O monarchii konstytucyjnej i rękojmiach publicznych jest najpełniejszym polskim tłumaczeniem podstawowych idei Benjamina Constanta, wykładem dotyczącym wielu aspektów nowoczesnego państwa, jego systemu ustrojowego i prawnego. Jest to katalog rękojmi władz publicznych, które w państwie takim muszą funkcjonować. Książka omawia w szczególności dwie najistotniejsze - stworzone przez Constanta - formalne zasady ustrojowe: modyfikację Monteskiuszowskiego podziału władzy oraz zasadę wolności współczesnych, klasyczną wizję demokracji przedstawicielskiej stawianej przeciw kolektywistycznej demokracji bezpośredniej czy tzw. demokracji partycypacyjnej.
Dzieło Constanta jest jednym z nielicznych przykładów recepcji klasycznej europejskiej, czy transatlantyckiej, myśli politycznej na ziemiach polskich, gdzie do dziś, nawet po ostatnim ćwierćwieczu reform społecznych, nie wykształciły się jej klasyczne kierunki. Recepcję myśli Benjamina Constanta uosabiała opozycja domagająca się przestrzegania Konstytucji Królestwa Polskiego, oktrojowanej w 1815 r. Tak zwanym kaliszanom przewodzili Wincenty i Bonawentura Niemojowscy, z których pierwszy dokonał tłumaczenia dzieła na język polski, wplatając do tekstu nieco odniesień bardzo istotnych dla polskiej rzeczywistości. Również z tego względu dzieło Constanta stanowi obecnie dla Czytelnika klasyczne ujęcie współczesnego systemu politycznego, gwarancji jego należytego funkcjonowania oraz wskazówek tego typu idei w ustroju społecznym Polski.
Część I
Wstęp | str. 7
Bibliografia | str. 37
Przedmowa tłumacza | str. 45
O monarchii konstytucyjnej i rękojmiach publicznych.
Wstęp. O udzielności ludu | str. 65
Rozdział pierwszy. O władzach konstytucyjnych | str. 78
§ 1. Władze konstytucyjne są następujące: władza królewska, władza ministerialna, czyli wykonawcza, władza reprezentacyjna, czyli prawodawcza, władza sądowa, władza municypalna | str. 78
Rozdział drugi. O prerogatywach królewskich | str. 93
§ 1. Władza królewska jest w ręku króla | str. 93
§ 2. Do króla należy nominacja (mianowanie) i destytucja (usunięcie, zrzucenie) władzy wykonawczej | str. 93
§ 3. Sankcja królewska jest potrzebna do nadawania mocy prawa postanowieniom zgromadzeń reprezentacyjnych | str. 95
§ 4. Król może odroczyć izby reprezentacyjne i rozwiązać tę z nich, która jest wybierana przez lud | str. 97
§ 5. Mianowanie sędziów należy do króla | str. 100
§ 6. Król ma prawo łaski | str. 102
§ 7. Król stanowi o pokoju i wojnie w ten jedynie sposób, aby w przymierzach z obcymi mocarstwami żaden nie mógł być umieszczony artykuł, mający wpływ na stan lub prawa obywateli wewnątrz królestwa | str. 104
§ 8. Osoba królewska jest nietykalna i święta | str. 107
Rozdział trzeci. O władzy wykonawczej, czyli o ministrach | str. 108
§ 1. Władza wykonawcza jest powierzona ministrom | str. 108
§ 2. Ministrowie proponują w swoim imieniu projekty ustaw zgromadzeniom reprezentacyjnym tak jak inni członkowie tych zgromadzeń | str. 108
§ 3. Ministrowie podpisują w swoim imieniu wszelkie akty władzy wykonawczej | str. 111
§ 4. Ministrowie są odpowiedzialni | str. 112
§ 5. Odpowiedzialność ministrów nie znosi odpowiedzialności ich agentów (urzędników niższych) i ta zaczyna się od bezpośredniego sprawcy czynu będącego jej przedmiotem | str. 136
Rozdział czwarty. O władzy reprezentacyjnej, czyli prawodawczej | str. 146
§ 1. Władza reprezentacyjna polega na dwóch izbach | str. 146
§ 2. Pierwsza izba jest dziedziczna, mianowana przez króla, a liczba jej członków jest nieograniczona | str. 146
§ 3. Druga izba jest obierana bezpośrednio przez lud | str. 151
§ 4. Obydwie izby mają początkowanie praw (inicjatywę) wspólnie z władzą wykonawczą | str. 161
§ 5. Prawa do izb wnoszone będą w nich dyskutowane publicznie | str. 165
§ 6. Ministrowie mogą być członkami zgromadzeń reprezentacyjnych i członkowie tychże zgromadzeń mogą zostać ministrami, poddawszy się reelekcji; byle tylko liczba zasiadających w izbie ministrów nie przewyższała jednego na stu członków izby | str. 172
§ 7. Żadna przemowa napisana nie może być czytana w jednej bądź w drugiej izbie | str. 174
§ 8. Członkowie władzy reprezentacyjnej nie pobierają żadnego wynagrodzenia | str. 178
§ 9. Członkowie izby drugiej mogą być nieograniczenie na nowo wybierani | str. 181
§ 10. Żadne odwołanie, wypędzenie lub wykluczenie nie może być wymierzone przeciw członkowi izby drugiej, wyjąwszy za występki prawem przewidziane | str. 182
§ 11. Izba druga odnawia się w całości co lat pięć bądź po rozwiązaniu jej przez króla | str. 184
Część II
Rozdział piąty. O władzy sądowej | str. 189
§ 1. Władza sądowa składa się z: sędziów (juges) i przysięgłych (jurés) | str. 189
§ 2. Przysięgli są wybierani losowo spomiędzy obywateli, którzy posiadają prawa polityczne | str. 189
§ 3. Przysięgli wyrokują o czynie; sędziowie stosują prawo | str. 193
§ 4. Wszelkie mianowanie trybunałów nadzwyczajnych, komitetów i komisji sądowych, wszelkie zawieszenie bądź skrócenie form jest czynem niekonstytucyjnym i karalnym | str. 220
§ 5. Uczestnictwo władz konstytucyjnych nie uprawnia takiego czynu | str. 225
§ 6. Zabronione jest wszelkie rafinowanie kar; wszelkie męczarnie są zakazane | str. 225
§ 7. Konstytucja nie przypuszcza innej kary na winowajców, tylko śmierć, więzienie, wywiezienie do osad na to przeznaczonych lub wygnanie z kraju | str. 226
Rozdział szósty. O sile zbrojnej | str. 236
§ 1. Siła zbrojna jest pod zarządzeniem władzy wykonawczej, która stosować się powinna w tym względzie do prawideł w następujących artykułach objętych | str. 236
§ 2. Siła zbrojna dzieli się na trzy części: wojsko liniowe, straż narodową i żandarmerię | str. 238
§ 3. Wojsko liniowe jest przeznaczone do zapewnienia zewnętrznego bezpieczeństwa kraju i rozłożone być powinno tam, gdzie to bezpieczeństwo mogłoby być zagrożone, to jest na granicach państwa | str. 238
§ 4. Władza wykonawcza nie ma prawa użyć go wewnątrz kraju, chyba że w przypadku otwartego buntu | str. 238
§ 5. W tym nawet przypadku obowiązana jest poddać wszelkie okoliczności śledztwu | str. 239
§ 6. To śledztwo musi mieć miejsce z prawa. Obydwie izby prawodawcze, skoro o tym przez władzę wykonawczą zawiadomione zostaną, powinny mianować z grona swego, końcem przystąpienia do takowego śledztwa, komisję złożoną z najmniej dwudziestu i jeden członków, z których połowa to wybrani losowo przewagą jednego głosu, a druga połowa więcej jednym losem wyciągnięci być mają | str. 239
§ 7. Straż narodowa jest przeznaczona do zapewnienia bezpieczeństwa publicznego wewnątrz każdej prowincji | str. 240
§ 8. Nie może przestąpić granic swego departamentu z wyjątkiem przypadków buntu lub napaści kraju | str. 241
§ 9. W tym przypadku władza wykonawcza podlega tym samym prawidłom co do użycia nadzwyczajnego straży narodowej, jak co do takiegoż użycia wojska liniowego | str. 241
§ 10. Żandarmeria jest przeznaczona do zapewnienia bezpieczeństwa prywatnego. Ściga i zatrzymuje winowajców | str. 241
§ 11. Żandarmeria nie może być użyta w żadnym innym przypadku, wyjąwszy już przewidziany bunt lub napaść | str. 241
§ 12. Prawidła wcześniej postanowione co do użycia nadzwyczajnego straży narodowej i wojska liniowego mają być zastosowane i do użycia takiegoż żandarmerii | str. 241
§ 13. Wszelki dowódca lub oficer żandarmerii i wszelki żandarm, który by pobudzał obywateli do zbrodni, aby donieść na nich, ulegnie karom, jakie prawo stanowi za zbrodnie, do których pobudzał | str. 241
§ 14. Ilość siły zbrojnej i sposób jej rekrutowania będą oznaczone na każdym sejmie przez prawo | str. 242
Rozdział siódmy. O prawach politycznych | str. 250
§ 1. Przez prawa polityczne rozumie się zdolność bycia powołanym do wszelkich urzędów publicznych, tudzież udział w reprezentacji narodowej i do wyboru urzędników | str. 250
§ 2. Prawa polityczne przysługują wszystkim Francuzom posiadającym własność, czy to gruntową czy przemysłową, opłacającym podatek oznaczony czy też wieczystą lub długoletnią nieodwołalną dzierżawę, wystarczającą na ich utrzymanie się bez pomocy płacy jakiejkolwiek, która by ich czyniła zawisłymi od kogokolwiek | str. 250
Rozdział ósmy. O prawach osobistych | str. 259
§ 1. Wszyscy obywatele posiadają prawa osobiste, od żadnej zwierzchności politycznej niezależne | str. 259
§ 2. Tymi prawami osobistymi, od żadnej zwierzchności niezawisłymi, są: A. Wolność osobista. B. Sąd przysięgły. C. Wolność religijna. D. Wolność przemysłowa. E. Wolność własności. F. Wolność druku | str. 268
§ 3. Konstytucja zakazuje wszelkich czynów napastujących prawa powyższe: przytrzymań samowolnych, brania pod obserwację, uwięzień, wygnań z kraju | str. 360
§ 4. Władze konstytucyjne istnieją dzięki konstytucji, a zatem jej odmieniać ani zawieszać nie mogą | str. 361
Rozdział dziewiąty. O urządzeniach nienależących do konstytucji | str. 368
§ 1. Cokolwiek nie ściąga się do ograniczenia władz publicznych i do ich atrybucji lub do praw politycznych i praw osobistych, nie należy do konstytucji i może być urządzane, zmieniane i umiarkowane przez panującego, wspólnie z obiema izbami prawodawczymi, w sejmie | str. 368
