. Pojęcie i podstawy egzekucji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104
2. Rodzaje egzekucji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105
IV. Ochrona pozaprocesowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106
§ 45. Ogólna charakterystyka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106
§ 46. Poszczególne środki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107
1. Interdykt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107
2. Restitutio in integrum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108
3. Missio in possessionem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108
V. Proces kognicyjny (cognitio extra ordinem) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109
§ 47. Organizacja sądownictwa w okresie dominatu . . . . . . . . . . . . . . . . . 109
§ 48. Cechy charakterystyczne procesu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109
§ 49. Przebieg postępowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111
§ 50. Wyrok i apelacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112
§ 51. Egzekucja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112
Rozdział czwarty
Prawo osobowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114
I. Osoby fizyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114
§ 52. Zdolność prawna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114
1. Pojęcie osoby i zdolności prawnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114
2. Status . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115
3. Capitis deminutio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116
4. Koniec zdolności prawnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117
§ 53. Niewolnicy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118
1. Powstanie niewoli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118
2. Położenie prawne niewolnika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119
1. Niewolnik jako przedmiot prawa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119
2. Udział niewolników w obrocie majątkowym . . . . . . . . . . . . . 120
3. Zgaśnięcie niewoli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122
4. Ustawy ograniczające wyzwolenia niewolników . . . . . . . . . . 123
§ 54. Wyzwoleńcy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124
§ 55. Półwolni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124
§ 56. Wolni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125
1. Obywatele rzymscy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125
1. Nabycie i utrata obywatelstwa rzymskiego . . . . . . . . . . . . . . . 125
2. Uprawnienia przysługujące obywatelom . . . . . . . . . . . . . . . . . 126
2. Latini . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127
3. Peregrini . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127
§ 57. Osoby sui iuris i alieni iuris . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128
§ 58. Inne przyczyny wpływające na zakres zdolności prawnej . . . . . . . 129
1. Infamia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129
2. Religia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130
II. Osoby prawne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131
§ 59. Korporacje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131
§ 60. Fundacje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132
III. Zdolność do czynności prawnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133
§ 61. Pojęcie zdolności do czynności prawnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133
§ 62. Ograniczenia zdolności do czynności prawnych . . . . . . . . . . . . . . . 134
1. Wiek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134
2. Choroba umysłowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135
3. Płeć . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136
4. Marnotrawstwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136
IV. Czynności prawne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137
§ 63. Pojęcie, rodzaje i skutki czynności prawnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137
1. Zdarzenia prawne – działania – czynności prawne . . . . . . . . . . 137
2. Rodzaje czynności prawnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138
3. Skutki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139
4. Nieważność . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141
5. Konwalidacja i konwersja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141
§ 64. Wady oświadczenia woli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142
1. Pojęcie wady oświadczenia woli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142
2. Zamierzona niezgodność pomiędzy wolą a jej oświadczeniem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142
3. Niezamierzona niezgodność pomiędzy wolą a jej oświadczeniem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143
1. Pomyłka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143
2. Błąd . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143
3. Ignorantia iuris . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144
4. Dolus i metus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145
1. Pobudka w czynności prawnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145
2. Dolus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145
3. Metus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146
§ 65. Treść czynności prawnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147
1. Elementy treści czynności prawnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147
2. Warunek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148
3. Termin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148
4. Polecenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149
§ 66. Zastępstwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150
Rozdział piąty
Prawo rodzinne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151
I. Rodzina rzymska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151
§ 67. Patriarchalna władza w rodzinie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151
§ 68. Agnacja i kognacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151
1. Agnacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151
2. Kognacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152
§ 69. Powinowactwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 154
§ 70. Stanowisko prawne osób alieni iuris . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 154
II. Prawo małżeńskie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 155
§ 71. Pojęcie i zawarcie małżeństwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 155
1. Pojęcie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 155
2. Wymogi zawarcia małżeństwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 155
3. Konkubinat i contubernium . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156
4. Zaręczyny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157
5. Zawarcie małżeństwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158
§ 72. Conventio in manum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159
§ 73. Rozwiązanie małżeństwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160
1. Sposoby rozwiązania małżeństwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160
2. Rozwód . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161
3. Zniesienie manus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161
4. Małżeństwo ponowne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161
§ 74. Ustawodawstwo małżeńskie cesarza Augusta . . . . . . . . . . . . . . . . . . 162
§ 75. Skutki zawarcia małżeństwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163
1. Skutki w zakresie prawa osobowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163
2. Skutki w zakresie prawa majątkowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 164
1. Ogólna charakterystyka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 164
2. Darowizny między małżonkami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 164
3. Posag . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165
III. Władza ojcowska (patria potestas) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166
§ 76. Powstanie władzy ojcowskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166
1. Sposoby powstania władzy ojcowskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166
2. Urodzenie w małżeństwie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166
3. Przysposobienie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167
1. Adopcja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167
2. Arrogacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 168
4. Legitymacja dziecka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 168
§ 77. Treść władzy ojcowskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 170
1. Władza nad osobami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 170
2. Władza nad majątkiem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171
1. Ogólna charakterystyka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171
2. Peculium . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171
3. Bona materna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172
§ 78. Wygaśnięcie władzy ojcowskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172
1. Sposoby wygaśnięcia władzy ojcowskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172
2. Emancypacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172
IV. Opieka i kuratela . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173
§ 79. Sposoby powołania opiekuna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173
§ 80. Opieka nad niedojrzałymi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 174
§ 81. Opieka nad kobietami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175
§ 82. Kuratela . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 176
Rozdział szósty
Prawo rzeczowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178
I. Rzeczy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178
§ 83. Pojęcie rzeczy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178
§ 84. Rzeczy wyjęte z obiegu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179
§ 85. Podział rzeczy będących w obrocie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 180
1. Res mancipi – res nec mancipi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 180
2. Rzeczy ruchome i rzeczy nieruchome . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181
3. Rzeczy pojedyncze – rzeczy złożone – rzeczy zbiorowe . . . . . . 181
4. Rzeczy oznaczone co do gatunku (genus) i co do cech
indywidualnych (species). Rzeczy zamienne i niezamienne . . . 182
5. Rzeczy zużywalne i niezużywalne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183
6. Rzeczy podzielne i niepodzielne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183
7. Przynależności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184
8. Pożytki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184
§ 86. Rodzaje władztwa nad rzeczami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185
II. Posiadanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185
§ 87. Pojęcie, geneza i rodzaje posiadania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185
1. Pojęcie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185
2. Geneza i skutki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185
3. Rodzaje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 186
1. Posiadanie a dzierżenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 186
2. Possessio ad interdicta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187
3. Possessio iusta oraz possessio iniusta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187
§ 88. Nabycie i utrata posiadania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 188
1. Nabycie posiadania corpore et animo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 188
1. Nabycie corpus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189
2. Nabycie animus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189
2. Nabycie wyjątkowe – solo animo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190
3. Utrata posiadania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190
§ 89. Ochrona posesoryjna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190
1. Pojęcie ochrony posesoryjnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190
2. Interdictum uti possidetis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 191
3. Interdictum utrubi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 191
4. Interdictum unde vi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 192
5. Interdictum de precario . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193
6. Interdictum quod vi aut clam . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193
III. Własność . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 194
§ 90. Pojęcie i treść własności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 194
§ 91. Rodzaje i ograniczenia własności. Współwłasność . . . . . . . . . . . . . 195
1. Własność kwirytarna i bonitarna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195
2. Własność na gruntach prowincjonalnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . 196
3. Ograniczenia prawa własności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 196
1. Ogólna charakterystyka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 196
2. Ograniczenia prawa własności wynikające z prawa sąsiedzkiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 197
3. Zasada tzw. elastyczności prawa własności . . . . . . . . . . . . . . 198
4. Współwłasność . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 198
§ 92. Nabycie własności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199
§ 93. Pierwotne sposoby nabycia własności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200
1. Zasiedzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200
1. Pojęcie i rozwój historyczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200
2. Wymogi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200
3. Longissimi temporis praescriptio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201
4. Funkcje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 202
2. Zawłaszczenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 202
3. Akcesja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203
1. Pojęcie i formy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203
2. Połączenie nieruchomości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203
3. Połączenie ruchomości z nieruchomościami . . . . . . . . . . . . . 204
4. Połączenie ruchomości z ruchomościami . . . . . . . . . . . . . . . . 204
4. Przetworzenie rzeczy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 205
5. Nabycie własności na pożytkach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 206
6. Znalezienie skarbu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 206
§ 94. Pochodne sposoby nabycia własności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 207
1. Mancypacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 207
2. In iure cessio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 208
3. Tradycja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209
1. Pojęcie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209
2. Wymogi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209
§ 95. Ochrona prawa własności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211
1. Ogólna charakterystyka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211
2. Rei vindicatio – skarga wydobywcza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 212
1. Cele skargi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 212
2. Strony . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 213
3. Pożytki i nakłady . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 213
3. Actio negatoria – skarga negatoryjna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 215
4. Actio Publiciana – powództwo publicjańskie . . . . . . . . . . . . . . . 215
IV. Prawa na rzeczy cudzej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 216
§ 96. Pojęcie i podział . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 216
§ 97. Służebności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 217
1. Pojęcie i podział . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 217
2. Służebności gruntowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 218
3. Służebności osobiste . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 218
1. Ususfructus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 218
2. Usus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 219
3. Habitatio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 219
4. Operae servorum et animalium . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 219
4. Zasady dotyczące służebności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 220
5. Powstanie i zgaśnięcie służebności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 220
6. Ochrona służebności – actio confessoria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 221
§ 98. Emfi teuza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 222
§ 99. Prawo zabudowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 223
§ 100. Prawo zastawu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 224
1. Pojęcie i rozwój historyczny zastawu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 224
1. Pojęcie i formy zastawu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 224
2. Fiducia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 224
3. Pignus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 225
4. Hypotheca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 226
2. Powstanie i zgaśnięcie zastawu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 227
3. Przedmiot prawa zastawu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 228
4. Realizacja prawa zastawu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 228
5. Wielość zastawów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 229
Rozdział siódmy
Zobowiązania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 231
I. Pojęcie, ogólna charakterystyka i podział zobowiązań . . . . . . . . . . . . . . . . . 231
§ 101. Pojęcie zobowiązania. Podział zobowiązań ze względu na ich charakter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 231
1. Defi nicje źródłowe zobowiązania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 231
2. Elementy zobowiązania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 232
3. Obligatio i prawa rzeczowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 232
4. Zobowiązania cywilne i naturalne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 233
5. Zobowiązania jednostronnie i dwustronnie zobowiązujące . . . 234
6. Zobowiązania ścisłego prawa i dobrej wiary . . . . . . . . . . . . . . . . 235
§ 102. Podmiot zobowiązania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 236
1. Wielość podmiotów zobowiązania. Zobowiązania podzielne i niepodzielne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 236
2. Zobowiązania solidarne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 237
3. Zmiana podmiotu zobowiązania. Cesja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 238
§ 103. Źródła powstania zobowiązań . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 239
1. Początki rzymskiej obligatio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 239
2. Źródła zobowiązań w prawie klasycznym i poklasycznym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 240
§ 104. Przedmiot zobowiązania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 241
1. Świadczenie w zobowiązaniu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 241
2. Odsetki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 243
3. Zobowiązanie specyfi czne i gatunkowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 243
4. Zobowiązanie przemienne i upoważnienie przemienne . . . . . . 244
§ 105. Skutki niewykonania zobowiązania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 245
1. Podstawy odpowiedzialności za niewykonanie zobowiązania . . . . 245
2. Szkoda i obowiązek jej naprawienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 246
3. Wina dłużnika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 247
4. Odpowiedzialność z tytułu custodia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 249
§ 106. Zwłoka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 250
II. Zobowiązania z kontraktów, z umów nieformalnych oraz jak gdyby
z kontraktów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 251
§ 107. Pojęcie i podział kontraktów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 251
§ 108. Kontrakt pożyczki (mutuum) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 253
1. Pojęcie i konstrukcja kontraktu pożyczki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 253
2. Senatus consultum Macedonianum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 253
3. Pożyczka morska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 254
§ 109. Kontrakt przechowania (depositum) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 254
1. Pojęcie i skutki prawne zawarcia kontraktu . . . . . . . . . . . . . . . . . 254
2. Szczególne rodzaje depozytu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 255
§ 110. Kontrakt użyczenia (commodatum) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 256
1. Pojęcie i skutki prawne zawarcia kontraktu . . . . . . . . . . . . . . . . . 256
2. Uprawnienia i obowiązki stron . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 256
3. Commodatum a precarium . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 257
§ 111. Kontrakt zastawu ręcznego (pignus) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 258
§ 112. Kontrakty werbalne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 259
1. Stypulacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 259
2. Inne kontrakty werbalne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 259
§ 113. Kontrakty literalne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 260
1. Expensilatio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 260
2. Chirographum i syngrapha . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 261
§ 114. Emptio-venditio (kontrakt kupna-sprzedaży) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 261
1. Pojęcie i rozwój historyczny kontraktu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 261
2. Towar i cena . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 262
3. Obowiązki sprzedawcy i kupującego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 263
4. Odpowiedzialność sprzedawcy z tytułu ewikcji . . . . . . . . . . . . . 264
5. Odpowiedzialność sprzedawcy z powodu wad fizycznych przedmiotu sprzedaży . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 265
6. Umowy dodatkowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 266
§ 115. Kontrakt najmu (locatio-conductio) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 266
1. Pojęcie i rodzaje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 266
2. Najem rzeczy (locatio-conductio rei) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 267
3. Najem usług (locatio-conductio operarum) . . . . . . . . . . . . . . . . . 268
4. Najem dzieła (locatio-conductio operis faciendi) . . . . . . . . . . . . . 268
5. Lex Rhodia de iactu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 269
§ 116. Kontrakt spółki (societas) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 270
1. Pojęcie i rodzaje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 270
2. Obowiązki wspólników i rozwiązanie kontraktu spółki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 271
3. Spółka a korporacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 271
§ 117. Kontrakt zlecenia (mandatum) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 272
§ 118. Kontrakty nienazwane (contractus innominati) . . . . . . . . . . . . . . . . 274
1. Pojęcie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 274
2. Klasyfikacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 275
§ 119. Pacta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 276
1. Pojęcie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 276
2. Podział . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 276
§ 120. Pacta praetoria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 277
1. Constitutum debiti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 277
2. Recepta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 277
§ 121. Pacta legitima . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 278
1. Kompromis (compromissum) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 278
2. Umowa darowizny (pactum de donatione) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 279
§ 122. Zobowiązania jak gdyby z kontraktów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 280
1. Pojęcie i podział . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 280
2. Negotiorum gestio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 280
3. Bezpodstawne wzbogacenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 281
III. Zobowiązania z deliktów i jak gdyby z deliktów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 282
§ 123. Zobowiązania z deliktów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 282
1. Ogólna charakterystyka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 282
2. Podział . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 283
§ 124. Furtum (kradzież) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 284
1. Pojęcie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 284
2. Furtum manifestum – furtum nec manifestum . . . . . . . . . . . . . . . 284
3. Skargi z tytułu kradzieży . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 284
§ 125. Rapina (rabunek) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 285
§ 126. Iniuria (zniewaga) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 286
§ 127. Damnum iniuria datum (bezprawne wyrządzenie szkody w cudzym majątku) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 287
§ 128. Przestępstwa prawa pretorskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 288
1. Metus (przymus psychiczny) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 288
2. Dolus (podstęp) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 289
3. Fraus creditorum (działanie na szkodę wierzyciela) . . . . . . . . . . 289
§ 129. Zobowiązania jak gdyby z deliktów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 290
1. Pojęcie i rodzaje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 290
2. Wyrzucenie lub wylanie czegoś z budynku (deiectum vel eff usum) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 290
3. Umieszczenie przedmiotu stwarzającego zagrożenie dla bezpieczeństwa ruchu (positum aut suspensum) . . . . . . . . . 291
4. Odpowiedzialność sędziego niewłaściwie prowadzącego proces (iudex qui litem suam fecit) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 291
IV. Umocnienie i umorzenie zobowiązań . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 294
§ 130. Umocnienie zobowiązań . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 294
1. Sposoby umacniania zobowiązań . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 294
2. Poręczenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 294
3. Zadatek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 296
§ 131. Umorzenie zobowiązań . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 296
§ 132. Umorzenie zobowiązań ipso iure . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 297
1. Wykonanie zobowiązania – solutio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 297
2. Zwolnienie z zobowiązania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 297
3. Nowacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 298
4. Confusio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 299
5. Concursus causarum lucrativarum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 300
§ 133. Umorzenie zobowiązań ope exceptionis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 300
1. Pactum de non petendo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 300
2. Potrącenie (compensatio) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 300
Rozdział ósmy
Prawo spadkowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 302
§ 134. Ogólna charakterystyka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 302
1. Pojęcie prawa spadkowego i dziedziczenia . . . . . . . . . . . . . . . . . 302
2. Powołanie do dziedziczenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 304
3. Hereditas i bonorum possessio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 305
§ 135. Dziedziczenie testamentowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 306
1. Pojęcie testamentu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 306
2. Rodzaje testamentów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 307
1. Starorzymskie formy testamentu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 307
2. Testament prawa pretorskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 308
3. Testamenty w prawie poklasycznym i justyniańskim . . . . . . 308
3. Nieważność i nieskuteczność testamentu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 309
4. Kodycyl . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 311
5. Niegodność dziedziczenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 311
§ 136. Treść testamentu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 312
1. Ustanowienie dziedzica – heredis institutio . . . . . . . . . . . . . . . . . 312
2. Cautio Muciana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 312
3. Podstawienie dziedzica – substitutio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 313
§ 137. Dziedziczenie przeciwtestamentowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 315
1. Wydziedziczenie. Dziedziczenie przeciwtestamentowe formalne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 315
2. Querella inoffi ciosi testamenti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 316
3. Zachowek. Dziedziczenie przeciwtestamentowe materialne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 317
§ 138. Dziedziczenie beztestamentowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 318
1. Pojęcie i rozwój historyczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 318
2. Dziedziczenie beztestamentowe według prawa cywilnego . . . . 319
3. Dziedziczenie beztestamentowe według edyktu pretorskiego . . . 320
4. Zmiany w dziedziczeniu beztestamentowym w okresie pryncypatu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 321
5. Dziedziczenie beztestamentowe według prawa justyniańskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 322
6. Kwarta ubogiej wdowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 323
§ 139. Nabycie spadku i jego skutki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 324
1. Nabycie spadku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 324
2. Skutki nabycia spadku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 324
3. Transmisja powołania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 326
4. Podatek od spadków . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 326
§ 140. Nabycie spadku przez kilku spadkobierców . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 327
1. Wielość dziedziców. Prawo przyrostu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 327
2. Zaliczenia na dział spadkowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 327
3. Ochrona dziedzica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 328
4. Spadek leżący . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 329
§ 141. Zapisy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 329
1. Pojęcie i rodzaje zapisów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 329
2. Legat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 330
1. Legat windykacyjny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 330
2. Legat damnacyjny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 330
3. Legat sinendi modo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 331
4. Legat per praeceptionem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 331
3. Ograniczenie zapisów. Kwarta falcydyjska . . . . . . . . . . . . . . . . . . 331
4. Fideikomisy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 332
5. Fideikomis uniwersalny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 332
Literatura wybrana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 335
Łacińskie sentencje prawnicze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 339
Indeks terminów i zwrotów łacińskich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 343
Indeks osób . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 369
Inni klienci oglądali również
Praca zbiorowa
Niezbędnik specjalisty ds. płac Tabele i zestawienia przydatne przy rozliczaniu wynagrodzeń i świadczeń pracowniczych
55,99 zł
79,90 zł
-30%
Do koszyka
Katarzyna Grosicka, Leszek Grosicki, Przemysław Grosicki
Organizacja i zadania terenowych organów administracji rządowej
32,99 zł
39,00 zł
-15%
Do koszyka
Joanna Ratajczak
Równość w systemie emerytalnym. Emerytury kobiet i mężczyzn w Polsce
15,99 zł
18,00 zł
-11%
Do koszyka
Barbara Matysik, Bartłomiej Mazurkiewicz, Bożena Tyra, Dominik Kucharski, Iwona Kusio-Szalak, Iwona Sierpowska, Magdalena Januszewska, Michał Bochenek, Żanetta Gawarkiewicz
Opłaty za pobyt w domu pomocy społecznej
49,12 zł
59,00 zł
-17%
Do koszyka
Ewa Kosecka, Łukasz Matys
Jak napisać testament poradnik praktyczny
10,99 zł
14,90 zł
-26%
Do koszyka
Barbara Matysik, Bartłomiej Mazurkiewicz, Bożena Tyra, Dominik Kucharski, Iwona Kusio-Szalak, Iwona Sierpowska, Magdalena Januszewska, Michał Bochenek, Żanetta Gawarkiewicz
Opłaty za pobyt w domu pomocy społecznej
51,99 zł
59,00 zł
-12%
Do koszyka
Grzegorz Blicharz, Joanna Kruszyńska-Kola
Prawo rzymskie. Przed egzaminem
36,99 zł
42,00 zł
-12%
Do koszyka
Edward Janeczko, Teresa Janeczko, Wiktor Karpowicz
Wzory aktów notarialnych z komentarzem
193,99 zł
222,00 zł
-13%
Do koszyka
Ewa Mazur-Pawłowska
Dokumentacja gabinetu stomatologicznego. Wzory pism, komentarz i orzecznictwo
95,99 zł
110,00 zł
-13%
Do koszyka
Bożena Pietrzak, Tomasz Adam Karkowski
Zarządzanie personelem pielęgniarskim w podmiotach leczniczych. Zagadnienia wybrane
51,99 zł
59,00 zł
-12%
Do koszyka
Adam Moniuszko, Agata Gójska, Agnieszka Siedlecka-Andrychowicz, Aleksandra Winiarska, Andrzej Szpor, Anna Cybulko, Ewa Gmurzyńska, Magdalena Tulibacka, Magdalena Żurawska, Michał Czapski, Monika Stachura, Paweł Waszkiewicz, Rafał Morek, Stanisław Kordasiewicz
Mediacje. Teoria i praktyka
71,99 zł
84,00 zł
-14%
Do koszyka
Grzegorz Mazgaj, Wojciech Szczepański
IBM i2 Analyst’s Notebook 8.9 dla analityków kryminalnych
21,99 zł
31,50 zł
-30%
Do koszyka