Polska na tle historycznych podziałów przestrzeni europejskiej oraz współczesnych przemian gospodarczych, społecznych i politycznych

Wprowadzenie: uzasadnienie wyboru problematyki 15 1. Intelektualna tradycja Europy a współdziałanie zbiorowe 19 Wstęp 19 Sekularyzacja epistemologii 19 Kartezjanizm a nauki społeczne 29 Kartezjański ideał kulturowy a praktyka społeczna 34 Kartezjański ideał kulturowy a współdziałanie zbiorowe 39 Ograniczenia mocy sprawczej kartezjańskiego ideału kulturowego dla współdziałania zbiorowego 43 Kartezjanizm a osobowość 45 Przyszłość kartezjańskiego ideału kulturowego. Postmodernizm i druga modernizacja 50 Podsumowanie 57 2. Historyczne źródła polskiej kultury organizacyjnej w kontekście europejskim 59 Metody analizy 59 Max Weber i religijne źródła kapitalizmu 60 Emile Durkheim a związek między instytucjami religijnymi i zachowaniami społecznymi 69 Specyfika wschodnioeuropejskiego kompleksu gospodarczego 73 Rozwój i regres społeczno-gospodarczy ziem polskich w perspektywie procesów długiego trwania, do 1795 roku 78 Epoka rozbiorowa a zjawiska zróżnicowania i trwałości polskiej kultury gospodarczej 83 Epoka komunistyczna – rewitalizacja folwarcznego dziedzictwa i wnioski co do trwałości prastarych archetypów 84 Kolektywizm rodzinno-koleżeński a zachowania współczesnych Polaków 87 Kolektywizm i indywidualizm etyczny 87 Grupy rodzinno-koleżeńskie 88 Grupy rodzinno-koleżeńskie a współdziałanie zbiorowe 91 Postawy ekonomiczne 92 Postawy moralne 93 Postawy wobec innych obywateli 93 Orientacje osobowościowe w sferze poznawczej i emocjonalnej 94 Przesłanki długofalowej trwałości strukturalizacji koleżeńsko-rodzinnej i jej wpływu na zachowania społeczne 96 Współczesne manifestacje procesów długiego trwania w Europie. Katolicy–protestanci, wschód–zachód i północ–południe 97 Europa katolicka i protestancka – tendencje ujednolicające i trwałość różnic 97 Północ–południe 105 Wschód–zachód 107 Podsumowanie 110 3. Gospodarka oparta na wiedzy. Dynamika wzrostu i przesłanki kryzysu oraz miejsce Polski w tych procesach 112 Deindustrializacja. Wstęp do budowy nowej gospodarki 112 Osobliwości gospodarki opartej na wiedzy 113 Dynamiczny rozwój nowej gospodarki 118 Sfera B + R 119 Technologie informacyjno-komunikacyjne 119 Biotechnologia 121 Nanotechnologie 122 Bankowość inwestycyjna 123 Technologie związane z ochroną środowiska przyrodniczego 125 Dynamika wzrostu nowej gospodarki na tle dynamiki rewolucji przemysłowej 129 Tradycyjne potrzeby nowej gospodarki i światowy system finansowy 131 Nowa gospodarka i klasyczny kryzys 134 Miejsce Polski w globalnej gospodarce opartej na wiedzy 137 Strategie rozwojowe – dotychczasowe doświadczenia 137 Związek sfery B + R z rozwojem gospodarczym – metody pomiaru 138 Od czego zależy efektywne wspieranie rozwoju gospodarczego przez sferę B + R? 141 Polska sfera B + R – strukturalne i kulturowe przesłanki relatywnego regresu 148 Rekomendacje 153 Podsumowanie 155 4. Zmiany struktury społeczno-zawodowej, identyfikacji klasowych oraz pozycji w procesie pracy towarzyszące deindustrializacji i tworzeniu się gospodarki opartej na wiedzy 157 Wstęp, pytania badawcze 157 Gospodarka oparta na wiedzy a struktura społeczno-zawodowa 159 Identyfikacje klasowe 163 Zmiany środowiska pracy 165 Podsumowanie 168 5. O potrzebie wspólnej europejskiej polityki przemysłowej 170 Polityka przemysłowa a polityka gospodarcza 170 Nowy światowy podział pracy i jego następstwa dla europejskiego rynku pracy 172 Nowe spojrzenie na rachunek korzyści i kosztów offshoringu w USA i Europie 176 Reakcje rządów, opinii publicznej i instytucji europejskich na zbyt szybką deindustrializację 179 Prawdopodobne następstwa realizacji narodowych strategii obrony przemysłowych miejsc pracy 182 Wspólna europejska polityka przemysłowa. Misja i strategiczne obszary aktywności 186 Wspólna polityka przemysłowa w kontekście europejskiego rynku przemysłowego 192 Przewidywane korzyści z wdrożenia wspólnej europejskiej polityki przemysłowej 196 Podsumowanie 198 6. Centrum–peryferie. Stara teoria w nowych czasach 199 Wstęp 199 Teoria centrum–peryferie 199 Hipotezy 204 Deindustrializacja i „fabryki świata”. Procesy i wyroby centralne oraz peryferyjne 205 Geopolityczne następstwa procesów deindustrializacji i reindustrializacji 207 Światowy system finansowy 209 Geopolityczne następstwa funkcjonowania rynków finansowych 211 Światowy system finansowy a nowe procesy centralne i produkty wiodące 215 Bezpośrednie korzyści i straty z uczestnictwa w międzynarodowych stosunkach gospodarczych 218 Dopasowanie teorii centrum–peryferie do globalnej gospodarki opartej na wiedzy 220 Podsumowanie 223 7. Światowe przywództwo USA i pozycja Europy Wschodniej. Diagnoza i prognoza 225 Wstęp 225 Sposoby interpretacji pozycji hegemona globalizacji 225 Źródła mocy geopolitycznej: gospodarka, struktura, sieć 226 Pax Britannica i Pax Americana oraz wnioski służące określeniu gospodarczych źródeł mocy geopolitycznej 231 Przewidywane tendencje 241 Dwie metody stawania się potęgi geopolitycznej 244 Miejsce Europy Wschodniej w Pax Americana a interes narodowy i globalny USA 247 Zasoby energetyczne a geopolityka w Pax Americana 251 Podsumowanie 259 8. Interakcje gospodarki i polityki w państwach Europy Środkowo-Wschodniej. Ideologie partyjne i korporatyzm a strategie gospodarcze 260 Wstęp 260 Klasyfikacje ideologiczne partii politycznych i wykorzystane bazy danych 261 Różnice ideologiczne a strategie gospodarcze w państwach demokratycznych 261 Metodologiczny status partisan theory oraz sposób jej dalszego wykorzystania jako teorii reprezentacji zbiorowych interesów ekonomicznych przez partie i ich rządy 266 Różnice ideologiczne a strategie gospodarcze w państwach demokratycznych Europy Środkowo-Wschodniej w świetle partisan theory oraz hipoteza 1 271 Partie polityczne a zaawansowanie reform gospodarczych oraz hipotezy 2. i 3 275 Korporatyzm 276 Znaczenie związków zawodowych we współczesnym korporatyzmie oraz hipotezy 4. i 5 279 Czy różnice ideologiczne rządów współwystępują z różnymi wskaźnikami stanu gospodarki? (weryfikacja hipotezy 1.) 281 Partie polityczne a zaawansowanie reform gospodarczych (weryfikacja hipotez 2. i 3.) 282 Potencjalna moc związków zawodowych a zaawansowanie reform gospodarczych (weryfikacja hipotezy 4.) 283 Korporatyzm, partie polityczne a polityka gospodarcza (weryfikacja hipotezy 5.) 284 Podsumowanie 285 9. Prawa człowieka w międzynarodowym kontekście kulturowym 287 Wstęp 287 Prawa człowieka jako element międzynarodowego systemu prawnego 287 Równoważność kultur a międzynarodowa praktyka polityczna 289 Prawa człowieka: uniwersalizm czy partykularyzm kulturowy? 296 Prawa człowieka a Organizacja Narodów Zjednoczonych: współczesne interpretacje i kontrowersje 301 Alternatywne definicje i regulacje praw człowieka 304 Prawa człowieka i wielokulturowość: uniwersalizm spektakularny 306 Prawa człowieka w zróżnicowanym kulturowo kontekście międzynarodowym: od suwerenności do współzależności 308 Podsumowanie 310 10. Polityka wielokulturowości. Zjawiska towarzyszące i przesłanki niepowodzenia oraz wnioski dla Polski 312 Wstęp 312 Wielokulturowość jako polityka społeczna 312 Dualizm prawny. Wielokulturowość i prawa człowieka w warunkach dużego dystansu kulturowego 314 Wielokulturowość a integracja społeczna 318 Wielokulturowość a samoizolacja i dyskryminacja 321 Zmiany obyczajowe i konwersje na islam 324 Przesłanki postaw antyimigranckich i wzrost popularności skrajnych ruchów politycznych 327 Ekonomiczne aspekty migracji a dystans kulturowy 330 Zawodność etycznych i naukowych podstaw polityki wielokulturowości 333 Fiasko polityki wielokulturowości a paradygmat równoważności kultur 336 Wnioski dla Polski 340 Podsumowanie 343 11. Społeczeństwo ryzyka. Teoria, model, analiza krytyczna 345 Wstęp 345 Teoria społeczeństwa ryzyka na tle innych podobnych koncepcji 345 Model społeczeństwa ryzyka 351 Przykłady pokazujące, że wiedza naukowa nie zawsze daje dobre podstawy do przewidywania zagrożeń towarzyszących globalnej gospodarce opartej na wiedzy i bywa dość zawodnym zapleczem decyzyjnym dla rządów i ludzi 356 Na czym polega uzależnienie nauki od sił rynkowych i jak się to ma do wzrostu zagrożeń? (weryfikacja pierwszej cechy społeczeństwa ryzyka) 360 Czy w społeczeństwie ryzyka obserwujemy większy nacisk na zaspokojenie potrzeby bezpieczeństwa i czy towarzyszy temu większy nacisk opinii publicznej i rządów na przewidywanie zagrożeń? (weryfikacja drugiej i trzeciej cechy społeczeństwa ryzyka) 361 Czy w społeczeństwie ryzyka psychiczny komfort życia ludności jest relatywnie mniejszy niż w społeczeństwie przemysłowym? (weryfikacja czwartej cechy społeczeństwa ryzyka) 363 Czy społeczeństwu ryzyka towarzyszą wzrost cierpienia psychicznego i relatywnie większe współczynniki samobójstw? (weryfikacja piątej cechy społeczeństwa ryzyka) 371 Podsumowanie 373 12. Gospodarka i osobowość w epoce przełomu postindustrialnego 375 Wstęp 375 Kultura, gospodarka, osobowość 375 Gospodarcze uwarunkowania kształtowania się osobowości w epoce kapitalizmu przemysłowego 378 Na czym polegają zmiany związane z tworzeniem się gospodarki opartej na wiedzy (nowej gospodarki) i jak zmieniają się role pracownicze? 382 Czy wraz z przemianami gospodarczymi i społecznymi następują zmiany osobowościowe? 383 Czy postindustrialnym zmianom ekonomicznym i społecznym towarzyszy wzrost napięć psychicznych? 387 Na czym polega osobowość neurotyczna nowych czasów? 388 Podsumowanie 391 13. Nierówności dochodów a rozwój gospodarczy w państwach OECD 392 Wstęp 392 Nierówności dochodów a rozwój gospodarczy. Podejścia ekonomiczno-funkcjonalne i egalitarne 393 Czy w tych państwach OECD oraz w najbogatszych państwach świata, w których istnieje większa produktywność, mamy do czynienia z większymi nierównościami dochodów? (weryfikacja hipotezy 1.) 400 Czy wraz z postępem globalizacji w najbogatszych państwach świata oraz w państwach OECD i UE rosną nierówności dochodów? (weryfikacja hipotezy 2.) 401 Czy wraz z postępem gospodarki opartej na wiedzy rosną nierówności dochodów? (weryfikacja hipotezy 3.) 403 Czy wzrostowa tendencja nierówności dochodów w ciągu ostatnich kilkunastu lat współwystępuje ze wzrostową tendencją produktywności w latach 1995–2008? (weryfikacja hipotezy 4.) 408 Relacje między nierównościami dochodów a zachowaniami społecznymi w świetle efektów weryfikacji hipotez 414 Podsumowanie 419 Aneks 421 14. Nierówności dochodów a koszt psychiczny w państwach OECD oraz UE. W jaki sposób polityki rządów i globalizacja przyczyniają się do zmniejszenia kosztu psychicznego ludności? 423 Wstęp 423 Znaczenie nierówności dochodów dla stanu psychicznego ludności 424 Koszt psychiczny 425 Nierówności dochodów a koszt psychiczny przed kryzysem 2008 r. 427 Nierówności dochodów a koszt psychiczny w pokryzysowej Europie 431 Czynniki przeciwdziałające wzrostowi kosztu psychicznego z tytułu zwiększenia się nierówności dochodów 435 Podsumowanie 438 Aneks 440 15. Wschodnioeuropejskie kontestacje Zachodu oraz ich empiryczna weryfikacja. Prusy, Rosja, Polska 445 Wstęp 445 Europa Wschodnia wobec Europy Zachodniej 446 Spengler: Zachód, cywilizacja, upadek 447 Rosyjska – całościowa kontestacja Zachodu 450 Krytyka zachodniej epistemologii 452 Koncepcja wspólnoty 455 Ład instytucjonalny i rola prawa w społeczeństwie 457 Euroazjatyzm, rozbrat Rosji ze słowiańskością i Europą? 459 Kontestacja Zachodu w Polsce 461 Empiryczna weryfikacja kontestacji Zachodu 466 Podsumowanie 474 Literatura cytowana 476 Wykaz rycin i tabel 508