Rozwój małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce wobec wyzwań gospodarki XXI wieku

Rozwój współczesnych przedsiębiorstw jest zagadnieniem wieloaspektowym i wielopłaszczyznowym, co wynika m.in. z oddziaływania zarówno jego warunków, jak i czynników na uzyskiwane efekty tego procesu. Sam rozwój ma zatem charakter wielowymiarowy, a przy tym jest pojęciem rozumianym zarówno w ujęciu deskryptywnym, jak i wartościującym. Rozwój przedsiębiorstwa to proces ewolucyjny i długotrwały, w którym wyrażają się kierunkowe zmiany ilościowe i jakościowe, prowadzące od form lub stanów prostych czy też stosunkowo prostszych do form lub stanów bardziej złożonych, a zatem doskonalszych pod określonym względem. Zmiany te w sposób istotny przekształcają strukturę wewnętrzną przedsiębiorstwa, jak również sposób jego działania. Wskazuje się, że proces ten oddziałuje w szczególności na te zmiany, które identyfikują pojawiające się problemy, a także ukazują sposoby i możliwości ich rozwiązania. Warto podkreślić, iż źródłem wielu zmian w przedsiębiorstwie jest otoczenie, które w zależności od zakresu swej stabilności lub zmienności oddziałuje w zróżnicowany sposób na jego rozwój. Otoczenie może zatem wzmacniać, ale też i osłabiać, raczej rzadko zaś można przejść obok niego obojętnie. Uwzględniając wskazany zarys spojrzenia na problematykę rozwoju przedsiębiorstw należy podkreślić, iż celem niniejszej monografii jest przedstawienie zagadnienia rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw w kontekście wyzwań gospodarki XXI wieku wraz z uwzględnieniem aspektu ekonomiczno-zarządczego. Jako autorzy wyrażamy nadzieję, iż publikacja ta wniesie wkład w dynamiczny rozwój nauk empirycznych i stanowić będzie udaną próbę powiązania ze sobą celów poznawczych i aplikacyjnych w tym zakresie. Wybór przedsiębiorstw sektora MŚP wynikał z faktu, iż są one określane jako trzon rozwoju współczesnej gospodarki zarówno w wymiarze globalnym, europejskim, jak i narodowym. Badania zostały skoncentrowane na uwarunkowaniach gospodarki Polski, odnoszących się do ogółu przedsiębiorstw sektora MŚP, przedsiębiorstw rodzinnych, a także przedsiębiorstw występujących na obszarach wiejskich. Wybór tych właśnie jednostek nie był przypadkowy, lecz stanowił wyraz dotychczasowych analiz i realizacji prac naukowo-badawczych autorów, w których podkreśla się znaczenie przedsiębiorstw rodzinnych w sektorze, a także występującą lukę statystyczną i empiryczną w odniesieniu do badań przedsiębiorstw na obszarach wiejskich, których istniejący potencjał rozwojowy mógłby zostać efektywniej ukierunkowany na potrzeby realizacji zmian progresywnych na tych obszarach. Na bazie tak ujętego celu pracy została sformułowana hipoteza główna oraz hipotezy operacyjne. Recenzje: „Godnym podkreślenia jest fakt, iż wyniki badań i rozważań teoretycznych zawartych w monografii, dostarczają wielu cennych informacji pozwalających ocenić zarówno kierunki rozwoju MSP w Polsce, ich aktywność innowacyjną oraz zachowania wobec wyzwań gospodarki XXI, ale też zawierają wiele wskazań i rekomendacji pod adresem menedżerów i polityków gospodarczych w zakresie stymulacji postaw przedsiębiorczych oraz formułowania przyszłościowych kierunków polityki wspierania i rozwoju przedsiębiorczości w gospodarce polskiej. Stwierdzam, iż recenzowana monografia spełnia wymóg aktualności i oryginalności. Łączy teoretyczne aspekty problematyki rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw z możliwością ich praktycznego wykorzystania.” z recenzji prof. zw. dr hab. Krystyny Poznańskiej „Uważam, iż recenzowana książka stanowi wartościowe studium teoretyczno-empiryczne na temat kluczowych wyzwań, kierunków, uwarunkowań i perspektyw rozwoju (mikro) małych i średnich przedsiębiorstw wynikających z aktualnych zmian społeczno-gospodarczych, rozpatrywanych w szerszym kontekście ekonomiczno-menedżerskim. Jej głównym walorem jest wnikliwy przegląd wyników badań wtórnych oraz przeprowadzenie interesujących, własnych analiz statystycznych wyjaśniających i ilustrujących procesy rozwojowe firm sektora MŚP zachodzące w ostatnich latach, jak również zwrócenie uwagi na znaczenie specyfiki i zróżnicowania tych podmiotów gospodarczych (oraz ich szczególnych podgrup: firm rodzinnych i podmiotów działających na obszarach wiejskich) dla przebiegu współczesnych procesów rozwojowych małego biznesu.” z recenzji prof. PŁ. dr hab. inż. Marka Matejuna Spis treści WSTĘP 7 Rozdział 1 PROBLEMY TEORETYCZNE I DYLEMATY PRAKTYCZNE ROZWOJU MAŁYCH I ŚREDNICH PRZEDSIĘBIORSTW 13 1.1. Pojęcie i istota rozwoju przedsiębiorstwa 13 1.2. Zmiana – wyznacznik rozwoju przedsiębiorstw ery informacji i wiedzy 31 1.3. Procesy restrukturyzacji i ich znaczenie na drodze rozwoju 51 1.4. Internacjonalizacja i globalizacja przedsiębiorstw 68 1.5. Pragmatyka działań wobec postulatywności otoczenia przedsiębiorstwa 75 Rozdział 2 ROZWÓJ PRZEDSIĘBIORSTW SEKTORA MŚP 83 2.1. Zarys historycznych uwarunkowań rozwoju przedsiębiorstw sektora MŚP 83 2.2. Definicje MŚP – przegląd i ocena możliwości porównawczych przedsiębiorstw 85 2.3. Małe i średnie przedsiębiorstwa w Polsce – analiza statystyczna i ocena zmian 96 2.3.1. Sektor MŚP a rozwój przedsiębiorczości 96 2.3.2. MŚP w okresie pierwszych lat transformacji 107 2.3.3. MŚP w okresie realizacji procesów bezpośredniej konwergencji gospodarki narodowej z gospodarką Unii Europejskiej 119 2.3.4. MŚP wobec globalnego kryzysu ekonomicznego 132 2.3.5. MŚP w okresie pokryzysowym lat 2014-2016 146 2.4. Innowacyjność MŚP w Polsce – węzłowe problemy aplikacyjne 158 2.5. Kierunki działań rozwojowych w przedsiębiorstwach sektora MŚP w Polsce – konkluzje i wskazania 165 Rozdział 3 PRZEDSIĘBIORSTWA RODZINNE – KONTEKST ROZWOJOWO-ANTYCYPACYJNY 168 3.1. Istota i funkcje przedsiębiorstw rodzinnych w gospodarce 168 3.2. Znaczenie przedsiębiorstw rodzinnych w gospodarce Polski 179 3.3. Badania nad przedsiębiorstwami rodzinnymi w Polsce 187 3.4. Determinanty i kierunki rozwoju przedsiębiorstw rodzinnych w Polsce 243 Rozdział 4 WYZWANIA ORAZ POTRZEBY ROZWOJOWE MAŁYCH I ŚREDNICH PRZEDSIĘBIORSTW Z OBSZARÓW WIEJSKICH 261 4.1. Małe i średnie przedsiębiorstwa na obszarach wiejskich – istota i specyfika 261 4.2. Znaczenie przedsiębiorstw sektora MŚP dla rozwoju obszarów wiejskich 273 4.3. Małe i średnie przedsiębiorstwa wiejskie – analiza statystyczna i przegląd badań 285 4.4. Determinanty i perspektywy rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw na obszarach wiejskich 302 ZAKOŃCZENIE 323 BIBLIOGRAFIA 335 Spis tabel 357 Spis rysunków 358