Światło wiedzy zdeprawowanej Idee niemieckiej socjologii i filozofii (1933-1945)

Pisze Stanisław Tyrowicz: „Chciałem poznać przebieg i przyczyny deprawacji sławnej niegdyś niemieckiej socjologii oraz filozofii i przyjrzeć się światłu użyczanemu przez nie zdehumanizowanej dyktaturze występującej w odmianę III Rzeszy". Nie była to - pisze autor - praca radosna. I dorzucił: „Temat narzucał się natrętnie. Do niewiedzy i ciekawości, jak to tam z tym było, doszło przekonanie o jego ogólniejszej doniosłości, a meandry własnej biografii dostarczyły argumentów przeciwko tematom alternatywnym". Stanisław Tyrowicz był człowiekiem znakomitego umysłu i pięknego charakteru. Biografię miał - jak wielu ludzi z jego pokolenia - niełatwą. W młodości przeżył fascynację komunizmem. W epoce Polskiego Października, na łamach „Sztandaru Młodych", był rzecznikiem radykalnej destabilizacji. Odwrót od października spowodował, że - jako jeden z pierwszych - rozstał się z czerwoną legitymacją PZPR. Został uczonym na wydziale Filozofii u Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego w Katedrze Historii Społecznej kierowanej przez prof. Ninę Assorodobraj-Kulę. Książka niniejsza jest pionierską - mądrą i przenikliwą - analizą dziejów humanistyki III Rzeszy. Zarazem jest to książka, której autor stawia materiałowi historycznemu pytania współczesne: pytania o relacje świata władzy totalitarnej ze światem nauk humanistycznych; pytania o mechanizmy niszczenia nauki przez funkcjonariuszy partii wyposażonej w jedynie słuszną ideologię; pytania o degenerację pojęcia narodu w publikacjach ideologów nazizmu; wreszcie - pytania o degenerację samego narodu deprawowanego nazistowską nauką, kulturą i propagandą. Pisał Tyrowicz: „Apologia panującego reżimu to jeden ze stałych wątków w twórczości socjologów III Rzeszy. Jej ceną był zanik poczucia własnej godności wśród pracowników dyscypliny i rozkrzewienie żenującej postawy wiernopoddańczej." To bardzo pouczająca lektura i bezcenne źródło wiedzy o epoce nazizmu. Jednak czytając tę książkę, trzeba pamiętać o jej kontekście polskim. Powstała ona w II połowie lat 60., a obroniona została jako dysertacja doktorska w czerwcu 1968 r. Był to czas, gdy drętwa i nudna ideologia PZPR nabrała nieoczekiwanej dynamiki, gdyż wzbogacona została o wątki faszystowskie i antysemickie. Dlatego książkę Stanisława Tyrowicza o nazizmie należy czytać równie jako swoistą odpowiedź na ekscesy polskiego komunizmu przyodzianego w barwę brunatną. Adam Michnik