Sienkiewicz dzisiaj. Formy (nie)obecności

Sienkiewicz to pisarz także dzisiaj żywy, choć może tylko w części swego dorobku. Żywy pozostaje dla badaczy jako twórca w wielu składnikach swojego dzieła, myśli i formy artystycznej oraz moralnego przesłania, a także jako fundator osobnego i przemożnego w swym wpływie na życie zbiorowe Polaków nurtu tradycji narodowej - wciąż nie w pełni poznany, bezwiednie zapoznawany albo świadomie, a niekiedy z wyrachowania pomniejszany lub wręcz kwestionowany (na przykład wtedy, gdy mu się z urzędu odmawia miejsca w edukacji szkolnej). Autor Trylogii przetrwał niejedno ideologiczne oblężenie i można ufać, że „siła fatalna" jego arcydzieł uchroni je - i nas - od kolejnych zakusów pomniejszycieli. Dzisiejszy spór o Sienkiewicza toczy się w mniejszym stopniu na polu badań naukowych - bo tu los pisarza wydaje się niezagrożony - niż w życiu zbiorowym, z którego wielu jego oponentów ideowych i przeciwników wartości nieodłącznie związanych z jego dziełem chciałoby go usunąć.

Od powstania cyklu pisanego „dla pokrzepienia serc" pozostaje Sienkiewicz niezmiennie atrakcyjny dla wielu czytelników skoro na co dzień spotyka się ludzi zafascynowanych Trylogią aktualnie czytaną lub słuchaną. Żywotności autora Quo vadis dowodzi też inspiracja, jakiej dostarcza jego dzieło współczesnym twórcom kultury - literatury, filmu, teatru, piosenki i kabaretu. Lepsze czy gorsze, wierne duchowi pierwowzorów albo pozostające z nim w twórczym, a nierzadko w koniunkturalnym (li tylko?) rozdźwięku, są formą dialogu z Noblistą i z ewokowaną przezeń po mistrzowsku wizją przeszłości jako zapisem uniwersalnych doświadczeń ludzkich, wcale nie zamkniętą i spetryfikowaną, skoro wciąż potrafi ona przemawiać do szerokich rzesz odbiorców poprzez „przekład" literatury na języki i znaki sztuk innych niż literatura.

Autorzy książki skupiają swą uwagę głównie na Trylogii, na jej właściwościach wewnętrznych, badanych od dawna, lecz wciąż nierozpoznanych we wszystkich swych jakościach, a także na związkach z historią jako źródłem i punktem odniesienia dla fikcji artystycznej. Drugim kręgiem problemowym jest recepcja twórczości, przede wszystkim w filmie, który stulecie swych związków z dziełem pisarza zwieńczył ambitnymi ekranizacjami dwóch powieści. Inny krąg zagadnień podejmują prace na temat stosunku młodzieży szkolnej do Sienkiewicza oraz socjologicznych aspektów świadomości zbiorowej, kształtowanej przez spuściznę pisarza.