Ujawnienie praw osobistych i roszczeń w księdze wieczystej

SPIS TREŚCI

Wykaz skrótów 15

Wprowadzenie 19

Rozdział I

Ogólna charakterystyka praw osobistych i roszczeń podlegających ujawnieniu w księdze wieczystej 25

1. Uwagi wstępne 25

1.1. Pojęcie praw osobistych i roszczeń 26

1.2. Prawa osobiste jako wiązka uprawnień 40

1.3. Cel wpisu praw osobistych i roszczeń do księgi wieczystej 42

2. Stan prawny nieruchomości 47

2.1. Problematyka terminologii ustawowej 47

2.2. Charakter wpisów w księdze wieczystej 51

2.3. Stan prawny nieruchomości a prawa osobiste i roszczenia 54

Rozdział II

Katalog praw osobistych i roszczeń podlegających ujawnieniu w księdze wieczystej 67

1. Przesłanki wpisu praw osobistych i roszczeń do księgi wieczystej 67

1.1. Uwagi wstępne 67

1.2. Przegląd stanowisk dotyczących przesłanek ujawnienia praw osobistych i roszczeń w księdze wieczystej 68

1.3. Pojęcie wpisu w wypadkach przewidzianych w przepisach ustawowych 74

1.4. Wnioskowanie przez analogię 82

2. Problematyka dopuszczalności wpisu w księdze wieczystej na tle wybranych praw osobistych i roszczeń 90

2.1. Uwagi ogólne 90

2.2. Roszczenia związane z przeniesieniem i ustanowieniem praw rzeczowych 91

2.2.1. Roszczenie o przeniesienie własności nieruchomości oraz roszczenie o przeniesienie użytkowania wieczystego 92

2.2.2. Roszczenie o ustanowienie ograniczonego prawa rzeczowego 95

2.2.3. Roszczenie o ustanowienie użytkowania wieczystego 102

2.2.4. Roszczenie o przeniesienie ograniczonego prawa rzeczowego 108

2.3. Prawo pierwokupu i prawo odkupu 114

2.4. Określenie zarządu lub sposobu korzystania z nieruchomości oraz wyłączenie uprawnienia do żądania zniesienia wspólności prawa 117

2.4.1. Określenie zarządu lub sposobu korzystania z nieruchomości 117

2.4.2. Wyłączenie uprawnienia do żądania zniesienia współwłasności nieruchomości 120

2.4.3. Wyłączenie uprawnienia do żądania zniesienia wspólności prawa użytkowania wieczystego 121

2.4.4. Wyłączenie uprawnienia do żądania zniesienia wspólności spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu 124

2.4.5. Wyłączenie uprawnienia do żądania zniesienia wspólności innych praw 125

2.5. Uprawnienia do korzystania z nieruchomości 128

2.5.1. Uwagi ogólne 128

2.5.2. Przegląd stanowisk w sprawie ujawnienia poszczególnych praw osobistych dających możliwość korzystania z nieruchomości 130

2.5.3. Wspólne cechy praw osobistych umożliwiających korzystanie z nieruchomości 133

2.5.4. Dopuszczalność ujawnienia w księdze wieczystej praw osobistych związanych z korzystaniem z nieruchomości, których wpis nie został expressis verbis przewidziany w ustawie 139

3. Kwalifikacja prawna wybranych uprawnień z perspektywy wpisu do księgi wieczystej 144

3.1. Postanowienia umowy o oddanie nieruchomości gruntowej w użytkowanie wieczyste dotyczące sposobu korzystania z nieruchomości 144

3.2. Pierwszeństwo nabycia własności nieruchomości 145

3.3. Prawo wykupu nieruchomości rolnej 147

3.4. Ostrzeżenia 147

3.5. Ograniczenie sposobu korzystania z nieruchomości na podstawie decyzji starosty, o której stanowi art. 124 ust. 1 u.g.n. 150

3.6. Ograniczenia w rozporządzaniu nieruchomością, użytkowaniem wieczystym lub spółdzielczym własnościowym prawem do lokalu i inne wybrane wpisy w księdze wieczystej 154

Rozdział III

Zagadnienia wspólne związane z katalogiem praw osobistych i roszczeń podlegających ujawnieniu w księdze wieczystej 157

1. Wpis przyszłych praw osobistych i roszczeń do księgi wieczystej 157

1.1. Zasady ujawniania przyszłych praw osobistych i roszczeń w księdze wieczystej 157

1.2. Odróżnienie przyszłych praw osobistych i roszczeń od istniejących 169

1.3. Kształtowanie się praw osobistych i roszczeń w czasie 170

1.3.1. Uwagi ogólne 170

1.3.2. Etap poprzedzający zawarcie umowy 172

1.3.3. Umowa przedwstępna 174

1.3.4. Oferta 185

1.3.5. Zawarcie umowy 190

1.3.6. Testament 193

2. Dopuszczalność ujawnienia w księdze wieczystej prawa osobistego lub roszczenia wynikającego ze stosunku prawnego, którego stroną nie jest właściciel 195

2.1. Uwagi ogólne 195

2.2. Stanowiska prezentowane w piśmiennictwie 197

2.3. Skutki wpisu do księgi wieczystej prawa osobistego lub roszczenia wynikającego ze stosunku prawnego, którego stroną nie jest właściciel nieruchomości 200

2.4. Ujawnienie praw osobistych i roszczeń skierowanych wobec podmiotu niebędącego właścicielem nieruchomości 208

Rozdział IV

Skutki wpisu praw osobistych i roszczeń do księgi wieczystej 211

1. Uwagi wstępne 211

2. Rozszerzona skuteczność prawa osobistego lub roszczenia na tle art. 17 u.k.w.h. 214

2.1. Historia regulacji 214

2.2. Znaczenie określenia „skuteczność” w art. 17 u.k.w.h. 219

2.2.1. Skuteczność jako możliwość ochrony prawa względnego przed naruszeniami 221

2.2.2. Skuteczność prawa względem nabywcy rzeczy 223

2.2.3. Skuteczność względem innego prawa jako możliwość jego wykonywania (trwania) 224

2.2.4. Skuteczność w postępowaniu egzekucyjnym lub upadłościowym 234

2.2.5. Skuteczność prawa, którego przeniesienie lub ustanowienie nastąpiło wskutek realizacji ujawnionego w księdze wieczystej roszczenia 236

3. Jurydyczna konstrukcja skuteczności nadawanej ujawnionym w księdze wieczystej prawom osobistym i roszczeniom stosownie do art. 17 u.k.w.h. 242

3.1. Skuteczność przyznawana prawom osobistym i roszczeniom przez art. 17 u.k.w.h. w razie zbycia nieruchomości 242

3.2. Roszczenia zmierzające do zmiany stanu prawnorzeczowego nieruchomości a późniejsze obciążenia nieruchomości 254

3.3. Mieszane konstrukcje w zakresie skuteczności ujawnionych w księdze wieczystej praw względnych w świetle art. 17 u.k.w.h. 256

3.4. Konstrukcja zobowiązań realnych w świetle art. 17 u.k.w.h. 258

4. Przesłanki uzyskania przez prawo względne rozszerzonej skuteczności na podstawie art. 17 u.k.w.h. 262

4.1. Nabycie prawa w drodze czynności prawnej 262

4.2. Status prawa nabytego w drodze czynności prawnej 267

4.3. Chwila wpisu prawa względnego do księgi wieczystej a chwila nabycia prawa w drodze czynności prawnej 268

4.4. Ograniczenie zakresu zastosowania art. 17 u.k.w.h. w przypadku służebności przymusowych 272

5. Relacja art. 59 k.c. do art. 17 u.k.w.h. 273

Rozdział V

Skutki wpisu prawa, do którego odnosi się ujawnione w księdze wieczystej roszczenie 277

1. Uwagi wstępne 277

2. Historia regulacji 278

3. Wpis podlegającego ochronie roszczenia do księgi wieczystej 279

4. Ujawnienie w księdze wieczystej prawa kolidującego 284

4.1. Znaczenie źródła prawa kolidującego dla możliwości jego wykreślenia 285

4.2. Sprzeczność z wpisem prawa, którego roszczenie dotyczyło, lub inny sposób naruszenia prawa – przegląd stanowisk 297

5. Wybrane zagadnienia na tle przesłanki sprzeczności z wpisem prawa, którego roszczenie dotyczyło, lub innego sposobu naruszenia prawa 305

5.1. Znaczenie przepisów o pierwszeństwie dla ziszczenia się przesłanki sprzeczności lub naruszenia prawa w inny sposób na tle art. 18 u.k.w.h. 305

5.2. Prawa osobiste i roszczenia jako prawa kolidujące podlegające wykreśleniu w świetle art. 18 u.k.w.h. 308

5.3. Hipoteka jako prawo kolidujące naruszające roszczenie o przeniesienie prawa 313

5.4. Znaczenie woli stron dla wyłączenia skutków przewidzianych w art. 18 u.k.w.h. 321

5.5. Częściowa kolizja praw 324

6. Ujawnienie w księdze wieczystej prawa, do którego odnosiło się wpisane roszczenie 326

7. Skutki wykreślenia prawa kolidującego z księgi wieczystej 329

Rozdział VI

Pierwszeństwo praw osobistych i roszczeń ujawnionych w księdze wieczystej 333

1. Pojęcie pierwszeństwa praw 333

2. Historia regulacji 334

3. Odpowiednie stosowanie przepisów o pierwszeństwie ograniczonych praw rzeczowych 341

4. Pierwszeństwo prawa, którego ustanowienie było przedmiotem roszczenia ujawnionego w księdze wieczystej 347

4.1. Uwagi ogólne 347

4.2. Wpływ art. 20 ust. 2 u.k.w.h. na pierwszeństwo ograniczonych praw rzeczowych 349

4.3. Powiązanie ujawnionego w księdze wieczystej roszczenia z nabytym prawem 352

5. Relacja przepisów o pierwszeństwie praw względnych do art. 17 oraz art. 18 u.k.w.h. 357

5.1. Wpływ regulacji zawartej w art. 20 ust. 2 u.k.w.h. na ustalanie pierwszeństwa między ograniczonymi prawami rzeczowymi 357

5.2. Pierwszeństwo między prawami względnymi a ograniczonymi prawami rzeczowymi 360

6. Połączenie nieruchomości obciążonych prawami osobistymi i roszczeniami 370

Rozdział VII

Konsekwencje prawne ujawnienia praw osobistych i roszczeń w księdze wieczystej – zagadnienia szczegółowe 375

1. Rozszerzona skuteczność na tle wybranych praw osobistych i roszczeń 375

1.1. Uwagi wstępne 375

1.2. Prawo najmu i prawo dzierżawy 376

1.2.1. Zbycie rzeczy najętej w czasie trwania najmu lub dzierżawy 376

1.2.2. Uprawnienie nabywcy do wypowiedzenia najmu lub dzierżawy 383

1.3. Prawo z umowy timeshare 386

1.4. Prawo pierwokupu 389

1.5. Prawo odkupu 396

1.6. Prawo dożywocia 398

1.7. Określenie zarządu lub sposobu korzystania z nieruchomości oraz wyłączenie uprawnienia do żądania zniesienia wspólności prawa 401

2. Rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych w przypadku praw osobistych i roszczeń 406

2.1. Uwagi ogólne 406

2.2. Uwagi historycznoprawne 407

2.3. Negatywny skutek rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych w razie nieujawnienia prawa względnego w księdze wieczystej 409

2.4. Niewymienione w art. 5–8 u.k.w.h. rozporządzenia prawami jawnymi z księgi wieczystej 414

2.4.1. Ustanowienie prawa względnego 416

2.4.2. Przeniesienie prawa względnego 422

Rozdział VIII

Ocena obowiązującej regulacji i postulaty de lege ferenda 429

1. Zasady ujawniania praw osobistych i roszczeń w księdze wieczystej 429

1.1. Terminologia używana w ustawie o księgach wieczystych i hipotece 429

1.2. Współkształtowanie stanu prawnego przez prawa osobiste i roszczenia 432

1.3. Przesłanki wpisu prawa osobistego lub roszczenia do księgi wieczystej 433

1.4. Ujawnienie przyszłych praw osobistych oraz roszczeń w księdze wieczystej 439

1.5. Ujawnienie praw osobistych oraz roszczeń wobec podmiotu niebędącego właścicielem nieruchomości 445

2. Skutki wpisu praw osobistych i roszczeń do księgi wieczystej 445

2.1. Znaczenie określenia „skuteczność” w świetle art. 17 u.k.w.h. 445

2.2. Odpowiedzialność osób zobowiązanych z tytułu prawa osobistego lub roszczenia w razie zbycia prawa 446

2.3. Realizacja roszczeń materialnoprawnych wobec późniejszych obciążeń 448

2.4. Uzyskanie rozszerzonej skuteczności przez prawo osobiste lub roszczenie wobec praw nabytych w drodze czynności prawnej 449

2.5. Zakres praw chronionych na podstawie art. 18 u.k.w.h. 450

2.6. Relacja art. 18 u.k.w.h. do art. 17 u.k.w.h. 451

2.7. Sprzeczność lub innego rodzaju naruszenie wskutek wpisu prawa kolidującego w świetle art. 18 u.k.w.h. 452

2.8. Skutki wykreślenia prawa kolidującego z księgi wieczystej 453

2.9. Pierwszeństwo praw osobistych i roszczeń ujawnionych w księdze wieczystej 454

2.10. Rozszerzona skuteczność na tle wybranych praw osobistych oraz roszczeń 456

2.11. Rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych w przypadku praw osobistych i roszczeń 457

Bibliografia 459

Orzecznictwo 467