Bezpieczeństwo człowieka i społeczeństw w procesie dziejowym

WPROWADZENIE 11

CZĘŚĆ PIERWSZA
KONCEPCJE DZIEJÓW CZŁOWIEKA I SPOŁECZEŃSTW 27

ROZDZIAŁ I. GENEZA CZŁOWIEKA W ŚWIETLE TEORII EWOLUCJI 29
1. Nurt biologiczny ewolucjonizmu 31
2. Człowiek w klasycznych koncepcjach teorii ewolucji 34
3. Antropologia jako nauka o człowieku i jego ewolucji 40
4. Antropologia bezpieczeństwa 44

ROZDZIAŁ II. DETERMINANTY EWOLUCJI CZŁOWIEKA I SPOŁECZEŃSTW 49
1. Biologiczne uwarunkowania przetrwania i rozwoju człowieka 49
2. Człowiek a środowisko geograficzne 57
3. Kulturowe i społeczne podstawy rozwoju człowieka i społeczeństwa 62

ROZDZIAŁ III. ETAPY ROZWOJU CZŁOWIEKA I SPOŁECZEŃSTW. 69
1. Technologiczne determinanty rozwoju: od dzikości, przez barbarzyństwo,
do cywilizacji 69
2. Socjopolityczne formy rozwoju społeczeństwa: od hordy i plemienia do wodzostwa i państwa 75
3. Państwo jako polityczna forma organizacji społeczeństwa 81
4. Typy społeczeństwa: od tradycyjnego, przez industrialne, do informacyjnego 91

PODSUMOWANIE CZĘŚCI PIERWSZEJ 99


CZĘŚĆ DRUGA
BEZPIECZEŃSTWO SPOŁECZEŃSTW TRADYCYJNYCH 103

ROZDZIAŁ IV. BEZPIECZEŃSTWO SPOŁECZEŃSTWA ZBIERACKO-ŁOWIECKIEGO 105
1. Zbieracze i łowcy jako najstarsza forma społeczeństwa 105
2. Rozwój kulturowy społeczeństw łowców i zbieraczy 109
3. Rozwiązywanie konfliktów społecznych w życiu gromadnym 114
4. Zagadnienia bezpieczeństwa społeczeństwa zbieracko-łowieckiego 119

ROZDZIAŁ V. PROBLEMY BEZPIECZEŃSTWA CYWILIZACJI AGRARNEJ 123
1. Społeczeństwa kopieniackie i pasterskie 124
2. Rozwinięte społeczeństwo agrarne 126
3. Człowiek jako własność innego człowieka, czyli niewolnictwo 132
4. Wojny społeczeństw agrarnych 143
5. Dominacja europejskiej sztuki wojennej 153

ROZDZIAŁ VI. BEZPIECZEŃSTWO SPOŁECZEŃSTWA ROLNICZEGO W POGLĄDACH WYBRANYCH PRZEDSTAWICIELI MYŚLI FILOZOFICZNEJ I SPOŁECZNEJ 161
1. Bezpieczeństwo w starożytnej (klasycznej) myśli filozoficznej 162
2. Poglądy na bezpieczeństwo w chrześcijańskich koncepcjach filozoficznych 171
3. Bezpieczeństwo w poglądach filozoficznych i doktrynie społecznej epoki renesansu 172
4. Bezpieczeństwo w teoriach okresu oświecenia 178

PODSUMOWANIE CZĘŚCI DRUGIEJ 189


CZĘŚĆ TRZECIA
BEZPIECZEŃSTWO SPOŁECZEŃSTWA PRZEMYSŁOWEGO 195

ROZDZIAŁ VII. NARODZINY SPOŁECZEŃSTWA PRZEMYSŁOWEGO 197
1. Rewolucja przemysłowa i jej konsekwencje 197
2. Rewolucja naukowo-techniczna i jej skutki w sferze bezpieczeństwa 204

ROZDZIAŁ VIII. NACJONALIZM I JEGO KONSEKWENCJE 209
1. Nacjonalizm jako ideologia państwa narodowego 209
1.1. Rys historyczny nacjonalizmu 210
1.2. Źródła nacjonalizmu 212
1.3. Główne założenia ideologii nacjonalizmu 213
2. Kategorie nacjonalizmu 217
2.1. Nacjonalizm polityczny a nacjonalizm etniczny i kulturowy 217
2.2. Nacjonalizm liberalny, ekspansjonistyczny i konserwatywny 218
2.3. Nacjonalizm antykolonialny i postkolonialny 221
2.4. Nacjonalizm a faszyzm 221
2.5. Nacjonalizm a patriotyzm 223
3. Nacjonalizm jako źródło konfliktów 224

ROZDZIAŁ IX. KOLONIALIZM, DEKOLONIZACJA I NEOKOLONIALIZM 229
1. Podboje kolonialne i kolonializm 229
2. Dekolonizacja i neokolonializm 236
3. Wojny kolonialne 237

ROZDZIAŁ X. REŻIMY TOTALITARNE JAKO ZAGROŻENIE BEZPIECZEŃSTWA CZŁOWIEKA I SPOŁECZEŃSTWA 239
1. Faszyzm i nazizm 239
1.1. Rys historyczny, źródła i istota faszyzmu 239
1.2. Charakter państwa faszystowskiego 243
1.3. Faszyzm włoski i nazizm w Niemczech 244
1.4. Faszyzm we współczesnym świecie 246
2. Komunizm i stalinizm 248
2.1. Podstawy ideologii komunistycznej i jej ewolucja 248
2.2. System rządów komunistycznych 250
2.3. Stalinizm 252
3. Systemy totalitarne 254

ROZDZIAŁ XI. WOJNY ERY PRZEMYSŁOWEJ JAKO ŹRÓDŁO MASOWEJ WZAJEMNEJ DESTRUKCJI SPOŁECZEŃSTW 265
1. Społeczeństwa industrialne w okresie I wojny światowej 265
2. Uprzemysłowienie walki zbrojnej – II wojna światowa 278
3. Ewolucja środków walki zbrojnej na frontach II wojny światowej 284

ROZDZIAŁ XII. WOJNA BEZ WALKI ZBROJNEJ – ZIMNA WOJNA 289
1. Źródła i globalny charakter zimnej wojny 289
2. Organizacja Traktatu Północnoatlantyckiego i Organizacja Układu Warszawskiego 303
3. Rozwój i rola broni masowego rażenia 310
4. Broń konwencjonalna i jej rozwój 313
5. Wydatki obronne państw w okresie zimnej wojny 318
6. Wojny i konflikty zbrojne w dziejach człowieka – próba podsumowania 321

ROZDZIAŁ XIII. BEZPIECZEŃSTWO SPOŁECZEŃSTWA PRZEMYSŁOWEGO W TEORII STOSUNKÓW MIĘDZYNARODOWYCH 329
1. Państwocentryczny realizm i neorealizm 330
2. Liberalizm i neoliberalizm instytucjonalny 333
3. Ekonomiczne korzenie perspektywy radykalnej 335
4. Studia strategiczne i studia nad bezpieczeństwem 336
PODSUMOWANIE CZĘŚCI TRZECIEJ 343


CZĘŚĆ CZWARTA
TRANSEPOKOWE NIEMILITARNE ZAGADNIENIA BEZPIECZEŃSTWA 353

ROZDZIAŁ XIV. NISZCZYCIELSKIE SIŁY NATURY 355
1. Środowisko naturalne jako źródło zagrożeń 355
2. Trzęsienia ziemi 357
3. Erupcje wulkanów 363
4. Cyklony tropikalne, tajfuny i trąby powietrzne 370
5. Powodzie i tsunami 373
6. Epidemie i zarazy 377
7. Kolizje z obiektami kosmicznymi 381
8. Ocena ryzyka związanego z katastrofami naturalnymi 386

ROZDZIAŁ XV. PROBLEMY DEMOGRAFICZNE I OBCIĄŻENIE ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 389
1. Człowiek a równowaga dynamiczna ekosystemów 389
2. Wzrost liczby ludności świata 393
3. Antropogeniczne obciążenie środowiska naturalnego 401
4. Wyczerpywanie zasobów naturalnych i tego konsekwencje 405

ROZDZIAŁ XVI. UBÓSTWO, NIEDOŻYWIENIE I GŁÓD JAKO ZAGROŻENIA EGZYSTENCJALNE 413
1. Ubóstwo jako wynik wzrostu liczby ludności 413
2. Ubóstwo a nierówności społeczne 416
3. Niedożywienie i głód oraz ich fizyczne i społeczne konsekwencje 419
4. Problem niedoboru żywności w dziejach człowieka 423
5. Prawo do wyżywienia 430

ROZDZIAŁ XVII. PROBLEMY BEZPIECZEŃSTWA EKOLOGICZNEGO 433
1. Kurczenie się warstwy ozonowej jako zagrożenie życia na Ziemi 434
2. Utrata różnorodności biologicznej 437
3. Degradacja gleb 440
4. Antropogeniczna zmiana klimatu 444
5. Niedobór i zanieczyszczenie wody 452
6. Odpady niebezpieczne 454

PODSUMOWANIE CZĘŚCI CZWARTEJ 457

ZAKOŃCZENIE 461

BIBLIOGRAFIA 467

SPIS SCHEMATÓW 483

SPIS WYKRESÓW 484

SPIS TABEL 484