Konkurencyjność rolnictwa Polski Wschodniej

Konkurencyjność jest zagadnieniem o skomplikowanym charakterze, a jego złożoność uwidacznia się jeszcze mocniej wobec współczesnych wyzwań związanych z procesami globalizacji światowej gospodarki. Niejednoznaczność definiowania oraz pomiaru konkurencyjności dotyczy także rolnictwa. Lukę poznawczą można zidentyfikować zwłaszcza w odniesieniu do badań regionalnej konkurencyjności rolnictwa. Celem pracy była ocena konkurencyjności rolnictwa pięciu województw Polski Wschodniej, tj. lubelskiego, podkarpackiego, podlaskiego, świętokrzyskiego i warmińsko-mazurskiego, a także zidentyfikowanie najważniejszych jej determinant. Realizacji celu głównego służyły postawione pytania badawcze o charakterze metodycznym oraz poznawczym, dotyczące definiowania konkurencyjności regionalnej rolnictwa, sposobów pomiaru konkurencyjności rolnictwa, roli rolnictwa w gospodarce województw Polski Wschodniej, stanu konkurencyjności rolnictwa w badanych regionach, czynników determinujących możliwości poprawy poziomu konkurencyjności rolnictwa i gospodarstw rolnych, będących podstawowymi podmiotami sektora rolnego w badanych województwach. Cel pracy zrealizowano na podstawie analizy badanego zjawiska na dwóch poziomach agregacji – sektora rolnego oraz gospodarstw rolnych. Pomiaru konkurencyjności rolnictwa w badanych województwach dokonano wieloaspektowo, uwzględniając zarówno ocenę potencjału konkurencyjnego (konkurencyjność czynnikowa), jak również wyników konkurowania (konkurencyjność wynikowa). W ocenie uwzględniono produktywność cząstkową czynników produkcji oraz produktywność całkowitą rolnictwa. Ponadto zaadaptowano piramidę konkurencyjności regionalnej do oceny konkurencyjności rolnictwa w układzie przestrzennym, a także oceniono zależność pomiędzy wybranymi cechami konkurencyjności rolnictwa a poziomem społeczno-gospodarczego rozwoju regionu. Badania wykazały wzrost produktywności całkowitej rolnictwa w większości województw Polski Wschodniej (poza podkarpackim). W województwach lubelskim i podlaskim na wzrost ten wpływ miały zarówno postęp technologiczny, jak i wzrost efektywności technicznej. W przypadku województwa świętokrzyskiego czynnikiem wzrostu produktywności całkowitej były zmiany efektywności technicznej, natomiast w warmińsko-mazurskim – zmiany technologiczne. Przeprowadzone w pracy analizy stanowią istotny wkład do badań w zakresie poszukiwania determinant wzrostu produktywności w rolnictwie. Wynika z nich, że przeciętna powierzchnia gospodarstwa rolnego oraz doświadczenie rolników miały korzystny wpływ na wzrost produktywności całkowitej rolnictwa w badanych regionach. Analiza potencjału konkurencyjnego rolnictwa wykazała jego zróżnicowanie w badanych województwach, czego efektem są różne możliwości konkurowania. Wykorzystanie syntetycznego miernika oceny konkurencyjności odrębnie dla konkurencyjności czynnikowej i wynikowej pozwoliło na wskazanie rozbieżności pomiędzy posiadanym potencjałem a efektami konkurencyjności. Stwarza to przesłankę do podejmowania działań służących poprawie efektywności potencjału rolnictwa, zwłaszcza w województwach lubelskim i podlaskim, gdzie różnica pomiędzy konkurencyjnością czynnikową i wynikową była największa. Badania wykazały istnienie współzależności pomiędzy poziomem konkurencyjności rolnictwa a poziomem rozwoju społeczno-gospodarczego regionu. Wzrost wartości PKB per capita oraz wartości przeciętnych wynagrodzeń brutto w regionie przyczyniał się do wzrostu konkurencyjności rolnictwa. Ma to swoje przełożenie praktyczne, wskazuje bowiem na wagę działań sprzyjających niwelowaniu dysproporcji regionalnych w poziomie rozwoju w Polsce, a także na potrzebę traktowania rolnictwa jako nieodłącznego elementu gospodarki regionalnej. Na niekorzystną pozycję konkurencyjną czterech województw Polski Wschodniej – podlaskiego, lubelskiego, świętokrzyskiego i podkarpackiego wskazują wyniki badań przeprowadzonych z wykorzystaniem regionalnego indeksu konkurencyjności rolnictwa. Badania te udokumentowały także dużą rolę kapitału ludzkiego we wzroście konkurencyjności rolnictwa. Z badań prowadzonych na podstawie danych rachunkowości rolnej z gospodarstw rolnych wynika, że niekorzystna pozycja konkurencyjna gospodarstw rolnych województw Polski Wschodniej jest przede wszystkim efektem niskiej efektywności wykorzystania czynnika pracy. O produktywności pracy decydowały nie tylko zasoby czynników produkcji i relacje pomiędzy nimi, ale także wykształcenie kierowników gospodarstw rolnych. Zidentyfikowanie determinant poprawy konkurencyjności rolnictwa jest problemem badawczym o dużym znaczeniu praktycznym. Z badań wynika, że do czynników wpływających korzystnie na konkurencyjność należą zwłaszcza wzrost potencjału produkcyjnego gospodarstw rolnych (poprzez poprawę struktury obszarowej) i poprawa jakości kapitału ludzkiego. Przeprowadzone badania mają istotny wkład w rozwój nauk rolniczych i ekonomicznych. Stanowią one próbę wypełnienia luki badawczej z zakresu konkurencyjności sektora rolnego w ujęciu regionalnym, nie tylko ze względów metodologicznych, ale także empirycznych i praktycznych. Poza walorami poznawczymi i naukowymi wyniki badań mogą stanowić podstawę do formułowania rekomendacji dla polityki gospodarczej oraz regionalnej, a także dla jednostek samorządu terytorialnego w zakresie działań przyczyniających się do wzrostu konkurencyjności sektora rolnego badanych województw.