Boso przez ciernie i kwiaty. Memuary „matki teatru żydowskiego”

“Nareszcie! Tym jednym słowem można najkrócej określić znaczenie edycji wspomnień Estery Racheli Kamińskiej. Nieliczni historycy teatru wiedzieli o ich istnieniu, ale dotarcie do nich nie było sprawą prostą (…). Mimo legendarnej sławy <> i powszechnego uznania, nigdy jednak nie ukazały się w formie książkowej” – tak prof. Janusz Degler określił w recenzji sensacyjność publikacji piątego tomu serii Żydzi. Polska. Autobiografia. Memuary Kamińskiej zostały opublikowane w latach 1926–1927 na łamach warszawskiego dziennika jidysz „Der Moment”. Ramy chronologiczne wspomnień tworzą lata 1870–1897. Stanowią one niezwykle cenny dokument przedstawiający narodziny profesjonalnego teatru żydowskiego. W książce ukazane zostały przede wszystkim perypetie wędrownej trupy teatralnej, odwiedzającej miasta i miasteczka na obszarze zaboru rosyjskiego. Wspomnienia dostarczają też cennych informacji na temat nieznanych faktów z początkowego okresu życia i kariery aktorki. Nosząc cechy autobiografii, wprowadzają w świat uczuć, przeżyć i dylematów kobiety z generacji „pionierek” na scenie jidysz. Przedstawiają upośledzenie społeczne i edukacyjne ubogich żydowskich dziewcząt. Ponadto pokazują na konkretnym przykładzie przebieg modernizacji młodych kobiet żydowskich. Umożliwiają wgląd w proces kształtowania się poczucia tożsamości litewskiej Żydówki, poddanej rosyjskiego cara, rodzinnie związanej z Warszawą. Wspomnienia te stanowią dokument przydatny do badania kontaktów kulturowych białorusko-rosyjsko-polsko-żydowskich i prawosławno-żydowskich oraz macierzyństwa w życiu i na scenie. Ukazują wpływ polityki na kulturę i sztukę „podporządkowaną” przez pryzmat sytuacji żydowskiej aktorki w Cesarstwie Rosyjskim w okresie zakazu teatru jidysz (1883–1905). We wstępie do tomu Mirosława Bułat tworzy szerokie tło historyczne i biograficzne oraz warunki polityczne, społeczne, kulturowe i środowiskowe działalności pierwszych żydowskich trup teatralnych.