Naród bez państwa na drogach do nowoczesności. Książka jubileuszowa w 70. rocznicę urodzin Profesora Szczepana Wierzchosławskiego

Inicjatywa wydania niniejszego tomu wyrosła z chęci uhonorowania Pana Profesora Szczepana Wierzchosławskiego w związku z siedemdziesięcioleciem Jego urodzin. Wystąpiły z nią dwa kręgi Jego współpracowników – z Zakładu Historii XIX w. w Instytucie Historii i Archiwistyki UMK oraz Zakładu Historii Pomorza PAN. Zamysł to dość tradycyjny, podobnie jak i sposób jego realizacji, niemniej wyraża on szczery szacunek zarówno dla osoby Pana Profesora, jak i znaczenia Jego dorobku naukowego. Profesor Szczepan Wierzchosławski, którego zainteresowania badawcze od kilku dekad skupiały się na historii Pomorza Gdańskiego w epoce porozbiorowej, jest autorem znaczących prac poświęconych polskiemu ruchowi narodowemu, jego elitom i wybitnym działaczom. Ten aspekt, który moglibyśmy określić jako pisanie historii polskiego Pomorza (albo polskiej historii Pomorza), uzupełniają prace ujmujące dzieje Prus Zachodnich w XIX w. z perspektywy uwzględniającej również zasadniczą funkcję w nich pełnioną zarówno przez instytucje władzy państwa pruskiego, a następnie Rzeszy Niemieckiej, jak i dominujący niemiecki etnos. Także niektóre z artykułów w jubileuszowym wydawnictwie dedykowanym Profesorowi, idąc śladem Jego prac, stawiają podobne pytania o znaczenie funkcjonowania społeczności polskiej w obcej niemieckiej państwowości i środowisku społecznym dla uformowania się jej specyfiki i modelu rozwoju w XIX stuleciu. Peryferyjność Prus Zachodnich w oglądzie ogólnej historii ziem polskich w XIX wieku przy na nowo postawionych pytaniach badawczych przestaje być wadą, lecz przeciwnie: umożliwia dostrzeżenie szczególnego znaczenia tego okresu dla uformowania się nowoczesnego społeczeństwa. Owo nowe spojrzenie zawdzięczamy także pracom Profesora.