Legenda ob astrologe Mustaeddyne Kŝiŝtofa Dzeržeka v drevnerusskom perevode i ee pozdnejŝie obrabotki (issledovanie i izdanie tekstov)

Легенда об астрологе Мустаеддыне Кшиштофа Дзержека вдревнорусском обработки (исследование и издание текстов) Dziewiąty tom serii BIBLIOTEKA PRZEKŁADÓW ROSYJSKICH XVII-XVIII WIEKU Z LITERATURY STAROPOLSKIEJ został poświęcony niezwykłym dziejom przekładu legendy o astrologu Mustaeddynie, wydobytej przez siedemnastowiecznego tłumacza rosyjskiego z Ligi z zawadą Koła Poselskiego Krzysztofa Dzierżka, skrywającego się pod pseudonimem Christophinus Daminaeus. Broszura Dzierżka wzywała posłów, zebranych na sejmie 1596 roku, do zawiązania ligi antytureckiej, a także zachęcała do zawarcia sojuszu z Moskwą, m.in. poprzez wplecioną w jej tekst opowieść o legendarnym astrologu, przepowiadającym upadek Imperium Ottomańskiego, jeśli sułtan odważy się podnieść miecz przeciw narodowi polskiemu, który sprzymierzywszy się ze swoim wschodnim sąsiadem łatwo go pokona. W obliczu zagrożenia tureckiego końca lat 1670-tych rosyjski tłumacz postanowił wykorzystać dawno już w Polsce zapomniany tekst legendy, która świetnie wpisywała się w rosyjską narrację o tym zagrożeniu, i wraz z takimi znanymi utworami jak Objawienie Pseudo-Metodego Patarskiego, proroctwa Leona Mędrca, napis na grobowcu Konstantyna Wielkiego współtworzyła korpus popularnych proroctw o upadku Imperium Ottomańskiego. W monografii pokazano, że legenda o astrologu Mustaeddynie zyskała w Rosji niebywałą popularność, zagrzewając Rosjan do walki podczas kolejnych konfliktów zbrojnych z Turcją. Na przełomie XVII i XVIII w. przepisywano ją razem z wierszem Symeona Połockiego i Epifaniusza Greka na narodziny Piotra Aleksiejewicza (przyszłego cara Piotra I), w którym poeci przepowiadali, że to właśnie on oswobodzi Konstantynopol i wytępi bisurmańską herezję.W roku 1789 powstała nowa silnie zrusyfikowana redakcja legendy, która otrzymała tytuł Proroctwo arabskiego astrologa Musta-Eddyna o upadku państwa tureckiego, a jej tekst – wielokrotnie wznawiany i redagowany – towarzyszył, jak udało się udokumentować wszystkim konfliktom zbrojnym i dyplomatycznym potyczkom imperium rosyjskiego z Turcją na przestrzeni całego kolejnego stulecia. Niezwykle interesująca i nadzwyczaj bogata okazała się również recepcja legendy w publikacjach papierowych i w mediach elektronicznych końca XX – pocz. XXI w. Godny odnotowania jest dotychczas zupełnie nieznany fakt z dziejów recepcji legendy o Mustaeddynie w Polsce. Jej dziewiętnastowieczna wersja rosyjska pt. Proroctwo arabskiego astrologa Musta-Eddyna o upadku państwa tureckiego została przełożona na język polski i opublikowana w 1828 r. w Wilnie. Ani tłumacz, ani bibliografowie z K. Estreicherem na czele nie podejrzewali, że była to retrowersja, czyli przekład na język oryginału tekstu uprzednio przetłumaczonego. I tak po raz kolejny potwierdziła się starożytna maksyma, głosząca, że pro captu lectoris habent sua fata libelli. W części drugiej monografii opublikowano po raz pierwszy staropolski tekst legendy o Mustaeddynie, teksty dwóch rękopiśmiennych redakcji siedemnastowiecznego przekładu rosyjskiego, teksty Petersburskiej redakcji legendy z r. 1789 oraz jej dziewiętnastowiecznych adaptacji, a także nieznane odpisy genethliakonu na narodziny Piotra I.