Postęp i regres. Ekonomiczno-społeczne uwarunkowania ewolucji cywilizacji

Najczęściej rozwój społeczny definiuje się jako ukierunkowany celowościowo proces społeczny, w ramach którego następuje istotny wzrost pożądanych dla danego społeczeństwa lub społeczności zmiennych. Ów teleologiczny charakter wspomnianego procesu może jednak być modyfikowany przez pojawiające się nieprzewidywane zmienne. Stąd rozwój społeczny jest zawsze rezultatem planowych i uporządkowanych działań z jednej strony oraz działań nieplanowanych i trudnych do przewidzenia z drugiej. Kategoria rozwoju często jest dookreślana w różny sposób, co prowadzi do jej przedmiotowego zawężenia. Dookreślenie może wiązać się z dziedziną, której ów proces społeczny dotyczy: rozwój społeczny, rozwój gospodarczy, rozwój kulturalny, rozwój technologiczny itp. Może również obejmować zakres terytorialny: rozwój lokalny, regionalny, przestrzenny, rozwój kraju itp. Może wreszcie mieć charakter osobowy (osobniczy) związany z poszczególnymi fazami życia człowieka, np. rozwój dziecka i jego badanie w ramach psychologii rozwojowej. Ukierunkowany ciąg zmian korzystnych dla danej zbiorowości P. Sztompka określa mianem postępu społecznego, a symetrycznie - ukierunkowany ciąg zmian niekorzystnych dla danej zbiorowości traktuje jako regres społeczny. (…) Prezentowane opracowanie, co zrozumiałe, nie stawia sobie tak ambitnych i uniwersalnych celów, jakie nakreślił J. de Condorcet w swoim największym dziele: Szkic obrazu postępu ducha ludzkiego poprzez dzieje. Jest zbiorem tekstów przygotowanych przez doktorantów z różnych polskich uczelni w związku z doroczną konferencją naukową organizowaną w Kolegium Ekonomiczno-Społecznym Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie przez doktorantów i młodych pracowników nauki. Jej wiodącymi hasłami były postęp, rozwój i regres jako zjawiska, które można współcześnie zaobserwować w różnych dziedzinach życia gospodarczego, politycznego, społecznego i kulturowego - poddane wycinkowym analizom. Zjawiska te nie były przedmiotem systematycznych studiów, a jedynie pretekstem do analiz, które doktoranci i młodzi pracownicy nauki prowadzą we fragmentach swoich rozpraw doktorskich czy innych szerszych opracowaniach.