Książka Dyscyplina naukowa i tożsamość naukowca stanowi kolejny rezultat zainteresowań badawczych autora dotyczących uniwersytetu. Autor koncentruje swoją uwagę na dyscyplinach i dyscyplinarności, w bardzo szerokich kontekstach. Książka składa się z dwóch części. Pierwsza z nich poświęcona jest następującym zagadnieniom: roli dyscyplin w strukturze nauki i uniwersytetu, esencjalistycznemu i konstruktywistycznemu podejściu do dyscyplin, wymiarom terytorialności dyscyplin, identyfikacjom dyscyplinarnym i socjalizacji w dyscyplinę, statusowi naukowca w dyscyplinach i jego źródłom, podziałom i hierarchizacji dyscyplin, interdyscyplinarności, dyscypliny humanistyczne vs. ścisłe i przyrodnicze, książce w naukach humanistycznych i społecznych, konsekwencji digitalizacji książek naukowych, językowi angielskiemu jako językowi globalnej nauki, konfrontacji paradygmatów w nauce współczesnej, przypisom i uprawianiu nauki. W części drugiej książki omówione są dyscyplinarne studia przypadków: świetność i upadek astrologii i alchemii, pseudonauka Łysenkoizmu, status i estetyka matematyki, kontrowersje wokół dyscyplinarnego statusu pedagogiki i kryminologii, ekonomiczny imperializm, męskość i kobiecość w fizyce.
Autorskie analizy i interpretacje autora pozwalają na stwierdzenie, że teza o kryzysie czy upadku znaczenia dyscyplin nie znajduje uzasadnienia; nadal odgrywają one decydującą rolę w organizacji współczesnej nauki, uniwersytetu i wspólnoty akademickiej. Stanowią również niezwykle istotne źródło kreowania tożsamości naukowców.
WPROWADZENIE
Na jednym metrze kwadratowym tworzę własny wszechświat
Myślenie poprzez pisanie. Prowokacje czystej strony i intelektualne mikroeureki. Świadomość własnych ograniczeń. Marzenie o definitywnej książce. Przypisy jako kolorowa mapa możliwości. Idea globalnych i małych klasyków. O czym jest ta książka? Nietrafność tezy o końcu dyscyplin.
Część I
TEORIA I RZECZYWISTOŚĆ DYSCYPLIN NAUKOWYCH
1. Dyscypliny w strukturze nauki
Perspektywa esencjalistyczna i konstruktywistyczna: dyscypliny jako odzwierciedlenie rzeczywistości, czy historycznych podziałów w nauce? Genotyp i fenotyp dyscypliny? Uniwersytet jako przestrzeń życia dyscyplin, dyscypliny jako podstawa organizacji życia akademickiego.
2. Tożsamość dyscypliny i terytorium
Walka o przestrzeń i wyznaczanie granic. Dyscypliny jako egocentryczne silosy. Dyscyplinarna ortodoksja i polityka wykluczania. Rdzeń dyscyplin i „paradoks zagęszczenia”. Dynamika rozwoju: pionierzy, budowniczowie, badacze hybrydalni. Idea przerywania własnego scenariusza epistemologicznego.
3. Naukowiec i dyscyplinarne identyfikacje
Dyscyplina jako źródło tożsamości. Konteksty kognitywne i językowe. Kanon dyscypliny i dzieła mistrzów, prestiżowe abstrakcje i epistemiczne społeczności. Instytucjonalne vs. dyscyplinarne identyfikacje. Socjalizacja w dyscyplinę, pedagogika sygnatury i akademicka kultura dyscypliny.
4. Status naukowca w dyscyplinach
Walka o rozpoznanie, pozycję i wpływy w strukturze dyscypliny. Gwiazdy naukowej stratyfikacji. Fenomen 41 fotela Francuskiej Akademii Nauk i „efekt Mateusza”. Walka o władzę definiowania naukowości i logika kariery w dyscyplinach. Tradycyjne czynniki statusu vs. zasady formalnej ewaluacji.
5. Podziały i hierarchizacje dyscyplin naukowych
Walka o status i kryteria prestiżu dyscyplin (która nauka jest królową?). Dyscypliny twarde, miękkie, czyste i stosowane; konwergentne i dywergentne. Pozaakademickie społeczne terytoria dyscyplin. Ukryty program klasyfikacji dyscyplin.
6. Dyscypliny i interdyscyplinarność
Krytyka dyscyplin jako konserwatywnych bastionów lub efemerycznych konstrukcji. Potencjał badań interdyscyplinarnych i krytyka ich ograniczeń. Korporacyjne interdyscyplinarne grupy badawcze. Najpierw dyscyplina, potem interdyscyplinarność?
7. Dyscypliny humanistyczne i społeczne
Porównawcza dynamika rozwoju i przestrzeni nauk humanistycznych oraz społecznych (vs. nauki ścisłe i przyrodnicze). Powroty do klasyków, odwieczne debaty i „ponowne odkrywanie koła”. Niekumulatywny rozwój oraz brak ostatecznych rozstrzygnięć. Rywalizacja interpretacji jako źródło postępu; strategie lokalizacji interpretacji.
8. Rola książki w rozwoju nauk humanistycznych i społecznych
Idea definitywności druku. Intelekt i emocje społeczne w dziejach książki. Nurty krytyki książki i biblioteki. Monografia naukowa jako „złoty standard” i źródło prestiżu. Pisanie książki jako proces badawczy. Upadek monografii w kontekście zasad ewaluacji? Humanista jako pisarz.
9. Książka digitalna vs. książka papierowa
Digitalizacja i kontrowersje wokół istoty książki. Materialność książki jako źródło jej wartości. Koniec postaci autora w wirtualnym świecie linków? Digitalna książka a przemiany kultury współczesnej. Digitalne nauki humanistyczne: ich potencjał i ograniczenia.
10. Język angielski jako język globalnej nauki
Wielowiekowa dominacja łaciny, znaczenie języka francuskiego i triumwirat językowy w nauce na przełomie XIX i XX wieku. Źródła i przejawy dominacji języka angielskiego w nauce. Język angielski: narzucanie zachodniej epistemologii, czy instrument upowszechnienia dorobku nauk lokalnych?
11. Konfrontacja paradygmatów w nauce współczesnej
Esencjalizm vs. konstruktywizm: wzajemna krytyka i idea niewspółmierności. Metody mieszane i teza komplementarności. Kontrowersje: czy można prowadzić badania w dwóch paradygmatach jednocześnie?Programy komputerowe w badaniach jakościowych: obiektywizacja vs. dekontekstualizacja.
12. Przypisy i uprawianie nauki
Wiarygodność i autorytet autora, idea dialogu między tekstami i intelektualnej mapy nauki. Przypisy jako „żyły czystego złota” i jako „broń pedantów”. Krytyka „labiryntów przypisów” i rywalizacji o przypisy. Znikające linki: kryzys przypisów? Specyfika przypisów w naukach humanistycznych i społecznych.
13. Społeczne konstrukcje geniusza naukowego
Geniusz i radykalny przełom w nauce. Newton, Einstein i Euler. Metafizyka umysłu geniusza. Rola dziedziczenia. Geniusz i szaleństwo. Iloraz inteligencji a geniusz. Podejście społeczno-kulturowe: idea nieuchronności odkrycia naukowego i geniusz jako ostatni budowniczy. Geniusz w kontekście zeitgeist. Geniusze w sztuce i naukach humanistycznych.
Część II
DYSCYPLINARNE KONTEKSTY I KONTROWERSJE:
STUDIA PRZYPADKÓW
1. Astrologia i alchemia w trajektoriach rozwojowych nauki
Astrologizacja filozofii przyrody i okres społecznej oraz akademickiej świetności astrologii. Utrata naukowej reputacji i upadek astrologii. Historyczne znaczenie astrologii. Alchemia laboratorium i alchemia biblioteki.
Poszukiwanie eliksiru i kamienia filozoficznego. Alchemia a chemia i chemiatria. Uprawomocnienie alchemii w ówczesnej nauce.
2. O nadzwyczajnym statusie matematyki w nauce
Argumenty na rzecz tezy o matematyce jako królowej nauk. Dylemat epistemologiczny: matematyka jako projekt umysłu, czy odkrywana z rzeczywistości (idea matematyczności wszechświata)? „Czysta matematyka” i problem aplikowalności. Matematyka komputerowa a tożsamość matematyka.
3. Matematyka, estetyka i piękno
Krytyka estetycznych kryteriów w matematyce. Piękno odkrycia matematycznego i jego wymiary. Matematyka a sztuka. Piękno a prawda w matematyce. Piękno obiektywne, piękno kreowane przez umysł. Piękno teorii Einsteina.
4. Kontrowersje wokół dyscyplinarnego statusu pedagogiki
Stanowiska i poglądy kwestionujące naukowość pedagogiki. Argumentacje na rzecz naukowego statusu pedagogiki. Różnice między anglosaskim i kontynentalnym podejściem do pedagogiki. Pedagogika jako nauka.
5. Kontrowersje wokół dyscyplinarnego statusu kryminologii
Kryminologia: nauka czy problemowe pole działania dyscyplin naukowych? Teza o kryminologii jako instrumencie polityki państwa. Instytucjonalizacja kryminologii jako dyscypliny naukowej. Argumentacja na rzecz naukowego statusu kryminologii.
6. Męskość i kobiecość w fizyce
Fizyka jako „męska” dyscyplina nauki i tożsamość fizyka. Stereotyp sprzeczności tożsamości kobiecej z tożsamością fizyki i jego konsekwencje. Mechanizmy marginalizacji i samowykluczania się kobiet w fizyce. Nierówność kobiet w zakresie dostępu do kariery w fizyce. Feministyczne kontrowersje wokół fizyki. Udział kobiet w innych naukach ścisłych.
7. Łysenkoizm: ideologia i pseudonauka
Komunistyczne pojmowanie przyrody i jej podboju. Łysenko jako proletariacki naukowiec. Idea natychmiastowego dziedziczenia cech nabytych jako antidotum na problemy radzieckiego rolnictwa. Kult Łysenki i represje wobec zwolenników genetyki mendlowskiej. Łysenkoizm jako totalitaryzm naukowy.
8. Ekonomiczny imperializm naukowy – rekonstrukcja debaty
Źródła przekonania o wyższości ekonomii nad innymi dyscyplinami. Dyscyplinarna integralność i ortodoksyjność ekonomii. Teza o uniwersalizmie ekonomii. Przejawy dominacji ekonomii nad innymi dyscyplinami. Kontrowersje wokół pojęcia ekonomicznego imperializmu naukowego.
ZAKOŃCZENIE
BIBLIOGRAFIA
NOTA O AUTORZE
