Niezależność władzy sądowniczej a model stosunku służbowego sędziego

Wykaz skrótów | str. 19
Wprowadzenie – przedmiot i metoda badań | str. 23
Część pierwsza
Idea niezależności władzy sądowniczej i jej jurydyzacja
Rozdział I
Niezależność władzy sądowniczej jako idea | str. 47

Wprowadzenie | str. 47
Geneza i ewolucja idei niezależności władzy sądowniczej | str. 49

2.1. Wprowadzenie | str. 49
2.2. Idea podziału władzy jako tło dla kształtowania się koncepcji niezależności władzy sądowniczej | str. 49
2.3. „Władza sądzenia” w ujęciu Monteskiusza i współczesnych mu myślicieli angielskich | str. 54
2.4. Niezależność władzy sądowniczej w poglądach amerykańskich Ojców Założycieli | str. 57
2.5. Niezależność władzy sądowniczej w poglądach nauki francuskiej | str. 61

Wnioski | str. 62

Rozdział II
Jurydyzacja idei niezależności władzy sądowniczej | str. 65

Geneza i ewolucja regulacji prawnych dotyczących niezależności władzy sądowniczej | str. 65

1.1. Wprowadzenie | str. 65
1.2. Geneza regulacji prawnych dotyczących gwarancji niezależności sędziów w prawie angielskim i jej przeniknięcie do systemu amerykańskiego | str. 67
1.3. Jurydyzacja niezależności władzy sądowniczej w prawie międzynarodowym | str. 76
1.4. Wnioski | str. 83

Jurydyzacja idei niezależności władzy sądowniczej we współczesnych porządkach prawnych wybranych państw Unii Europejskiej | str. 84

2.1. Wprowadzenie | str. 84
2.2. Jurydyzacja idei niezależności władzy sądowniczej we współczesnym prawie niemieckim | str. 86
2.2.1. Wprowadzenie | str. 86
2.2.2. Teoretyczne ujęcie niezależności sędziowskiej w nauce niemieckiej | str. 88
2.2.3. Powoływanie sędziów niemieckich a problem niezależności sędziowskiej | str. 90
2.2.4. Finansowe gwarancje niezależności sędziowskiej | str. 96
2.2.5. Nadzór służbowy i odpowiedzialność dyscyplinarna sędziów niemieckich | str. 97
2.2.6. Nieusuwalność i nieprzenoszalność sędziów niemieckich | str. 99
2.2.7. Pozostałe gwarancje niezależności władzy sądowniczej | str. 102
2.3. Jurydyzacja idei niezależności władzy sądowniczej we współczesnym prawie hiszpańskim | str. 106
2.3.1. Wprowadzenie | str. 106
2.3.2. Teoretyczne ujęcie niezależności władzy sądowniczej w nauce hiszpańskiej | str. 108
2.3.3. Powoływanie sędziów hiszpańskich a problem niezależności sędziowskiej | str. 110
2.3.4. Finansowe gwarancje niezależności sędziowskiej | str. 115
2.3.5. Nieusuwalność i nieprzenoszalność sędziów hiszpańskich | str. 116
2.3.6. Odpowiedzialność sędziów i immunitet sędziowski | str. 119
2.3.7. Pozostałe gwarancje niezależności władzy sądowniczej w prawie hiszpańskim | str. 123
2.4. Wnioski | str. 125
Rozdział III
Niezależność władzy sądowniczej – aspekty teoretyczne | str. 127

Stan dyskusji na temat pojęcia niezależności władzy sądowniczej | str. 127
Niezależność władzy sądowniczej jako pojęcie ze swej istoty sporne | str. 140
Teoretyczne uzasadnienie potrzeby niezależności władzy sądowniczej | str. 145

3.1. Niezależność władzy sądowniczej jako gwarancja rządów prawa i filar państwa prawnego | str. 145
3.2. Niezależność władzy sądowniczej jako gwarancja poszanowania praw człowieka | str. 157
3.3. Uzasadnienie niezależności władzy sądowniczej w naukach politycznych | str. 159
3.4. Potrzeba niezależności władzy sądowniczej w poglądach szkoły ekonomicznej analizy prawa | str. 162

Wnioski | str. 164

Część druga
Geneza i ewolucja regulacji prawnych dotyczących stosunku służbowego sędziego w kontekście konieczności zagwarantowania niezależności władzy sądowniczej
Rozdział IV
Geneza jurydyzacji i profesjonalizacji zawodu sędziego | str. 171

Wprowadzenie | str. 171
Status sędziów w starożytności | str. 172
Status sędziów w średniowieczu | str. 173
Profesjonalizacja służby sędziowskiej w okresie państwa absolutnego | str. 175
Wnioski | str. 175

Rozdział V
Ewolucja regulacji prawnych dotyczących wykonywania zawodu sędziego na ziemiach polskich | str. 177

Wprowadzenie | str. 177
Prawna regulacja wykonywania zawodu sędziego w państwach zaborczych i w początkowym okresie po odzyskaniu przez Polskę niepodległości | str. 178
Regulacje prawne dotyczące wykonywania zawodu sędziego w dwudziestoleciu międzywojennym | str. 186

3.1. Status sędziów w świetle kolejnych konstytucji dwudziestolecia międzywojennego | str. 186
3.2. Status sędziów w świetle przepisów ustaw regulujących funkcjonowanie poszczególnych segmentów sądownictwa w dwudziestoleciu międzywojennym | str. 189

Prawna regulacja wykonywania zawodu sędziego w okresie Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej | str. 208

4.1. Konstytucyjne uwarunkowania wykonywania zawodu sędziego | str. 208
4.2. Prawna regulacja zawodu sędziego w świetle kolejnych ustaw regulujących funkcjonowanie poszczególnych segmentów sądownictwa w okresie Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej | str. 210

Status sędziów w świetle przepisów obowiązujących w latach 1989–2001 | str. 227
Wnioski | str. 232

Część trzecia
Prawne uwarunkowania regulacji stosunku służbowego sędziego wynikające z Konstytucji RP, prawa międzynarodowego, europejskiego oraz prawa Unii Europejskiej
Rozdział VI
Zagadnienia metodologiczne | str. 237
Rozdział VII
Konstytucyjne uwarunkowania kształtowania treści stosunku służbowego sędziego | str. 243

Wprowadzenie | str. 243
Uwarunkowania w zakresie kształtowania treści stosunku służbowego sędziego wynikające z zasady niezależności władzy sądowniczej | str. 245

2.1. Wprowadzenie | str. 245
2.2. Konstytucyjne uwarunkowania dotyczące nawiązywania stosunku służbowego sędziego | str. 247
2.3. Uwarunkowania w zakresie kształtowania treści stosunku służbowego sędziego wynikające z zasady nieusuwalności sędziów | str. 250
2.4. Uwarunkowania w zakresie kształtowania treści stosunku służbowego sędziego wynikające z zasady nieprzenoszalności sędziów | str. 259
2.5. Uwarunkowania w zakresie kształtowania treści stosunku służbowego sędziego wynikające z zasady niezawisłości sędziowskiej | str. 261
2.6. Uwarunkowania w zakresie kształtowania treści stosunku służbowego sędziego wynikające z konstytucjonalizacji stanu spoczynku | str. 266
2.7. Uwarunkowania dotyczące warunków pracy i wynagrodzenia sędziów | str. 270
2.8. Uwarunkowania w zakresie kształtowania treści stosunku służbowego wynikające z konstytucjonalizacji instytucji immunitetu | str. 273
2.9. Uwarunkowania w zakresie kształtowania obowiązków sędziego wynikające z reguł dopuszczalnego ograniczania praw i wolności jednostki | str. 276
2.10.  Wnioski | str. 278
Rozdział VIII
Prawne uwarunkowania regulacji stosunku służbowego sędziego wynikające z prawa międzynarodowego | str. 283

Uwarunkowania regulacji stosunku służbowego wynikające z aktów prawnych przyjętych przez Organizację Narodów Zjednoczonych | str. 283
Uwarunkowania regulacji stosunku służbowego wynikające z aktów prawnych Rady Europy | str. 285
Wnioski | str. 295

Rozdział IX
Prawne uwarunkowania kształtowania treści stosunku służbowego sędziego wynikające z prawa Unii
Europejskiej | str. 299

Kompetencje Unii Europejskiej w zakresie odnoszącym się do regulowania statusu sędziów | str. 299

1.1. Wprowadzenie | str. 299
1.2. Zasada kompetencji przyznanych i typologia kompetencji Unii Europejskiej | str. 301

Uwarunkowania kształtowania stosunku służbowego sędziego wynikające z prawa pierwotnego Unii Europejskiej | str. 304
Uwarunkowania kształtowania stosunku służbowego sędziego wynikające z prawa wtórnego Unii
Europejskiej | str. 314
Wnioski | str. 317

Część czwarta
Ustawowy model stosunku służbowego sędziego
Rozdział X
Pojęcie stosunku służbowego sędziego oraz jego struktura | str. 323

Geneza stosunku służbowego jako podstawy regulowania zatrudnienia w aparacie państwowym | str. 323
Pojęcie stosunku służbowego sędziego i jego struktura | str. 327

2.1. Wprowadzenie | str. 327
2.2. Charakter prawny i strony stosunku służbowego sędziego | str. 332
2.3. Struktura stosunku służbowego sędziego | str. 337

Wnioski | str. 340

Rozdział XI
Sposób nawiązania stosunku służbowego i kwalifikacje niezbędne do jego nawiązania a problem niezależności władzy sądowniczej | str. 343

Znaczenie sposobu nawiązania stosunku służbowego i kwalifikacji niezbędnych do jego nawiązania dla kwestii niezależności władzy sądowniczej | str. 343
Modele obsady stanowisk sędziowskich – ujęcie teoretyczne | str. 345
Polski model powoływania sędziów | str. 351

3.1. Wymagania kwalifikacyjne do zajmowania stanowiska sędziego | str. 351
3.1.1. Wprowadzenie | str. 351
3.1.2. Wymóg posiadania obywatelstwa polskiego | str. 353
3.1.3. Wymóg korzystania z pełni praw cywilnych i publicznych | str. 358
3.1.4. Wymogi odnoszące się do braku skazania za umyślne przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego lub umyślne przestępstwo skarbowe | str. 360
3.1.5. Wymóg nieskazitelnego charakteru | str. 361
3.1.6. Zdolność, ze względu na stan zdrowia, do pełnienia obowiązków sędziego | str. 367
3.1.7. Wymogi odnoszące się do wykształcenia | str. 369
3.1.8. Wymogi odnoszące się do wieku | str. 371
3.1.9. Wymogi dotyczące egzaminu sędziowskiego i stażu na stanowisku asesora sądowego | str. 372
3.1.10. Wymogi odnoszące się do doświadczenia zawodowego i posiadania określonych kwalifikacji naukowych | str. 376
3.1.11. Praca lub współpraca z organami bezpieczeństwa Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej jako negatywna przesłanka ubiegania się o stanowisko sędziego Sądu Najwyższego | str. 380
3.2. Nawiązanie stosunku służbowego | str. 382
3.2.1. Wprowadzenie | str. 382
3.2.2. Konkurencyjny charakter obsady stanowisk sędziowskich | str. 383
3.2.3. Ukształtowanie procedury nominacyjnej a problem niezależności władzy sądowniczej | str. 399
3.3. Wnioski odnośnie do polskiego modelu obsady stanowisk | str. 423
Rozdział XII
Granice czasowe sprawowania urzędu sędziowskiego oraz poszczególnych funkcji i stanowisk w sądownictwie a problem niezależności władzy sądowniczej | str. 427

Znaczenie regulacji granic czasowych sprawowania urzędu sędziowskiego lub poszczególnych funkcji i stanowisk dla kwestii niezależności władzy
sądowniczej | str. 427
Modele regulacji granic czasowych sprawowania urzędu sędziowskiego lub poszczególnych funkcji i stanowisk w sądownictwie | str. 429
Analiza polskiego modelu regulacji granic czasowych sprawowania urzędu sędziowskiego | str. 434

3.1. Wprowadzenie | str. 434
3.2. Wygaśnięcie stosunku służbowego | str. 436
3.2.1. Wprowadzenie | str. 436
3.2.2. Wygaśnięcie stosunku służbowego na skutek śmierci sędziego | str. 437
3.2.3. Ustanie stosunku służbowego sędziego na skutek zrzeczenia się urzędu | str. 437
3.2.4. Wygaśnięcie stosunku służbowego sędziego na skutek utraty obywatelstwa polskiego | str. 441
3.2.5. Wygaśnięcie stosunku służbowego sędziego na skutek prawomocnego wyroku sądu dyscyplinarnego o złożeniu sędziego z urzędu | str. 442
3.2.6. Wygaśnięcie stosunku służbowego sędziego na skutek prawomocnego orzeczenia przez sąd środka karnego w postaci pozbawienia praw publicznych lub zakazu zajmowania stanowiska sędziego | str. 443
3.2.7. Wygaśnięcie stosunku służbowego sędziego Sądu Najwyższego wskutek nabycia obywatelstwa obcego | str. 444
3.2.8. Wygaśnięcie stosunku służbowego sędziego Sądu Najwyższego na skutek stwierdzenia, że pełnił służbę, pracował lub był współpracownikiem organów bezpieczeństwa państwa | str. 446
3.3. Przejście i przeniesienie sędziego w stan spoczynku jako zdarzenia prawne wyznaczające czasową cezurę sprawowania urzędu | str. 447
3.3.1. Wprowadzenie | str. 447
3.3.2. Przejście w stan spoczynku z uwagi na wiek | str. 450
3.3.3. Przeniesienie sędziego w stan spoczynku | str. 457
3.4. Czasowe ograniczenia możliwości realizacji władzy sądowniczej przez sędziego | str. 462
3.4.1. Zawieszenie sędziego w czynnościach służbowych | str. 462
3.4.2. Zarządzenie natychmiastowej przerwy w czynnościach służbowych | str. 465
3.5. Granice czasowe pełnienia funkcji lub zajmowanego stanowiska w strukturze sądu | str. 468
3.5.1. Wprowadzenie | str. 468
3.5.2. Powołanie do pełnienia funkcji prezesa i wiceprezesa sądu oraz odwołanie z tych funkcji | str. 470
3.5.3. Powołanie do pełnienia pozostałych funkcji administracyjnych oraz odwołanie z tych funkcji | str. 474
3.5.4. Powołanie do pełnienia stanowisk przewidzianych w strukturze organizacyjnej Sądu Najwyższego i Naczelnego Sądu Administracyjnego | str. 476
3.6. Wnioski | str. 480
Rozdział XIII
Przenoszalność sędziego a problem niezależności władzy sądowniczej | str. 483

Uwaga terminologiczna | str. 483
Znaczenie regulacji dotyczącej przenoszenia sędziów dla niezależności władzy sądowniczej i jej teoretyczne modele | str. 484
Teoretyczne modele regulacji dotyczącej przenoszenia sędziów | str. 487
Analiza aktualnego modelu prawnej regulacji przenoszalności sędziów | str. 489

4.1. Przeniesienie sędziego na inne miejsce służbowe de lege lata | str. 489
4.1.1. Wprowadzenie | str. 489
4.1.2. Przeniesienie sędziego na inne miejsce służbowe z uwagi na zmianę organizacji sądownictwa | str. 490
4.1.3. Przeniesienie sędziego na inne miejsce służbowe z uwagi na powstanie pokrewieństwa, powinowactwa lub przysposobienia między sędziami | str. 492
4.1.4. Przeniesienie sędziego na inne miejsce służbowe na podstawie orzeczenia sądu dyscyplinarnego | str. 494
4.2. Delegowanie sędziów w polskim porządku
prawnym | str. 495
4.2.1. Delegowanie do pełnienia funkcji orzeczniczych | str. 495
4.2.2. Delegowanie do pełnienia funkcji administracyjnych | str. 498
4.2.3. Dopuszczalność delegowania sędziów Sądu Najwyższego i Naczelnego Sądu Administracyjnego | str. 506
4.3. Przenoszenie sędziów między wydziałami lub izbami sądu | str. 508
4.4. Wnioski | str. 511
Rozdział XIV
Gwarancje bezpieczeństwa osobistego sędziego a problem niezależności władzy sądowniczej | str. 515

Znaczenie gwarancji bezpieczeństwa osobistego sędziów dla niezależności władzy sądowniczej i ich teoretyczne modele | str. 515
Analiza podstawowych gwarancji bezpieczeństwa osobistego | str. 520

2.1. Gwarancje płacowe | str. 520
2.2. Gwarancje socjalne | str. 526
2.2.1. Wprowadzenie | str. 526
2.2.2. Gwarancje zapewnienia środków utrzymania w czasie niezdolności do pracy wskutek choroby | str. 529
2.2.3. Gwarancje socjalne na wypadek doznania stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu | str. 532
2.2.4. Gwarancje odnoszące się do uposażenia należnego sędziom w stanie spoczynku | str. 537
2.2.5. Gwarancje ułatwiające przystosowanie się do warunków związanych z przejściem lub przyniesieniem w stan spoczynku | str. 539
2.2.6. Gwarancje w zakresie zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych sędziego | str. 544
2.2.7. Gwarancje zabezpieczenia bytu rodziny sędziego po jego śmierci | str. 548
2.3. Immunitet sędziowski | str. 553
2.4. Wnioski | str. 559
Rozdział XV
Podporządkowanie osobistej sytuacji sędziego sprawowanemu urzędowi a problem niezależności władzy sądowniczej | str. 561

Znaczenie podporządkowania osobistej sytuacji sędziego sprawowanemu urzędowi dla niezależności władzy sądowniczej | str. 561
Analiza aktualnych ograniczeń w zakresie korzystania przez sędziego z niektórych praw i wolności podporządkowujących jego sytuację osobistą sprawowanemu urzędowi | str. 565

2.1. Ograniczenia w zakresie korzystania przez sędziego z wolności słowa, zrzeszania się i zgromadzeń | str. 565
2.2. Ograniczenia w zakresie korzystania z czynnego prawa wyborczego i prawa do zajmowania określonych stanowisk | str. 569
2.3. Ograniczenia w zakresie korzystania przez sędziego z wolności pracy i swobody prowadzenia działalności gospodarczej | str. 571
2.4. Ograniczenia w zakresie prawa sędziego do prywatności | str. 577
2.4.1. Ograniczenia w zakresie prawa do prywatności w ujęciu węższym (autonomii informacyjnej) | str. 577
2.4.2. Ograniczenia w zakresie prawa do prywatności w ujęciu szerszym | str. 589
2.5. Wnioski | str. 593
Rozdział XVI
Konstrukcja odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziów a problem niezależności władzy sądowniczej | str. 597

Znaczenie konstrukcji odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziów dla niezależności władzy sądowniczej | str. 597
Teoretyczne modele odpowiedzialności dyscyplinarnej | str. 603
Analiza aktualnego modelu odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziów | str. 607

3.1. Konstrukcja przewinienia dyscyplinarnego | str. 607
3.1.1. Wprowadzenie | str. 607
3.1.2. Struktura przewinienia dyscyplinarnego | str. 610
3.1.3. Typy przewinień dyscyplinarnych | str. 612
3.2. Organy postępowania dyscyplinarnego a kwestia niezależności władzy sądowniczej | str. 622
3.2.1. Wprowadzenie | str. 622
3.2.2. Rzecznik dyscyplinarny jako organ postępowania dyscyplinarnego | str. 622
3.2.3. Sądy dyscyplinarne | str. 626
3.3. Rola Ministra Sprawiedliwości i Prokuratora Krajowego w postępowaniach dyscyplinarnych sędziów a kwestia niezależności władzy sądowniczej | str. 632
3.4. Gwarancje mające na celu uniknięcie ryzyka wykorzystywania systemu odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziów jako narzędzia politycznej kontroli treści orzeczeń sądowych | str. 634
3.5. Wnioski | str. 637
Rozdział XVII
Uprawnienia kolektywne realizowane w ramach organów samorządu sędziowskiego i ciał przedstawicielskich sędziów | str. 643

Uprawnienia kolektywne związane z uczestnictwem w samorządzie sędziowskim a problem niezależności władzy sądowniczej | str. 643
Analiza aktualnego modelu | str. 647

2.1.    Wprowadzenie | str. 647
2.2.    Organizacja samorządu sędziowskiego i innych ciał przedstawicielskich sędziów | str. 649
2.3.    Uprawnienia organów samorządu sędziowskiego i innych ciał przedstawicielskich sędziów | str. 653
2.4.    Wnioski | str. 659
Podsumowanie | str. 663
Bibliografia | str. 697
Orzecznictwo | str. 733