Komentarz przedstawia przede wszystkim praktyczną stronę obowiązywania i stosowania unormowań polskiej ustawy zasadniczej. Uwzględnia bogate wypowiedzi orzecznicze sądów powszechnych i administracyjnych, Sądu Najwyższego i Trybunału Konstytucyjnego, jak również najważniejsze poglądy doktryny. Zawiera syntetyczną prezentację argumentów przemawiających za określonym sposobem wykładni i zastosowaniem regulacji konstytucyjnych.
W drugim wydaniu komentarza omówiono m.in. wpływ wydarzeń z ostatnich lat (w tym pandemii COVID-19, kryzysu humanitarnego na granicy polsko-białoruskiej oraz pogłębiającego się kryzysu praworządności) na realizację podstawowych funkcji Konstytucji, funkcjonowanie organów władzy publicznej oraz stopień ochrony praw człowieka.
Autorzy starają się odpowiedzieć na pytanie, czy i w jakim stopniu Konstytucja nadal stanowi podstawę dla rozwiązywania problemów ustrojowych, oraz pokazać skutki jej naruszania. Zwracają też uwagę na przeniesienie polskich sporów konstytucyjnych na poziom ponadnarodowy, stąd częstsze odwołania do orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości UE i Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Wskazano również orzeczenia rozstrzygające ważne kwestie konstytucyjne, nawet gdy nie tworzą one jeszcze stałych linii orzeczniczych.
Książka jest przeznaczona dla sędziów, adwokatów, prokuratorów, radców prawnych, notariuszy oraz pracowników administracji rządowej i samorządowej. Będzie ponadto stanowiła pomoc dla pracowników naukowych i studentów.
Wykaz skrótów | str. 13
Wstęp | str. 17
Wstęp do wydania drugiego | str. 21
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. | str. 23
Rozdział I. Rzeczpospolita | str. 27
Art. 1. [Rzeczpospolita jako dobro wspólne] | str. 27
Art. 2. [Zasada demokratycznego państwa prawnego] | str. 29
Art. 3. [Państwo unitarne] | str. 35
Art. 4. [Zasada suwerenności Narodu; formy sprawowania władzy] | str. 36
Art. 5. [Zasada niepodległości państwa, ochrony praw człowieka, strzeżenia dziedzictwa narodowego i zrównoważonego rozwoju] | str. 41
Art. 6. [Zasada równego dostępu do dziedzictwa kulturalnego] | str. 44
Art. 7. [Działanie na podstawie i w granicach prawa] | str. 46
Art. 8. [Nadrzędność Konstytucji; bezpośrednie jej stosowanie] | str. 49
Art. 9. [Zasada przestrzegania prawa międzynarodowego] | str. 54
Art. 10. [Zasada podziału władzy] | str. 58
Art. 11. [Zasada pluralizmu politycznego] | str. 62
Art. 12. [Zasada społeczeństwa obywatelskiego] | str. 65
Art. 13. [Zakaz istnienia organizacji totalitarnych i autorytarnych] | str. 68
Art. 14. [Zasada wolności mediów] | str. 72
Art. 15. [Zasada decentralizacji] | str. 76
Art. 16. [Samorząd terytorialny jako podmiot władzy publicznej] | str. 78
Art. 17. [Inne rodzaje samorządów] | str. 80
Art. 18. [Zasada ochrony małżeństwa i rodziny] | str. 83
Art. 19. [Zasada szczególnej opieki nad weteranami] | str. 88
Art. 20. [Zasada społecznej gospodarki rynkowej] | str. 90
Art. 21. [Zasada ochrony własności i dziedziczenia] | str. 92
Art. 22. [Ograniczenie wolności działalności gospodarczej] | str. 96
Art. 23. [Gospodarstwo rodzinne podstawą ustroju rolnego] | str. 100
Art. 24. [Zasada ochrony pracy] | str. 101
Art. 25. [Zasada równouprawnienia, autonomii kościołów i związków wyznaniowych oraz bezstronności państwa] | str. 103
Art. 26. [Zasada służebnego charakteru i neutralności Sił Zbrojnych] | str. 109
Art. 27. [Zasada uznania języka polskiego za język urzędowy] | str. 112
Art. 28. [Symbole narodowe] | str. 113
Art. 29. [Stolica Rzeczypospolitej Polskiej] | str. 114
Rozdział II. Wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela | str. 115
Zasady ogólne | str. 115
Art. 30. [Zasada ochrony godności człowieka] | str. 115
Art. 31. [Zasada ochrony wolności, klauzule limitacyjne ograniczania wolności i praw konstytucyjnych] | str. 118
Art. 32. [Zasada równości] | str. 126
Art. 33. [Zasada równouprawnienia płci] | str. 130
Art. 34. [Nabycie obywatelstwa polskiego] | str. 132
Art. 35. [Prawa mniejszości narodowych] | str. 134
Art. 36. [Prawo obywatela polskiego do opieki podczas pobytu za granicą] | str. 136
Art. 37. [Korzystanie z ochrony praw konstytucyjnych] | str. 137
Wolności i prawa osobiste | str. 139
Art. 38. [Prawo do życia] | str. 139
Art. 39. [Zakaz eksperymentów naukowych na ludziach bez ich zgody] | str. 145
Art. 40. [Zakaz tortur, nieludzkiego lub poniżającego traktowania i karania] | str. 149
Art. 41. [Nietykalność i wolność osobista] | str. 153
Art. 42. [Odpowiedzialność karna; prawo do obrony; domniemanie niewinności] | str. 159
Art. 43. [Zbrodnie wojenne i zbrodnie przeciwko ludzkości] | str. 163
Art. 44. [Bieg przedawnienia] | str. 167
Art. 45. [Prawo do sądu] | str. 168
Art. 46. [Przepadek rzeczy] | str. 174
Art. 47. [Prawo do ochrony prywatności] | str. 178
Art. 48. [Prawa rodziców; ograniczenie lub pozbawienie praw rodzicielskich] | str. 182
Art. 49. [Tajemnica komunikowania się] | str. 184
Art. 50. [Nienaruszalność mieszkania] | str. 187
Art. 51. [Prawo do ochrony danych osobowych] | str. 190
Art. 52. [Wolność przemieszczania się] | str. 193
Art. 53. [Wolność sumienia i wyznania] | str. 194
Art. 54. [Wolność słowa] | str. 199
Art. 55. [Zakaz ekstradycji] | str. 203
Art. 56. [Prawo azylu i status uchodźcy] | str. 207
Wolności i prawa polityczne | str. 210
Art. 57. [Wolność zgromadzeń] | str. 210
Art. 58. [Wolność zrzeszania się] | str. 216
Art. 59. [Zrzeszenia i ich prawa; prawo do strajku] | str. 218
Art. 60. [Prawo dostępu do służby publicznej] | str. 222
Art. 61. [Prawo dostępu do informacji publicznej] | str. 224
Art. 62. [Czynne prawo wyborcze] | str. 230
Art. 63. [Prawo do petycji] | str. 232
Wolności i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne | str. 234
Art. 64. [Prawo do własności, innych praw majątkowych, prawo dziedziczenia] | str. 234
Art. 65. [Wolność wyboru i wykonywania zawodu oraz miejsca pracy] | str. 237
Art. 66. [Prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy; prawo do urlopu] | str. 241
Art. 67. [Prawo do zabezpieczenia społecznego] | str. 245
Art. 68. [Ochrona zdrowia] | str. 249
Art. 69. [Pomoc osobom niepełnosprawnym] | str. 253
Art. 70. [Prawo do nauki] | str. 255
Art. 71. [Prawo rodziny do pomocy ze strony państwa] | str. 258
Art. 72. [Ochrona praw dziecka] | str. 261
Art. 73. [Wolność twórczości artystycznej, badań naukowych, nauczania i korzystania z dóbr kultury] | str. 265
Art. 74. [Bezpieczeństwo ekologiczne i ochrona środowiska] | str. 267
Art. 75. [Zaspokajanie potrzeb mieszkaniowych] | str. 269
Art. 76. [Ochrona konsumentów] | str. 272
Środki ochrony wolności i praw | str. 274
Art. 77. [Prawo do wynagrodzenia szkody] | str. 274
Art. 78. [Zasada dwuinstancyjności postępowania] | str. 280
Art. 79. [Skarga konstytucyjna] | str. 283
Art. 80. [Wniosek do Rzecznika Praw Obywatelskich] | str. 287
Art. 81. [Ustawowe ograniczenia dochodzenia wskazanych praw] | str. 289
Obowiązki | str. 290
Art. 82. [Obowiązek wierności Rzeczypospolitej Polskiej] | str. 290
Art. 83. [Obowiązek przestrzegania prawa Rzeczypospolitej Polskiej] | str. 292
Art. 84. [Obowiązek ponoszenia ciężarów i świadczeń publicznych] | str. 295
Art. 85. [Obowiązek obrony Ojczyzny] | str. 298
Art. 86. [Obowiązek dbałości o stan środowiska] | str. 302
Rozdział III. Źródła prawa | str. 305
Art. 87. [Źródła prawa powszechnie obowiązującego] | str. 305
Art. 88. [Wejście w życie aktów normatywnych] | str. 310
Art. 89. [Ratyfikacja umów międzynarodowych] | str. 312
Art. 90. [Podstawy prawne przekazania organizacji międzynarodowej lub organowi międzynarodowemu kompetencji organów państwowych] | str. 317
Art. 91. [Umowa międzynarodowa w krajowym porządku prawnym] | str. 322
Art. 92. [Upoważnienie do wydawania rozporządzeń] | str. 324
Art. 93. [Źródła prawa wewnętrznie obowiązującego] | str. 327
Art. 94. [Akty prawa miejscowego] | str. 329
Rozdział IV. Sejm i Senat | str. 332
Art. 95. [Władza ustawodawcza; kontrolna funkcja Sejmu] | str. 332
Wybory i kadencja | str. 334
Art. 96. [Skład Sejmu; przymiotniki wyborcze] | str. 334
Art. 97. [Skład Senatu; przymiotniki wyborcze] | str. 336
Art. 98. [Kadencja parlamentu, wybory, możliwość skrócenia kadencji] | str. 337
Art. 99. [Bierne prawo wyborcze do Sejmu i Senatu] | str. 340
Art. 100. [Zasady kandydowania na posła i senatora] | str. 342
Art. 101. [Stwierdzenie ważności wyborów do Sejmu i Senatu] | str. 343
Posłowie i senatorowie | str. 344
Art. 102. [Zakaz łączenia mandatu posła i senatora] | str. 344
Art. 103. [Zakaz łączenia mandatu posła z innymi funkcjami lub stanowiskami publicznymi (incompatibilitas)] | str. 345
Art. 104. [Mandat wolny, ślubowanie] | str. 347
Art. 105. [Immunitet poselski] | str. 350
Art. 106. [Wykonywanie mandatu posła] | str. 354
Art. 107. [Zakaz prowadzenia działalności gospodarczej] | str. 354
Art. 108. [Mandat senatorski] | str. 356
Organizacja i działanie | str. 357
Art. 109. [Zasada permanencji; pierwsze posiedzenie Sejmu i Senatu] | str. 357
Art. 110. [Marszałek Sejmu i wicemarszałkowie] | str. 361
Art. 111. [Komisja śledcza] | str. 364
Art. 112. [Regulamin Sejmu] | str. 367
Art. 113. [Zasada jawności prac Sejmu] | str. 369
Art. 114. [Zgromadzenie Narodowe] | str. 371
Art. 115. [Interpelacje i zapytania poselskie] | str. 372
Art. 116. [Stan wojny] | str. 374
Art. 117. [Użycie Sił Zbrojnych za granicą; zasady pobytu obcych wojsk na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej] | str. 375
Art. 118. [Inicjatywa ustawodawcza] | str. 375
Art. 119. [Proces ustawodawczy w Sejmie] | str. 378
Art. 120. [Proceduralne przesłanki ważności uchwalania ustaw] | str. 383
Art. 121. [Rola Senatu w procesie ustawodawczym] | str. 386
Art. 122. [Rola Prezydenta w procesie ustawodawczym] | str. 389
Art. 123. [Pilny projekt ustawy] | str. 395
Art. 124. [Organizacja i działanie Senatu] | str. 398
Referendum | str. 398
Art. 125. [Referendum ogólnokrajowe] | str. 398
Rozdział V. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej | str. 402
Art. 126. [Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej] | str. 402
Art. 127. [Zasady i tryb wyboru Prezydenta] | str. 408
Art. 128. [Początek kadencji Prezydenta, zarządzanie wyborów prezydenckich] | str. 413
Art. 129. [Ważność wyborów prezydenckich] | str. 416
Art. 130. [Przysięga prezydencka] | str. 422
Art. 131. [Zastępstwo Prezydenta] | str. 425
Art. 132. [Niepołączalność] | str. 431
Art. 133. [Rola Prezydenta w zakresie stosunków międzynarodowych] | str. 434
Art. 134. [Zwierzchnictwo Prezydenta nad Siłami Zbrojnymi] | str. 439
Art. 135. [Rada Bezpieczeństwa Narodowego] | str. 443
Art. 136. [Zarządzanie mobilizacji i użycia Sił Zbrojnych] | str. 445
Art. 137. [Prezydent a nadawanie i zrzeczenie się obywatelstwa] | str. 448
Art. 138. [Nadawanie orderów i odznaczeń] | str. 451
Art. 139. [Prawo łaski] | str. 452
Art. 140. [Orędzie Prezydenta] | str. 456
Art. 141. [Rada Gabinetowa] | str. 458
Art. 142. [Akty prawne Prezydenta] | str. 460
Art. 143. [Kancelaria Prezydenta] | str. 463
Art. 144. [Kontrasygnata aktów urzędowych Prezydenta] | str. 465
Art. 145. [Odpowiedzialność Prezydenta przed Trybunałem Stanu] | str. 472
Rozdział VI. Rada Ministrów i administracja rządowa | str. 476
Art. 146. [Zadania i niektóre kompetencje Rady Ministrów] | str. 476
Art. 147. [Skład Rady Ministrów] | str. 482
Art. 148. [Zadania i kompetencje Prezesa Rady Ministrów] | str. 486
Art. 149. [Zadania i kompetencje ministrów; status wchodzących w skład Rady Ministrów przewodniczących określonych w ustawach komitetów] | str. 490
Art. 150. [Zakaz działalności sprzecznej z obowiązkami publicznymi] | str. 496
Art. 151. [Przysięga członków Rady Ministrów] | str. 497
Art. 152. [Status prawny wojewody] | str. 499
Art. 153. [Służba cywilna] | str. 501
Art. 154. [Zasadnicza procedura powoływania Rady Ministrów; pierwsza procedura rezerwowa] | str. 504
Art. 155. [Trzecia procedura powoływania Rady Ministrów] | str. 509
Art. 156. [Odpowiedzialność konstytucyjna i karna członków Rady Ministrów] | str. 512
Art. 157. [Odpowiedzialność członków Rady Ministrów przed Sejmem] | str. 516
Art. 158. [Wotum nieufności dla Rady Ministrów] | str. 519
Art. 159. [Wotum nieufności dla ministra] | str. 522
Art. 160. [Wotum zaufania dla Rady Ministrów] | str. 524
Art. 161. [Zmiany w składzie Rady Ministrów] | str. 526
Art. 162. [Dymisja Rady Ministrów] | str. 529
Rozdział VII. Samorząd terytorialny | str. 533
Art. 163. [Zadania samorządu terytorialnego] | str. 533
Art. 164. [Struktura samorządu terytorialnego] | str. 537
Art. 165. [Status prawny jednostek samorządu terytorialnego] | str. 541
Art. 166. [Rodzaje zadań jednostek samorządu terytorialnego, spory kompetencyjne między samorządem terytorialnym a administracją rządową] | str. 546
Art. 167. [Dochody jednostek samorządu terytorialnego] | str. 550
Art. 168. [Podatki i opłaty lokalne] | str. 556
Art. 169. [Organy jednostek samorządu terytorialnego] | str. 556
Art. 170. [Referendum lokalne] | str. 559
Art. 171. [Nadzór nad działalnością samorządu terytorialnego] | str. 562
Art. 172. [Prawo jednostek samorządu terytorialnego do zrzeszania się] | str. 564
Rozdział VIII. Sądy i trybunały | str. 566
Art. 173. [Zasada niezależności władzy sądowniczej] | str. 566
Art. 174. [Orzekanie w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej] | str. 568
Sądy | str. 570
Art. 175. [Struktura sądów w Rzeczypospolitej Polskiej] | str. 570
Art. 176. [Instancyjność postępowania sądowego] | str. 573
Art. 177. [Sądy powszechne] | str. 577
Art. 178. [Sędziowie; niezawisłość sędziowska] | str. 579
Art. 179. [Powoływanie sędziów] | str. 584
Art. 180. [Nieusuwalność sędziów] | str. 589
Art. 181. [Immunitet i przywilej nietykalności sędziowskiej] | str. 592
Art. 182. [Udział obywateli w wymierzaniu sprawiedliwości] | str. 594
Art. 183. [Nadzór Sądu Najwyższego] | str. 596
Art. 184. [Struktura i zadania sądów administracyjnych] | str. 600
Art. 185. [Powoływanie Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego] | str. 603
Art. 186. [Zadania Krajowej Rady Sądownictwa] | str. 604
Art. 187. [Skład Krajowej Rady Sądownictwa] | str. 606
Trybunał Konstytucyjny | str. 609
Art. 188. [Właściwość Trybunału Konstytucyjnego] | str. 609
Art. 189. [Rozstrzyganie sporów kompetencyjnych] | str. 614
Art. 190. [Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego] | str. 616
Art. 191. [Wnioski do Trybunału Konstytucyjnego] | str. 621
Art. 192. [Inicjowanie rozstrzygnięcia sporów kompetencyjnych] | str. 624
Art. 193. [Pytania prawne do Trybunału Konstytucyjnego] | str. 625
Art. 194. [Skład i wybór sędziów Trybunału Konstytucyjnego] | str. 630
Art. 195. [Status sędziów Trybunału Konstytucyjnego] | str. 635
Art. 196. [Immunitet i przywilej nietykalności sędziów Trybunału Konstytucyjnego] | str. 637
Art. 197. [Ustawa o Trybunale Konstytucyjnym] | str. 639
Trybunał Stanu | str. 641
Art. 198. [Zakres właściwości Trybunału Stanu] | str. 641
Art. 199. [Skład Trybunału Stanu i niezawisłość członków Trybunału Stanu] | str. 643
Art. 200. [Immunitet i przywilej nietykalności członków Trybunału Stanu] | str. 646
Art. 201. [Określenie w ustawie organizacji i trybu postępowania przed Trybunałem Stanu] | str. 648
Rozdział IX. Organy kontroli państwowej i ochrony prawa | str. 650
Najwyższa Izba Kontroli | str. 650
Art. 202. [Pozycja ustrojowa Najwyższej Izby Kontroli; kolegialność działania] | str. 650
Art. 203. [Zakresy i kryteria kontroli Najwyższej Izby Kontroli] | str. 652
Art. 204. [Kompetencje Najwyższej Izby Kontroli wobec Sejmu] | str. 655
Art. 205. [Powołanie i kadencja Prezesa Najwyższej Izby Kontroli] | str. 657
Art. 206. [Immunitet i przywilej nietykalności Prezesa Najwyższej Izby Kontroli] | str. 659
Art. 207. [Określenie w ustawie organizacji i trybu działania Najwyższej Izby Kontroli] | str. 661
Rzecznik Praw Obywatelskich | str. 663
Art. 208. [Kompetencje Rzecznika Praw Obywatelskich] | str. 663
Art. 209. [Powoływanie, niepołączalność stanowisk i apolityczność Rzecznika Praw Obywatelskich] | str. 665
Art. 210. [Niezawisłość i niezależność Rzecznika Praw Obywatelskich] | str. 667
Art. 211. [Immunitet i przywilej nietykalności Rzecznika Praw Obywatelskich] | str. 669
Art. 212. [Obowiązek informacyjny Rzecznika Praw Obywatelskich] | str. 671
Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji | str. 672
Art. 213. [Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji – zadania i kompetencje] | str. 672
Art. 214. [Powoływanie członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji; zakazy dotyczące członków Rady] | str. 677
Art. 215. [Zasady i tryb działania Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji] | str. 680
Rozdział X. Finanse publiczne | str. 681
Art. 216. [Gospodarka finansowa] | str. 681
Art. 217. [Podatki i inne daniny publiczne] | str. 684
Art. 218. [Organizacja Skarbu Państwa] | str. 687
Art. 219. [Budżet państwa] | str. 688
Art. 220. [Równowaga budżetowa] | str. 692
Art. 221. [Inicjatywa ustawodawcza w zakresie ustawy budżetowej] | str. 693
Art. 222. [Termin przedstawienia Sejmowi ustawy budżetowej] | str. 694
Art. 223. [Poprawki Senatu do ustawy budżetowej] | str. 695
Art. 224. [Uprawnienia Prezydenta Rzeczypospolitej w zakresie ustawy budżetowej] | str. 695
Art. 225. [Skrócenie kadencji Sejmu] | str. 696
Art. 226. [Sprawozdanie Rady Ministrów z wykonania ustawy budżetowej] | str. 697
Art. 227. [Narodowy Bank Polski] | str. 700
Rozdział XI. Stany nadzwyczajne | str. 703
Art. 228. [Rodzaje stanów nadzwyczajnych] | str. 703
Art. 229. [Stan wojenny] | str. 712
Art. 230. [Stan wyjątkowy] | str. 713
Art. 231. [Wprowadzenie stanu wojennego lub wyjątkowego] | str. 714
Art. 232. [Stan klęski żywiołowej] | str. 716
Art. 233. [Ograniczenia wolności i praw jednostki w czasie stanów nadzwyczajnych] | str. 718
Art. 234. [Rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z mocą ustawy] | str. 721
Rozdział XII. Zmiana Konstytucji | str. 724
Art. 235. [Tryb ustawodawczy przy zmianie Konstytucji] | str. 724
Rozdział XIII. Przepisy przejściowe i końcowe | str. 730
Art. 236. [Ustawy konieczne do stosowania Konstytucji] | str. 730
Art. 237. [Likwidacja kolegiów do spraw wykroczeń] | str. 731
Art. 238. [Kadencyjność konstytucyjnych organów w okresie
przejściowym] | str. 732
Art. 239. [Zasady dotyczące postępowań toczących się przed Trybunałem Konstytucyjnym] | str. 733
Art. 240. [Pokrywanie deficytu budżetowego w okresie przejściowym] | str. 734
Art. 241. [Przepisy przejściowe i dostosowujące] | str. 734
Art. 242. [Uchylenie dotychczas obowiązujących przepisów rangi konstytucyjnej] | str. 736
Art. 243. [Wejście w życie Konstytucji] | str. 737
Literatura | str. 739
Orzecznictwo | str. 743
O autorach | str. 773
