Twórczość i praktyka pedagogiczna Janusza Korczaka w kontekście teorii socjologicznej Floriana Znanieckiego

Wstęp 9

ROZDZIAŁ I. Janusz Korczak i Florian Znaniecki wobec wyzwań społeczno-edukacyjnych 15

1.1. Wprowadzenie 15
1.2. Życie i dokonania Floriana Znanieckiego 15
1.3. Życie i dokonania Janusza Korczaka 26
1.4. Zbieżności w biografiach i dokonaniach Korczaka i Znanieckiego 35

ROZDZIAŁ II. Społeczno-gospodarcze i kulturowo-polityczne konteksty dokonań socjopedagogicznych Korczaka i Znanieckiego 43

2.1. Wprowadzenie 43
2.2. Niestabilna i niespokojna Europa pierwszej połowy XX stulecia 44
2.3. Kwestie społeczno-gospodarcze społeczeństwa polskiego w czasach Korczaka i Znanieckiego 52
2.4. Problemy interkulturowe pierwszej połowy XX wieku 65
2.5. Konflikty polityczne II Rzeczypospolitej 76
2.6. Problemy edukacji w pierwszych dekadach ubiegłego stulecia a osiągniecia teorii i praktyki społeczno-pedagogicznej 81

ROZDZIAŁ III. Typy osobowości dziecięcej w prozie literackiej Janusza Korczaka a koncepcja osobowości społecznej Floriana Znanieckiego 91

3.1. Dziecko i dzieciństwo w pedagogice Janusza Korczaka 91
3.2. Osobowość społeczna w humanistycznej teorii socjologicznej i praktyce pedagogicznej 96
3.3. Typy osobowości a indywidualność jednostki w pedagogice Korczakowskiej i socjologii Znanieckiego 106
3.4. Ludzie dobrze wychowani w prozie Janusza Korczaka 113
3.4.1. Środowisko jako kreator „dobrego wychowania” 113
3.4.2. Jan — dobrze wychowany człowiek z kagańcem na duszy 114
3.4.3. Stasio 1 — przykład osobowości społecznej dziecka-kameleona 120
3.4.4. Stasio 2 — dziecko z kagańcem nadmiernych wymagań 122
3.4.5. Dziecko zdominowane wychowaniem religijnym 123
3.5. Ludzie pracy w prozie Janusza Korczaka 125
3.5.1. Rozumienie środowiska pracy w koncepcjach Korczaka i Znanieckiego 125
3.5.2. Dziecko z dusza bezpańska 126
3.5.3. Dziecko w roli opiekuna 129
3.6. Reformatorzy i dzieci występne jako osobowości nieprzeciętne w galerii dziecięcych postaci literackich Janusza Korczaka 133
3.6.1. Jednostka nieprzeciętna w koncepcjach Korczaka i Znanieckiego 133
3.6.2. Reformatorzy-marzyciele na łamach Korczakowskiej prozy 134
3.6.3. Reformatorzy-realiści 139

ROZDZIAŁ IV. Korczakowska koncepcja wychowania rodzinnego w kontekście socjologicznej teorii Floriana Znanieckiego 149

4.1. Rodzina jako podstawowe środowisko wychowawcze w socjologii Znanieckiego i pedagogice Korczaka 149
4.2. Zróżnicowania środowisk rodzinnych w czasach Korczaka i Znanieckiego 153
4.3. Rodzina chłopska 154
4.4. Rodzina proletariacka 156
4.5. Rodzina żydowska 167
4.6. Rodzina mieszczańska 175
4.7. Rodziny zamożne jako środowisko wychowawcze 177
4.8. Bieda a wychowanie rodzinne 179
4.9. Relacje pomiędzy dziećmi z rodzin biednych i zamożnych 181
4.10. Odpowiedzialność rodziny za wychowanie dziecka 185
4.11. Realizacja ról rodzicielskich 191
4.12. Środowisko rówieśnicze rodziny tworzone przez więzi pomiędzy rodzeństwem 196
4.13. Rodzina wobec cierpienia dziecka 197

ROZDZIAŁ V. Pozarodzinne środowiska wczesnej socjalizacji 201

5.1. Rodzaje pozarodzinnych środowisk wczesnej socjalizacji w pedagogice Korczaka i socjologii wychowania Znanieckiego 201
5.2. Zastępcze środowisko wychowawcze dzieci osieroconych 203
5.3. Szkoła jako środowisko wychowawcze 212
5.4. Kolonie jako czasowe środowisko wychowawcze 228
5.5. Ulica jako środowisko socjalizacji dziecka 237

ROZDZIAŁ VI. Wartości w koncepcjach Floriana Znanieckiego i Janusza Korczaka — zbieżności i ich uwarunkowania 243

6.1. Rozumienie wartości i ich konfliktu w pedagogice i socjologii 243
6.2. Rozumienie wartości w koncepcjach filozoficzno-socjologicznych Floriana Znanieckiego 247
6.3. Poglądy Znanieckiego na związek wartości z kształtowaniem postaw młodego pokolenia w procesach socjalizacyjno-wychowawczych 253
6.4. Znaczenie wartości w pedagogicznym systemie Janusza Korczaka 261
6.5. Wartości i ich konflikty w obrazach literackiej prozy Janusza Korczaka 265
6.5.1. Konflikt pomiędzy wartością miłości bliźniego a bezwzględnością w traktowaniu drugiego człowieka 265
6.5.2. Konflikt pomiędzy wartością bycia dobrym uczniem i dobrym kolegą 267
6.5.3. Konflikt pomiędzy wartością czwartego przykazania Dekalogu a percepcja zachowań rodziców 268
6.5.4. Konflikt pomiędzy treścią słów i zachowań osoby wychowującej 269
6.5.5. Konflikt pomiędzy wartościami „być” i „mieć” 270
6.5.6. Konflikt miedzy uczuciem nakazanym a odczuwanym 271
6.5.7. Konflikt miedzy wartością „mieć dziecko” i wartością „być z dzieckiem” 273
6.6. Zbieżności ujęć aksjologicznych w humanistycznych koncepcjach Korczaka i Znanieckiego 277

Zakończenie 283
Bibliografia 291
Summary 313