Roszczenie o zapłatę wielokrotności stosownego wynagrodzenia w prawie autorskim

Wykaz skrótów 15
Wstęp 19
Rozdział pierwszy. Roszczenie o zapłatę wielokrotności stosownego wynagrodzenia na tle polskiego prawa prywatnego 22
1. Wprowadzenie 22
2. Geneza art. 79 pr. aut. 24
3. Roszczenie o zapłatę wielokrotności stosownego wynagrodzenia w ustawie o pr. aut. od dnia 23 maja 1994 r. do dnia 20 czerwca 2007 r. 31
4. Treść art. 79 pr. aut. od dnia 20 czerwca 2007 r. jako skutek implementacji dyrektywy 2004/48/WE 33
5. Próby zaskarżania roszczenia o zapłatę wielokrotności stosownego wynagrodzenia z art. 79 pr. aut. do 2015 r. 41
5.1. Skarga konstytucyjna z dnia 10 listopada 2005 r. 41
5.2. Inicjatywa Rzecznika Praw Obywatelskich z dnia 3 kwietnia 2012 r. 42
5.3. Inicjatywy Polskiej Izby Komunikacji Elektronicznej z lat 2011-2014 43
6. Próby zaskarżania roszczenia o zapłatę dwukrotności stosownego wynagrodzenia z art. 79 pr. aut. od 2016 r. 45
Rozdział drugi. Inne polskie przepisy regulujące odszkodowanie o charakterze „ryczałtowym” 48
1. Wprowadzenie 48
2. Odszkodowania „ryczałtowe” z obszaru prawa własności intelektualnej 49
2.1. Ustawa o ochronie baz danych 49
2.2. Prawo własności przemysłowej 51
2.3. Ustawa o ochronie prawnej odmian roślin 54
2.4. Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji 55
3. Odsetki za opóźnienie z art. 481 § 1 kodeksu cywilnego 60
4. Inne wybrane ustawowe odszkodowania o charakterze „ryczałtowym” 71
4.1. Odszkodowanie z art. 423 § 2 zdanie 1 kodeksu spółek handlowych 71
4.2. Odszkodowanie z art. 58 kodeksu pracy 78
4.3. Odszkodowanie z ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta 83
4.4. Odszkodowanie z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych należne ubezpieczonym 88
4.5. Odszkodowanie z tytułu wypadku lub choroby w związku ze służbą 89
4.6. Odszkodowanie wynikające z naruszenia stabilizacji zatrudnienia członków związku zawodowego 91
4.7. Roszczenia pieniężne w postępowaniu grupowym 92
5. Wnioski 93
Rozdział trzeci. Odszkodowanie „ryczałtowe” w prawie autorskim państw europejskich 101
1. Wprowadzenie 101
2. Tabela porównawcza ustaw 47 państw 102
3. Wnioski 118
Rozdział czwarty. Stan prawny poprzedzający wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 23 czerwca 2015 r. 121
1. Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych 121
1.1. Cel ustawy o pr. aut. – ochrona twórcy 121
1.2. Prawo autorskie w kontekście prawa własności 123
1.3. Prawo autorskie a kwestia dostępu do dóbr kultury 132
2. Organizacja zbiorowego zarządzania prawami autorskimi i prawami pokrewnymi 134
2.1. Organizacja zbiorowego zarządzania w kontekście pojęcia przedsiębiorcy 134
2.2. Służebna, a nie monopolistyczna pozycja organizacji zbiorowego zarządzania na tle obowiązującego w 2015 r. art. 106 ust. 2 pr. aut. 138
3. Sytuacja prawna operatora sieci kablowej 140
3.1. Ustawa o radiofonii i telewizji 140
3.1.1. Artykuł 43 urtv 140
3.1.2. Artykuł 43a urtv 145
3.1.3. Artykuł 43 i art. 43a urtv w świetle ustawy o prawie autorskim 147
3.2. Artykuł 211 pr. aut. – zawarcie umowy jako bezwzględny obowiązek operatora sieci kablowej 148
4. Roszczenie o zapłatę odszkodowania ryczałtowego z art. 79 ust. 1 pkt 3 lit. b) pr. aut. 150
4.1. Roszczenie o zapłatę wielokrotności stosownego wynagrodzenia – kompetencja, a nie nakaz 150
4.2. Roszczenie o naprawienie wyrządzonej szkody na zasadach ogólnych na podstawie art. 79 ust. 1 pkt 3 lit. a) pr. aut. 152
4.3. Pojmowanie „stosownego wynagrodzenia” w rozumieniu art. 79 ust. 1 pkt 3 lit. b) pr. aut. na dzień 23 czerwca 2015 r. 154
4.4. Kalkulacja stosownego wynagrodzenia z art. 79 ust. 1 pkt 3 lit. b) pr. aut. 155
4.5. Ocena celowości art. 79 ust. 1 pkt 3 lit. b) pr. aut. 159
5. Wybrane orzecznictwo mające znaczenie przy ocenie słuszności skargi konstytucyjnej rozpatrywanej przez Trybunał Konstytucyjny w dniu 23 czerwca 2015 r. 160
6. Stanowisko doktryny na dzień poprzedzający wydanie wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 23 czerwca 2015 r. 167
6.1. Zarzut naruszenia spójności systemowej przez art. 79 ust. 1 pkt 3 lit. b) pr. aut. 168
6.2. Zasięg roszczenia o odszkodowanie z art. 79 pr. aut. 170
6.3. Zarzuty odnośnie do roszczenia o zasądzenie trzykrotności stosownego wynagrodzenia 173
6.3.1. Niezgodność roszczenia z dyrektywą 2004/48/WE 173
6.3.2. Zarzut niezgodności odszkodowania ryczałtowego z modelem odpowiedzialności odszkodowawczej w polskim prawie cywilnym
Rozdział piąty. Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 23 czerwca 2015 r. 187
1. Skarga konstytucyjna z dnia 13 stycznia 2014 r. 187
1.1. Stan faktyczny 188
1.2. Zarzuty skargi konstytucyjnej 190
2. Stanowiska przedstawione w sprawie 193
2.1. Stanowiska Rzecznika Praw Obywatelskich 193
2.1.1. Pismo z dnia 20 listopada 2014 r. 193
2.1.2. Pismo z dnia 3 czerwca 2015 r. 197
2.2. Stanowisko Prokuratora Generalnego 199
2.3. Stanowisko Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej 204
3. Wyrok Trybunału Konstytucyjnego 208
3.1. Doktrynalna ocena sposobu implementacji dyrektywy 2004/48/WE 208
3.1.1. Kontynentalne ujęcie funkcji odszkodowania – problem odszkodowań karnych (punitive damages) 208
3.1.2. Dyskusja związana z wprowadzeniem do polskiego porządku prawnego zakwestionowanej regulacji 210
3.1.3. Wątpliwości odnoszące się do zaskarżonej regulacji, zgłaszane na etapie postępowania legislacyjnego 213
3.2. Kontekst normatywny zakwestionowanego roszczenia – ochrona uprawnionego z tytułu autorskich praw majątkowych na gruncie prawa autorskiego 216
3.2.1. Wprowadzenie 216
3.2.2. Ratio legis zakwestionowanego roszczenia i jego specyfika 216
3.2.3. Organizacja zbiorowego zarządzania prawami autorskimi jako „uprawniony” w rozumieniu art. 79 ust. 1 pr. aut. 218
3.2.4. Legitymacja bierna w sporach związanych z naruszeniem autorskich praw majątkowych 220
3.2.5. Instytucjonalizacja ochrony majątkowych praw autorskich 221
3.3. Charakterystyka rozwiązania zawartego w art. 79 ust. 1 pkt 3 lit. b) pr. aut. w świetle poglądów doktryny prawa autorskiego 222
3.3.1. Krytyczne stanowisko doktryny 222
3.3.2. Potrzeba uwzględnienia kontekstu normatywnego art. 79 ust. 1 pkt 3 lit. a) pr. aut. 222
3.3.3. Przesłanki roszczeń zawartych w art. 79 ust. 1 pkt 3 lit. b) pr. aut. 223
3.3.4. Pojęcie „stosownego wynagrodzenia” 224
3.3.5. Specyfika roszczenia zawartego w art. 79 ust. 1 pkt 3 lit. b) pr. aut. 227
3.4. Specyfika rozpatrywanej skargi konstytucyjnej (operator kablowy jako podmiot zobowiązany do reemisji określonych programów audiowizualnych) 228
3.5. Problem konstytucyjny 230
3.5.1. Autorskie prawa majątkowe jako przedmiot ochrony art. 64 ust. 1 i 2 Konstytucji 231
3.5.2. Prawo do ochrony własności oraz prawo do ochrony innych praw majątkowych jako gwarancja wolności majątkowej 232
3.6. Zarzut naruszenia prawa do równej ochrony w zakresie własności i innych praw majątkowych (art. 64 ust. 1 i 2 w zw. z art. 32 oraz w zw. z art. 2 Konstytucji) 234
3.7. Zarzut naruszenia art. 64 ust. 1 i 2 w zw. z art. 31 ust. 3 i w zw. z art. 2 Konstytucji 235
3.7.1. Rekonstrukcja zarzutu skarżącej 235
3.7.2. Rozpatrzenie zarzutu 236
3.7.3. Dopuszczalność przeprowadzenia oceny zgodności art. 79 ust. 1 pkt 3 lit. b) pr. aut. (trzykrotność stosownego wynagrodzenia) z art. 64 ust. 1 i 2 w zw. z art. 31 ust. 3 w zw. z art. 2 Konstytucji 238
3.7.3.1. Gwarancja równej ochrony prawnej własności i innych praw majątkowych a zasada równości 238
3.7.3.2. Zasada równości stron stosunku cywilnoprawnego z perspektywy gwarancji konstytucyjnych 240
3.7.3.3. Zakres swobody ustawodawcy 241
3.7.4. Test proporcjonalności 243
3.7.4.1. Zakres testu proporcjonalności 243
3.7.4.2. Kwestia skuteczności regulacji 244
3.7.4.3. Kwestia niezbędności ochrony 245
3.7.4.4. Kwestia proporcji 246
Rozdział szósty. Stan prawny bezpośrednio po wydaniu wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 23 czerwca 2015 r. 251
1. Wprowadzenie 251
2. Oddziaływanie wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 23 czerwca 2015 r. na prawo własności intelektualnej 252
3. Charakter prawny wyroku TK z dnia 23 czerwca 2015 r. 253
4. Sądowa kontrola konstytucyjności przepisów 254
4.1. Model domniemania konstytucyjności przepisów 255
4.2. Model rozproszonej kontroli konstytucyjności przepisów 256
4.3. Konstytucyjność rozporządzeń 258
5. Koncepcje odnośnie do oddziaływania de lege lata wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 23 czerwca 2015 r. na brzmienie art. 79 ust. 1 pkt 3 lit. b) pr. aut. 259
5.1. Uniwersalny charakter roszczenia o zapłatę dwukrotności stosownego wynagrodzenia 259
5.2. Powrót do brzmienia art. 79 ust. 1 pkt 3 lit. b) pr. aut. w wersji sprzed nowelizacji z 2007 r. (wyrok Trybunału Konstytucyjnego jako orzeczenie „reanimacyjne”) 260
6. Skutki wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 23 czerwca 2015 r. dla wyroków zasądzających trzykrotność stosownego wynagrodzenia na tle instytucji wznowienia postępowania 265
6.1. Możliwość i zakres wznowienia postępowania 265
6.2. Przypadki wznowienia postępowania 267
6.2.1. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 7 listopada 2018 r. 268
6.2.2. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 15 lutego 2016 r. 274
7. Skutki wyroku Trybunału Konstytucyjnego dla postępowań sądowych prowadzonych w 2015 r. 275
8. Przyszłość ustawy o prawie autorskim w sferze objętej wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego: nowelizacja czy zachowanie status quo 278
9. Inne przepisy ustawy o prawie autorskim obowiązujące w 2015 r. w kontekście wyroku Trybunału Konstytucyjnego 279
10. Wnioski 281
Rozdział siódmy. Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 25 stycznia 2017 r. i wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 grudnia 2017 r. 284
1. Wprowadzenie 284
2. Pytanie prejudycjalne Sądu Najwyższego z dnia 15 maja 2015 r. 285
3. Stan faktyczny poprzedzający pytanie prejudycjalne 286
4. Stan prawny powiązany z pytaniem prejudycjalnym w świetle wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 23 czerwca 2015 r. 291
5. Opinia Rzecznika Generalnego z dnia 24 listopada 2016 r. 294
6. Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 25 stycznia 2017 r. 297
7. Bezpośredni wpływ wyroku Trybunału Sprawiedliwości z dnia 25 stycznia 2017 r. na polskie orzecznictwo 301
8. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 grudnia 2017 r. 305
Rozdział ósmy. Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 5 listopada 2019 r. 310
1. Wprowadzenie 310
2. Pytanie prawne Sądu Najwyższego z dnia 9 kwietnia 2019 r. 313
2.1. Stan faktyczny 313
2.2. Treść pytania prawnego 315
3. Stanowiska przedstawione w sprawie 317
3.1. Stanowisko Prokuratora Generalnego 317
3.2. Stanowisko Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej 319
4. Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 5 listopada 2019 r. 321
4.1. Roszczenia odszkodowawcze uregulowane w art. 79 ust. 1 pkt 3 pr. aut. 321
4.2. Wzorce kontroli zgodności z Konstytucją 323
4.3. Ocena zgodności przedmiotu kontroli ze wzorcami kontroli 324
4.3.1. Wprowadzenie 324
4.3.2. Przesłanka zdatności 326
4.3.3. Przesłanka konieczności sensu stricto 328
4.3.4. Przesłanka proporcjonalności sensu stricto 330
5. Wpływ wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 5 listopada 2019 r. na polskie orzecznictwo 334
Rozdział dziewiąty. Roszczenie o zasądzenie wielokrotności stosownego wynagrodzenia w prawie autorskim de lege lata i de lege ferenda 336
1. Poglądy orzecznictwa i doktryny odnośnie do wykładni art. 79 ust. 1 pkt 3 lit. b) pr. aut. na dzień poprzedzający wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 5 listopada 2019 r. 336
1.1. Roszczenie o zapłatę dwukrotności stosownego wynagrodzenia nadal przysługuje uprawnionym i można go dochodzić zarówno w przypadku naruszenia zawinionego, jak i niezawinionego 336
1.2. Możliwość dochodzenia ryczałtowego odszkodowania na podstawie art. 79 ust. 1 pkt 3 lit. b) pr. aut. jest ograniczona do jednokrotnego stosownego wynagrodzenia 344
1.3. Możliwość dochodzenia ryczałtowego odszkodowania na podstawie art. 79 ust. 1 pkt 3 lit. b) pr. aut., jest ograniczona do jednokrotnego stosownego wynagrodzenia, z uzupełniającym zastosowaniem art. 79 ust. 1 pkt 3 lit. a) pr. aut. 346
1.4. Roszczenie o zapłatę jakiejkolwiek wielokrotności, w tym dwukrotności stosownego wynagrodzenia, zostało wyeliminowane z ustawy o pr. aut. na skutek wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 23 czerwca 2015 r. 348
1.5. Roszczenie o zapłatę jakiejkolwiek wielokrotności, w tym dwukrotności stosownego wynagrodzenia, zostało wyeliminowane z ustawy o pr. aut. na skutek wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 23 czerwca 2015 r., a w jego miejsce można domagać się naprawienia szkody na zasadach ogólnych (art. 79 ust. 1 pkt 3 lit. a) pr. aut.), przy czym przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej w tym przypadku określają przepisy kodeksu cywilnego o czynach niedozwolonych (rekwalifikacja) 349
1.6. W przypadku naruszenia niezawinionego można żądać ryczałtowego odszkodowania w wysokości dwukrotności wynagrodzenia, a w przypadku zawinionego – pozostaje roszczenie odszkodowawcze dochodzone na zasadach ogólnych 351
1.7. Dochodzenie zapłaty trzykrotności stosownego wynagrodzenia jest nadal możliwe, ponieważ utrata mocy art. 79 ust. 1 pkt 3 lit. b) in fine pr. aut. w brzmieniu ustalonym nowelizacją z dnia 9 maja 2007 r. spowodowała przywrócenie do systemu prawnego przepisu ustawy o pr. aut. regulującego to roszczenie w brzmieniu sprzed nowelizacji 353
2. Wnioski de lege ferenda 354
2.1. Propozycje formułowane w doktrynie 354
2.2. Problematyka roszczenia o zapłatę „jednokrotności” stosownego wynagrodzenia 358
2.3. Możliwość utrzymania w ustawie o pr. aut. roszczenia o zapłatę wielokrotności stosownego wynagrodzenia 360
2.4. Kwestia modyfikacji wielkości odszkodowania uregulowanego w art. 79 ust. 1 pkt 3 lit. b) pr. aut. 362
2.4.1. Problematyka miarkowania odszkodowania 362
2.4.2. Możliwość modyfikacji wielkości odszkodowania ryczałtowego na tle art. 13 dyrektywy 2004/48/WE 370
2.4.3. Możliwości związane z zakazem orzekania ponad żądanie 374
Zakończenie 376
Bibliografia 379
Źródła 379
1. Akty normatywne prawa polskiego 379
2. Akty normatywne prawa międzynarodowego publicznego 382
3. Akty normatywne Unii Europejskiej 383
4. Europejskie ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych 383
5. Inne europejskie akty normatywne 385
6. Orzecznictwo 386
6.1. Orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości 386
6.2. Orzecznictwo sądów polskich 387
6.2.1. Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego 387
6.2.2. Orzecznictwo Sądu Najwyższego 388
6.2.3. Orzecznictwo sądów powszechnych 391
6.2.3.1. Orzecznictwo sądów apelacyjnych 391
6.2.3.2. Orzecznictwo sądów okręgowych 393
6.2.3.3. Orzecznictwo sądów rejonowych 394
6.3. Pozostałe orzecznictwo 394
Literatura 394
Dokumenty i materiały 402
Spis tabel 408
Summary: Claim for Payment of a Multiple of the Respective Remuneration in Copyright Law 409