Język w zachowaniach społecznych

Wstęp 9

I. Socjolingwistyka czy socjologia języka? 13

1. Od lingwistyki strukturalnej do socjolingwistyki 17
1.1. Systemy językowe w systemie języka narodowego 23
1.2. Od języków do aktów mowy 29
1.3. Kompetencja językowa a kompetencja komunikacyjna 33
2. Od etnolingwistyki do socjologii języka 40
2.1. Pojęcie "zachowania językowego" 40
2.2. Język – myślenie – rzeczywistość. Teza Herdera i teoria Humboldta 41
2.3. Etnolingwistyka. Hipoteza Sapira-Whorfa. Koncepcja Bernsteina 46
2.3.1. Hipoteza Sapira-Whorfa 47
2.3.2. Rozwinięte i ograniczone kody językowe. Teza B. Bernsteina 48
2.4. Socjologia języka i przedmiot jej badań. Koncepcja Fishmana 55
2.4.1. Opisowa socjologia języka 56
2.4.2. Historyczna socjologia języka 59
2.4.3. Stosowana socjologia języka 60
3. Socjologia języka a socjolingwistyka 61

II. Polska myśl socjolingwistyczna 63

1. Opis i wyjaśnienie procesów społecznych i językowych 69
1.1. Zjawiska społeczne jako tło dla interpretacji procesów językowych 69
1.1.1. Postrzeganie zjawisk społecznych w badaniach historyczno-językowych 70
1.1.2. Asymilacja a akomodacja zjawisk językowych w skali makrospołecznej 71
1.1.3. Kontakty językowe – bilingwizm 72
1.1.4. Odmiany polszczyzny 77
1.1.5. Dialektologia socjologizująca 79
1.1.6. Dialektologia miejska 80
1.1.7. Badania nad socjolektami 81
1.2. Język jako narzędzie do wyjaśniania zjawisk społecznych 84
1.2.1. W poszukiwaniu dziedzictwa kulturowego – etnolingwistyczne badania nad folklorem 84
1.2.2. Język jako forma myślenia – językowy obraz świata 86
1.2.3. Język a komunikacja społeczna 90
1.3. Język i zjawiska społeczne jako korelujące elementy komunikacji 92
1.3.1. U początków polskiej socjolingwistyki 92
1.3.2. Socjolingwistyka – metoda opisu języków i zachowań językowych 98
2. Postulowanie zachowań językowych 103
2.1. Kultura słowa 104
2.2. Polityka językowa – język jako narzędzie sterowania społecznego 107

III. Język w uwarunkowaniach społecznych. Socjolekty 111

1. Pojęcie socjolektu 111
2. Socjolekty w kontaktach społecznych 113
2.1. Socjolekty w społecznych układach komunikacyjnych 113
2.1.1. Wspólnota komunikatywna jako grupa społeczna 113
2.1.2. Język narodowy i jego funkcje 114
2.1.3. Odmiany języka narodowego. Dialekty i socjolekty 119
2.1.4. Style i ich rejestry 120
2.2. Socjolekty w obrębie języka narodowego 124
2.3. Socjolekty jako indeksy struktury społeczeństwa 133
2.4. Grupotwórcze funkcje socjolektów 135
3. Lingwistyczne interpretacje socjolektalnych odmian języka 136
3.1. Klasyfikacje socjolektów 136
3.2. Terminy stosowane na oznaczenia socjolektów 138
4. Socjolekty języka polskiego, ich struktura i funkcje 142
4.1. Z historii polskich socjolektów 142
4.2. Typologia socjolektalnych odmian polszczyzny 145
4.2.1. Zawodowość a ekspresywność 146
4.2.2. Tajność 155
4.3. Kreowanie obrazu rzeczywistości 160
4.3.1. Świat w podstawowym zasobie leksykalnym polszczyzny i w socjolektach 161
4.3.2. Człowiek w podstawowym zasobie leksykalnym polszczyzny i w socjolektach 168
4.3.3. Wartościowanie rzeczywistości w podstawowym zasobie leksykalnym polszczyzny i socjolektach 177
4.4. Językowa struktura socjolektów 198
4.4.1. Pojemność repertuarów językowych 198
4.4.2. Neologizm jako narzędzie w badaniu socjolektów 200
4.5. Leksyka socjolektalna jako tworzywo dla polszczyzny potocznej i języka ogólnego 239

IV. Społeczne uwarunkowania zachowań językowych. Z teorii interakcji 245

1. Zachowania ponadjęzykowe i ich uwarunkowania 245
1.1. Pojęcie interakcji 248
1.1.1. Zachowanie jako znak 249
1.1.2. Warunki kreowania zachowań 250
1.1.3. Warunki odbioru zachowań 251
1.1.4. Sytuacja jako czynnik warunkujący zachowania 255
1.1.5. Intencja jako składnik procesu interakcji 256
2. Zachowania językowe i ich uwarunkowania. Z teorii dyskursu 258
2.1. Między wolnością a koniecznością 258
2.2. W poszukiwaniu reguł dyskursu 264
2.2.1. Społeczne uwarunkowania nadawcy 266
2.2.2. Społeczna pozycja odbiorcy 268
2.2.3. Sytuacja użycia języka 282
2.2.4. Cel wypowiedzi 289
2.3. Indywidualizacja zachowań jako czynnik wariancji językowych przebiegów interakcyjnych 313
3. Aplikacyjne aspekty teorii zachowań językowych 316
3.1. Pojęcie sprawności komunikacyjnej 316
3.1.1. Sprawność komunikacyjna a możliwości nadawcy. Pojęcie sprawności systemowej 317
3.1.2. Sprawność komunikacyjna a społeczna ranga odbiorców. Pojęcie językowej sprawności społecznej 320
3.1.3. Sprawność komunikacyjna a sytuacja językowa. Pojęcie językowej sprawności sytuacyjnej 320
3.1.4. Sprawność komunikacyjna a cel wypowiedzi. Pojęcie językowej sprawności pragmatycznej 322
3.2. Minimalizacja systemu komunikacyjnego polszczyzny 323
3.2.1. O zasadach minimalizacji zasobu leksykalnego 327
3.2.2. O minimum gramatycznym 332
3.2.3. O minimalizacji językowych układów interakcyjnych 334

Summary 337
Skróty źródeł i kwalifikatorów 341
Bibliografia 343
Indeks nazwisk 371
Contens 379