Świat cały ma Cię za obrońcę. Michał Archanioł w kulturze Słowian prawosławnych na Bałkanach

Michał Archanioł, jeden z najpopularniejszych świętych i najsłynniejszy z aniołów, od początków chrześcijaństwa otaczany jest wyjątkową czcią. Na ten stan składa się cały szereg czynników, do których należą m.in. wyobrażenia tradycji judaistycznej, rozwój kultu w łonie samego chrześcijaństwa, związane z imieniem Świętego dziedzictwo literatury i sztuk pięknych, a także nakładanie się na stare kulty pogańskie pierwiastków wiary i religijności chrześcijańskiej oraz wierzenia ludowe. Wszystko to daje wielowymiarowy, choć jednocześnie dość spójny obraz Michała Archanioła w kulturze prawosławnych Słowian, dziedziczącej – za pośrednictwem tradycji bizantyńskiej – spuściznę judaistyczną. Zdawać by się więc mogło, że poświęcone Michałowi Archaniołowi teksty liturgiczne, literackie i folklorystyczne kreują barwny, lecz niezbyt spójny jego obraz. Tak jednak nie jest. Majestatyczny książę aniołów, zwycięzca Szatana i wszelkiego zła, pogromca żywiołów, patron wiernych, orędownik uciśnionych, uzdrowiciel cierpiących, strażnik ładu i sprawiedliwości, surowy sędzia, opiekun dobrej śmierci i przewodnik po zaświatach, opiekun domostw – to jedynie ogólnie zarysowane role Archanioła, które, podlegając kontaminacjom, nie tracą swego szczególnego charakteru, a przeciwnie – wzbogacają się o nowe aspekty. Wizerunek św. Michała powstały w kulturze prawosławnych Słowian bałkańskich jest z pewnością niejednowymiarowy, lecz jednocześnie synkretyczny, co decyduje o jego specyfice i wyjątkowości.