„Istoriâ o cesare Otone” v drevnerusskom perevode i ee pozdnejŝie obrabotki (issledovanie i izdanie tekstov)

Dziesiąty tom serii BIBLIOTEKA PRZEKŁADÓW ROSYJSKICH XVII–XVIII WIEKU Z LITERATURY STAROPOLSKIEJ jest poświęcony recepcji przekładu Historii o cesarzu Otonie – polskiej wersji popularnego romansu rycerskiego o cesarzu Oktawianie (Ottonie). Aby pokazać specyfikę rosyjskiego etapu dziejów tego interesującego utworu, we wstępnej części monografii przypomniano jego genezę i szczegółowo scharakteryzowano staropolską prozaiczną parafrazę niemieckiego romansu Eine schöne und kurzweilige Histori von dem Keyser Octaviano, seinem weib und zweien sünen autorstwa Wilhelma Salzmanna. Ustaliwszy najbardziej prawdopodobne źródło rosyjskiego przekładu, za jakie uznano siedemnastowieczną edycję Historii o cesarzu Otonie, podjęto w oparciu o zachowane odpisy przekładu (których liczbę zweryfikowano) próbę oceny strategii translatorskiej anonimowego autora. Porównanie polskiego oryginału z przekładem ujawniło, że starał się on zachować fabułę i wszystkie osobliwości kompozycji pierwowzoru, jednak nie ustrzegł się błędów wynikających z interferencji językowej. Osobliwością przekładu jest wyraźnie rzucające się w oczy wielosłowie, którego przyczyną bywają kłopoty ze znalezieniem rosyjskiego jednowyrazowego ekwiwalentu polskich leksemów i skłonność tłumacza do maksymalizacji określeń. Rękopiśmienna forma transmisji staroruskiego przekładu Historii o cesarzu Otonie (w odróżnieniu od petryfikującego polski tekst druku) wpływała na pojawianie się w kolejnych odpisach mniejszych bądź większych odstępstw od pierwowzoru, ale równocześnie stwarzała doskonałą okazję do samodzielnych amplifikacji bądź redukcji motywów zbędnych z punktu widzenia kopisty-redaktora, ujawniających jego upodobania estetyczne i świadome dążenie do stworzenia na kanwie wielowątkowego oryginału swojej niepowtarzalnej wersji głównego wątku romansu. Analiza zachowanych odpisów pozwoliła wyodrębnić ponad dziesięć redakcji i wariantów przekładu romansu końca XVII – XVIII w., adaptacje teatralne i oryginalne przetworzenia romansowej fabuły w historie budujące, czyli Opowieść o carycy i lwicy oraz Opowieść o rzymskim cesarzu Antonie. Ponieważ tekst staroruskiego przekładu Historii o cesarzu Otonie nigdy dotąd nie był publikowany, a znajomość jego odpisów wśród badaczy jest znikoma, w drugiej części monografii zamieszczono transkrypcje czterech rękopiśmiennych redakcji przekładu oraz teksty towarzyszących romansowi historyjek o niezwykłej płodności, tj. Historię o zacnej płodności, Historię o grabinej Altdorfskiej i powiastkę o Małgorzcie Wierzbosławskiej, która «jednym rodzeniem żywych dziatek trzydzieści i sześcioro porodziła ». Nadto opublikowano oryginalną rosyjską Opowieść o rzymskim cesarzu Antonie z początku XVIII w. i nigdy wcześniej nie wznawianą Bajkę o dwóch carewiczach ze zbiorku Opowiadacz bajek rosyjskich (1787), będącą pierwszą drukowaną parafrazą romansu o cesarzu Otonie.