Adam Mickiewicz - Juliusz Słowacki Psychobiografia naukowa

WPROWADZENIE 11

I. BIOGRAFIA – KILKA UWAG WSTĘPNYCH 15

1. Rzut oka na współczesną biografikę i biografistykę 17
1.1. Badania biograficzne w naukach humanistycznych 17
1.2. Badania biograficzne w naukach społecznych 22
1.3. Badania biograficzne wybitnych twórców „ponad podziałami”? 26

2. W jaki sposób można napisać biografię? 29
2.1. Biografie literackie 32
2.2. Biografie faktograficzne 40
2.3. Psychobiografia naukowa: nowa propozycja gatunkowa biografii faktograficznej 44
2.3.1. Czym jest literaturoznawcza psychobiografia naukowa? 45
2.3.2. Od metody badawczej do narracji o życiu i twórczości 46

3. Specyficzne zniekształcenia spostrzegania w biografii 51
3.1. Ukryta teoria osobowości: konstruowanie sylwetek innych 52
3.2. Stereotypy i schematy jako podstawa konstruowania biografii 54

4. Problemy z narracją biograficzną 59
4.1. Literacki charakter narracji i dokumentów historycznych 60
4.2. Zniekształcenia wynikające ze specyfiki poznania historycznego 61
4.3. Prawda historyczna – fikcja literacka 62
4.4. Co dalej z narracją biograficzną? 66
4.2.1. Obiektywizm i prawda w biografii 67
4.2.2. Miejsce teorii psychologicznych w narracji biograficznej i psychobiograficznej 69

II. ANALIZY PSYCHOLOGICZNE W DOTYCHCZASOWYCH BIOGRAFIACH MICKIEWICZA I SŁOWACKIEGO 73

1. Psychologia w biografiach Adama Mickiewicza 75
1.1. Pierwsze monografie Mickiewicza 76
1.1.1. Biografia w zarysie – monografia Piotra Chmielowskiego 76
1.1.2. Mickiewicz doskonały – monografia Józefa Kallenbacha 79
1.1.3. Portret Mickiewicza czy portret epoki? – monografia Stanisława Szpotańskiego 82
1.1.4. Pełne czy nieukończone opus vitae?– monografia Juliusza Kleinera 83
1.2. Biografie psychoanalityczne Mickiewicza 91
1.2.1. Próba zbadania „duszy” Mickiewicza – psychobiografia Stanisława Maciaszka 91
1.2.2. Mickiewicz u psychoanalityka – psychobiografia Jean-Charles’a Gille-Maisaniego 94
1.3. Współczesne monografie Mickiewicza 99
1.3.1. Słowo i czyn Mickiewicza – monografia Aliny Witkowskiej 100
1.3.2. W polemicznym lustrze – „antymonografia” Jana Walca 106
1.3.3. Mickiewicz mityczny – praca Bojana Biołczewa 110
1.4. Opracowania biografii Mickiewicza – kierunki rozwoju badań 114

2. Psychologia w biografiach Juliusza Słowackiego 117
2.1. Pierwsze monografie Słowackiego 118
2.1.1. Słowacki w korespondencyjnym „lustrze” – monografia Antoniego Małeckiego 118
2.1.2. Biografia „hipotetyczna” Słowackiego – praca Ferdynanda Hoesicka 119
2.1.3. Słowacki a Mickiewicz – monografia Józefa Tretiaka 122
2.1.4. Słowackiego „poezja życia” – monografia Tadeusza Grabowskiego 125
2.1.5. W poszukiwaniu pełni – monografia Juliusza Kleinera 128
2.2. Biografie psychoanalityczne i artykuły psychobiograficzne 134
2.2.1. W czeluściach duszy Słowackiego – psychobiografia Gustawa Bychowskiego 135
2.2.2. Biografia „testerem” psychoanalizy – artykuły psychobiograficzne Stefana Baleya 138
2.2.3. Od Freuda do Fromma – analizy psychobiograficzne Ewy Łubieniewskiej 143
2.3. Współczesne monografie Słowackiego 152
2.3.1. Rewolucjonista od narodzin do śmierci – biografia Eugeniusza Sawrymowicza 152
2.3.2. Słowacki w zbliżeniach – próba monografii problemowej Aliny Kowalczykowej 156
2.4. Opracowania biografii Słowackiego – co jest, czego brakuje? 159

III. WPROWADZENIE DO PSYCHOBIOGRAFII NAUKOWEJ 161

1. Bieg życia człowieka według modelu Charlotte Bühler 163
1.1. Trzy rodzaje danych biograficznych 164
1.1.1. Dane obiektywne – perspektywa biologiczno-biograficzna 165
1.1.2. Dane subiektywne – perspektywa przeżyć 167
1.1.3. Dane dotyczące dokonań – perspektywa osiągnięć 169
1.2. Struktura życia człowieka w perspektywie rozwojowej 170
1.2.1. Typologia struktur życia w koncepcji Charlotte Bühler 172
1.2.2. Wyznaczanie fazy kulminacyjnej życia 173
1.3. Przełom połowy życia a koncepcja Charlotte Bühler 174
1.3.1. Charakterystyka przełomu połowy życia 175
1.3.2. Kryzys połowy życia u twórców 176
1.3.3. Syndrom Gauguina lub powrót do marzeń młodości 177

2. Współczesne psychologiczne teorie twórczości 179
2.1. Przegląd dawnych i współczesnych ujęć twórczości w psychologii 181
2.2. Proces twórczy, czyli „jak” powstaje wielkie dzieło 185
2.2.1. Od prywatnej idei do dzieła – koncepcja Howarda Gardnera 187
2.2.2. Natchnienie: między romantycznym mitem a rzeczywistością psychologiczną 189
2.2.3. Wgląd i przepływ jako psychologiczne ekwiwalenty natchnienia 190
2.2.4. Koncepcja interakcji twórczej Edwarda Nęcki 192
2.3. Osobowość twórcza – próba charakterystyki wielkiego twórcy 193
2.4. Modelowa biografi a twórcy 195
2.4.1. „Trójkąt twórczości” Csikszentmihalyiego 195
2.4.2. „Modelowy Twórca” Howarda Gardnera 196
2.4.3. Cztery typy twórców – uzupełnienie koncepcji Modelowego Twórcy 203
2.4.4. Od twórczości uniwersalnej do osiągnięć wybitnych 204

3. Uwagi wstępne do psychobiografii naukowej Adama Mickiewicza 209
3.1. Materiał źródłowy 210
3.2. Wyniki badań ilościowych – obszar danych obiektywnych 212
3.2.1. Twórczość i rozwój intelektualny 213
3.2.2. Życie osobiste 220
3.2.3. Życie towarzyskie 223
3.2.4. Życie społeczne 226
3.3. Wyniki badań ilościowych – tematyka korespondencji 227
3.4. Przebieg życia Adama Mickiewicza z perspektywy danych obiektywnych 228

4. Uwagi wstępne do psychobiografii naukowej Juliusza Słowackiego 232
4.1. Materiał źródłowy 232
4.2. Wyniki badań ilościowych – obszar danych obiektywnych 233
4.2.1. Twórczość i rozwój intelektualny 233
4.2.2. Życie osobiste 240
4.2.3. Życie towarzyskie 244
4.2.4. Życie społeczne 246
4.3. Wyniki badań ilościowych – tematyka korespondencji 247
4.4. Przebieg życia Juliusza Słowackiego z perspektywy danych obiektywnych 248

IV. PSYCHOBIOGRAFIA PORÓWNAWCZA ADAMA MICKIEWICZA I JULIUSZA SŁOWACKIEGO 251

1. Dzieciństwo – pierwsze fascynacje tworzeniem 253
1.1. Dzieciństwo Adama Mickiewicza 254
1.2. Dzieciństwo Juliusza Słowackiego 260
1.3. Podsumowanie: dzieciństwo i lata szkolne 262

2. Dojrzewanie i dorosłość wyłaniająca się – czas pierwszych decyzji 265
2.1. Młody Mickiewicz – między medycyną, fizyką a literaturą 266
2.2. Młody Słowacki – między wiejską idyllą a karierą w Warszawie 272
2.3. Podsumowanie: okres studiów 275
2.4. Mickiewicz jako młody dorosły: między Kownem a Rosją 276
2.4.1. Kowieńskie dylematy: poeta za szkolnym biurkiem 276
2.4.2. Samotność w Kownie – czas dochodzenia do ekspertywności 278
2.4.3. Przekład jako inspiracja twórczości własnej 281
2.4.4. Kryzys przed pierwszym przełomem twórczym 283
2.4.5. Pierwszy przełom twórczy: czas tworzenia Dziadów kowieńskich 285
2.4.6. Przeznaczenie definitywne – pojawienie się celu życia 291
2.5. Słowacki jako młody dorosły: między Warszawą a Genewą 294
2.5.1. Pierwsze kroki w dorosłość 294
2.5.2. Drezdeńskie dylematy: mamo, czy dobrze zrobiłem? 298
2.5.3. Poeta przeszłorocznych wydarzeń 300
2.5.4. Spotkanie mistrza z uczniem 303
2.5.5. Pierwszy kryzys przed definitywnym wyborem przeznaczenia 304
2.5.6. Pierwszy przełom twórczy: pisanie Kordiana 308
2.5.7. Rywalizacja z Mickiewiczem 310
2.5.8. Twórczość jako realizacja przeznaczenia definitywnego 313
2.6. Podsumowanie: okres pierwszego przełomu twórczego 315

3. Dorosłość właściwa – definitywność wyborów 319
3.1. Mickiewicz w fazie dorosłości właściwej 319
3.1.1. Między pierwszym a drugim przełomem – okres terminowania twórcy 320
3.1.2. Autonomia i nonkonformizm: wchodzenie w rolę mistrza 323
3.1.3. Poeta jako człowiek zobowiązany do rozwoju 333
3.1.4. Przygotowanie do drugiego przełomu twórczego – faza gromadzenia doświadczeń 336
3.1.5. Kryzys w realizacji przeznaczenia – Mickiewicz a powstanie listopadowe 342
3.1.6. Depresja Mickiewicza: dramat niedziałania 345
3.1.7. Mickiewicz w Wielkopolsce: między rozpaczą a ucieczką od poczucia winy 350
3.1.8. Pokonanie depresji: od przeżycia własnej klęski do sformułowania nowych celów 352
3.1.9. Dojrzałe i pełne zaangażowanie w realizację przeznaczenia 354
3.1.10. Drugi przełom twórczy: tworzenie Dziadów drezdeńskich 356
3.1.11. Pan Tadeusz jako ukoronowanie drugiego przełomu twórczego 362
3.1.12. Poezja w zetknięciu z prozą życia – jak realizować przeznaczenie? 366
3.2. Słowacki w fazie dorosłości właściwej 367
3.2.1. Rozwój twórczości po pierwszym przełomie 368
3.2.2. Zadania rozwojowe okresu dorosłości i bezradność Słowackiego 370
3.2.3. W poszukiwaniu wsparcia – Słowacki jako syn, kochanek, przyjaciel 375
3.2.4. „Męska” przygoda – podróż duchowa 380
3.2.5. Twórczość między pierwszym a drugim przełomem 383
3.2.6. Walka o autonomię: ambiwalencja w relacjach z matką 383
3.3. Podsumowanie: Mickiewicz i Słowacki w fazie dorosłości właściwej 388

4. Średnia dorosłość – bilans życia 391
4.1. Adam Mickiewicz w okresie średniej dorosłości 391
4.1.1. Mickiewicz jako przywódca i autorytet: pełnia dorosłości 392
4.1.2. Czas ostatecznych decyzji: małżeństwo czy kapłaństwo? 397
4.1.3. Trudna paryska codzienność – jak zjednoczyć emigrację? 399
4.1.4. Życie w cieniu choroby psychicznej żony 402
4.1.5. Mickiewicz jako Mistrz – wykłady w College de France 406
4.1.6. Kryzys połowy życia – niemożliwe osiągnięcie jedności? 409
4.1.7. Dlaczego Mickiewicz uwierzył Towiańskiemu? 410
4.1.8. Jedność jako wiara w jedną ideologię – okres przynależności do Towiańskiego 413
4.1.9. Jedność jako realizowanie tej samej idei różnymi środkami 419
4.1.10. Dlaczego przestał publikować, chociaż dalej pisał? 424
4.2. Juliusz Słowacki w okresie średniej dorosłości 428
4.2.1. Ku pełnej autonomii: podmiotowa kulminacja życia 429
4.2.2. Kryzys wieku średniego: czas przewartościowań 432
4.2.3. Słowacki wśród towiańczyków 435
4.2.4. Czy towiańczyk może być poetą? 439
4.2.5. Zmiana dominanty życiowej jako rezultat pokonania kryzysu wieku średniego 440
4.2.6. Zerwanie z towiańczykami 443
4.2.7. Przeżycie drugiego przełomu twórczego: poeta jako rewelator tajemnic genezyjskich 445
4.2.8. Słowacki w okresie genezyjskim: obraz epistolarny 448
4.2.10. Znaczenie drugiego przełomu twórczego w rozwoju Słowackiego 454
4.3. Podsumowanie: kryzys połowy życia i sposób wyjścia z niego 456

5. Późna dorosłość – czas pożegnań 459
5.1. Mickiewicz na początku piątej fazy życia 459
5.1.1. Między nadzieją a rozpaczą 460
5.1.2. Spróbować jeszcze raz… 463
5.2. Słowacki w piątej fazie życia 465
5.2.1. Starość jako motyw korespondencji Słowackiego przed piątą fazą 465
5.2.2. Relacje z matką w piątej fazie: między miłością a rozczarowaniem 467
5.2.3. Życie ze świadomością bliskiej śmierci 469
5.3. Podsumowanie: piąta faza wyznacznikiem pełnego biegu życia 473

6. Struktura przebiegu życia Mickiewicza i Słowackiego 475
6.1. Przebieg życia Adama Mickiewicza i jego struktura 475
6.2. Przebieg życia Juliusza Słowackiego i jego struktura 477

ZAKOŃCZENIE 481
BIBLIOGRAFIA PRAC CYTOWANYCH 483
INDEKS OSOBOWY 495
INDEKS NAJWAŻNIEJSZYCH POJĘĆ 503