Agresywność młodzieży. Problem indywidualny i społeczny

Wprowadzenie 7

I. Agresja i agresywność jako przedmiot badań 13
I.1. Problemy definicyjno-pojęciowe agresji i agresywności 13
I.1.1. Wybrane kryteria klasyfikowania zachowań agresywnych 14
I.1.2. Agresja a agresywność 19

II. Geneza agresji i agresywności w świetle badań i poglądów psychologicznych 21
II.1. Koncepcje biologiczne zachowań agresywnych 22
II.1.1. Neurofizjologiczne i organiczne podłoże agresji 22
II.1.2. Popędowo-instynktywistyczne uwarunkowania agresji 22
II.2. Psychospołeczne teorie agresji 24
II.2.1. Klasyczna teoria ”frustracja-agresja” oraz jej modyfikacje i reperkusje 24
II.2.2. Agresja jako wyuczona dyspozycja 26
II.2.2.1. Agresja nawykowa – efekt klasycznej teorii uczenia się 26
II.2.2.2. Społeczne uczenie się zachowań agresywnych 30
II.3. Procesy poznawcze jako regulatory zachowań agresywnych 34

III. Rodzina jako system wychowawczy 39
III.1. Realizowanie funkcji wychowawczej rodziny wobec dorastających dzieci za
pośrednictwem postaw rodzicielskich 39
III.1.1. Spostrzeganie przez dorastające dzieci postaw macierzyńskich
i ojcowskich jako metoda ich poznania 44
III.2. Rodzinne uwarunkowania agresji i agresywności w ujęciu niektórych badań
oraz koncepcji psychologicznych 46

IV. Problematyka i program badań własnych 55
IV.1. Problematyka eksploracji 55
IV.2. Hipotezy badawcze 57
IV.3. Metody badań 61
IV.3.1. Analiza dokumentacji szkolnej 62
IV.3.2. Kwestionariusz do Badania Zachowania się Rodziców w Percepcji
Dziecka – CRPBI-III E. S. Schaefera 62
IV.3.3. Wywiad 64
IV.3.4. Kwestionariusz do badania agresywności ”Nastroje i Humory”
A. H. Bussa i Ann Durkee 64
IV.3.5. Technika nominacyjna do diagnozy agresywności Marii Szostak 66
IV.4. Przebieg badań empirycznych i charakterystyka socjodemograficzna
badanej populacji 67
IV.4.1. Charakterystyka socjodemograficzna badanych chłopców i dziewcząt
o skrajnych nasileniach agresywności 71
IV.5. Zasady analizy statystycznej otrzymanych wyników 75

V. Analiza wyników badań 77
V.1. Postawy rodzicielskie a agresywność oraz poczucie winy dorastających dzieci 77
V.1.1. Postawy ojcowskie a agresywność oraz poczucie winy synów 82
V.1.2. Postawy macierzyńskie a agresywność oraz poczucie winy synów 85
V.1.3. Postawy ojcowskie a agresywność oraz poczucie winy córek 89
V.1.4. Postawy macierzyńskie a agresywność oraz poczucie winy córek 91
V.2. Postawy rodzicielskie a agresywność (agresja, wrogość) oraz poczucie winy
dorastających dzieci. Interpretacja czynnikowa 96
V.2.1. Interakcje w diadzie ojcowie–synowie 99
V.2.2. Interakcje w diadzie matki–synowie 100
V.2.3. Interakcje w diadzie ojcowie–córki 101
V.2.4. Interakcje w diadzie matki–córki 102
V.3. Percepcja zachowania agresywnego adolescentów przez ich rówieśników
i nauczycieli a samopercepcja agresywności 104
V.4. Postawy wychowawcze rodziców a wskaźniki percepcyjne agresywności
osób badanych uzyskane na podstawie ocen rówieśników i nauczycieli 106
V.5. Porównanie oddziaływania wychowawczego rodziców – ojców i matek –
wobec dorastających dzieci o skrajnych nasileniach agresywności 111
V.5.1. Różnice między postawami ojcowskimi i macierzyńskimi wobec
chłopców (nieagresywnych i agresywnych) 111
V.5.2. Różnice między postawami ojcowskimi i macierzyńskimi wobec
dziewcząt (nieagresywnych i agresywnych) 115
V.6. Postawy rodzicielskie przejawiane wobec agresywnych dzieci 117
V.7. Prezentowanie modelu agresji w rodzinie, tolerowanie zachowań agresyw-
nych przez rodziców, stosowane wzmocnienia rodzicielskie (nagrody, kary)
oraz negatywne stosunki uczuciowe w rodzinie dorastającej młodzieży
o różnym nasileniu agresywności 124
V.8. Nasilenie i rodzaje zachowań agresywnych a płeć podmiotu agresji (osoby
badanej) 128
V.8.1. Porównanie dziewcząt i chłopców pod względem nasilenia
agresywności i jej przejawów 132
V.8.2. Agresywni chłopcy a agresywne dziewczęta 135
V.9. Dynamika agresji jako problem społeczny 138

VI. Interpretacja i dyskusja wyników badań własnych 142

Bibliografia 147