Rok 1918 w polskiej pamięci kulturowej Spoiwa i pęknięcia

Rok 1918 i poprzedzające go doświadczenie Wielkiej Wojny w polskiej pamięci kulturowej to temat badawczy, który – z jednej strony – ma bogatą literaturę przedmiotu, z drugiej zasługuje na dalsze, liczne analizy i rozpoznania. Zważywszy na obszerny, niezbadany do końca materiał literacki i dokumentacyjny, dotyczący tej problematyki, wiele jest jeszcze zjawisk zasługujących na przypomnienie i twórcze rozpoznania. Publikacja próbuje w pewnym stopniu wypełnić istniejące luki badawcze, stając się kolejną ważną pozycją w bibliografii o niepodległościowych narracjach. Wypowiadają się tu wprawdzie najwybitniejsi dzisiaj znawcy literatury dwudziestowiecznej, reprezentujący odmienne na nią poglądy, ale – co ważniejsze – podejmują oni dotąd niezauważone, albo obecne peryferyjnie tematy. Autorzy chcą zmierzyć się z czymś niebywale istotnym dla polskiej pamięci kulturowej, to znaczy z tym, co rozbija dawną substancję i próbuje stworzyć nową, mając także świadomość, że radość z nowego zawsze niesie smutek zagłady starego porządku świata. Z tomu wyziera rok 1918 i jego okolice będące „zbiorem – zauważa Hanna Gosk – sprzecznych historii”, zderzanych ze sobą i piętrujących się wersji patriotycznych i odkłamujących, żołnierskich i społecznikowskich wizji czynu wojennego i początków państwa, relacji o głęboko szarpiącej ład mito-społeczny przemianie obyczajów, rozsypywania się ziemiańsko-chłopskich etosów na rzecz wielkomiejskości – splotów demoralizacji i emancypacji.