Początki państwowości

Przez prawie dwadzieścia lat nauczałem historii w szkołach, głównie liceach. Przez cały ten okres śledziłem rozwój tej nauki, poznawałem nowe, dotyczące kolejnych zagadnień, prace. Dopiero jednak pisząc tę książkę dostrzegłem jak wielką potęgą jest Internet. To dzięki niemu zyskujemy znacznie szybszy niż wcześniej dostęp do najnowszych badań, to na jego forach miliony ludzi dokonuje analizy poprzednich badań, pojawiają się nowe hipotezy. Dziś napisanie dziejów świata możliwe jest właściwie tylko przez wieloosobowe zespoły, specjalistów od różnych epok i regionów. Taką świadomość miał zresztą już w latach dwudziestych XX wieku Herbert George Wells, który i swoje "Dzieje…" chciał pisać wspólnie z ówczesnymi historykami brytyjskich uczelni i dopiero nie mogąc nakłonić ich do współpracy sam napisał to dzieło. Praca ta zajęła mu niewiele ponad rok. Cóż, wiedza historyczna wówczas była znacznie mniejsza, m.in. i z tego powodu dzieło Wellsa, jest niestety bardzo powierzchowne. Mógłbym jak Wells, choć bardziej skutecznie, podjąć się próby realizacji tego projektu tworząc szerszy zespół, odrzuciłem jednak ten pomysł. Mówiąc szczerze, po prostu nie stać mnie na taką inicjatywę, a od czasów Wellsa podobne zadanie podjęły już różne ośrodki badawcze i tworzenie kolejnej tego typu pracy mijałoby się z celem[1]. Uznałem, bowiem, że tylko całościowe spojrzenie na dzieje przez jedną osobę umożliwia znalezienie w nich pewnych trendów. W poniższej książce omawiam zaledwie początki naszej historii. Tę, my historycy ograniczamy do czasów od powstania pisma. To dość sztuczna cezura, z czasem rozwoju historii – jako nauki – wciąż zresztą przesuwana, gdyż ślady pisma, jego początków, odnajdywane są dla okresów nawet o kilka tysiącleci wcześniejszych. Warto tu jednak o niej przypomnieć, tym bardziej, że to pismo stało się tym czynnikiem, który znacząco przyczynił się do zachowania naszej pamięci, a co za tym idzie do rozwoju cywilizacji. Prezentowana książka jest dopiero drugą z zamierzonego przeze mnie projektu napisania dziejów świata. Obejmuje prawie dwa tysiąclecia, od początku III tysiąclecia p.n.e. do końca II tysiąclecia p.n.e., jeszcze w tym półroczu wydam trzecią z tego cyklu obejmującą okres nieco krótszy, bo tylko około ośmiu wieków pierwszego tysiąclecia p.n.e. poświeconą początkom idei imperializmu. Kryterium jakim kierowałem się wybierając takie cezury są formy organizacyjne przyjmowane przez społeczeństwa w tych latach. Poniższy poświęciłem początkom państwowości. Zamierzałem w prezentowanych tomach (również w pierwszym tomie z tego cyklu w ”Narodzinach cywilizacji”) ukazać rozwój cywilizacji, w tym również idei, a za jedne z ważniejszych wśród nich uważam formy organizacji państw, ale też idee wolności, równości i własności. Nie wiem, czy mi się to udało? Zresztą dopiero kończę trzy pierwsze tomy. Wyrażam w nich wiele nowych hipotez, próbuję znaleźć w omawianych dziejach jakiś kierunek, zbudować jakąś historiozofię. Efekt moich przemyśleń będą mogli Państwo ocenić sami po lekturze tych książek. Cztery następne są jeszcze na etapie bardzo wstępnym (książkę pt. „Stracony czas imperiów” wydam pod koniec drugiego półrocza tego roku), ale już dziś mogę stwierdzić, że pewne założenia historiozoficzne, które wyraziłem już w „Narodzinach cywilizacji”, okazały się zasadne. Praktycznie do dziś nie dokonałem w nich istotnych zmian. Dziś, po kilku latach pracy nad tą książką, po wielu chwilach zwątpień i myśli, by zaprzestać, wiem, że porwałem się na rzecz szaloną. Podjąć próbę opisania dziejów świata w XXI wieku, gdy tak wiele już wiemy, a z drugiej strony, gdy wciąż tak wiele jest jeszcze hipotez, że trudno nie zagubić się w gąszczu informacji – tak, to jest szaleństwo. Cóż z tego, że uczyłem historii przez dwadzieścia lat, że naczytałem się tylu książek. Zresztą, napisać w końcu jakoś można. Jak jednak, napisać tak by ktoś, kto sięgnie po tę pracę chciał odwrócić kolejną kartkę, jak opisać dzieje tak, by zrozumieć je samemu? Pisząc wciąż uczyłem się na nowo. Dziś – dzięki pracy tysięcy ludzi, z których wspominam tylko niewielu – zapewne wiem znacznie więcej. To inni zbierali informacje, interpretowali je przede mną[2], moim wkładem jest tylko ich uporządkowanie, próba znalezienia w historii pewnych wspólnych kierunków, trendów. Wiele z przyjętych wcześniej interpretacji różnych historycznych wydarzeń odrzucam, ale gdyby ich nie było, czy i ja nie popełniłbym podobnych błędów. Nie mogę wykluczyć również i tego, iż to oni mieli rację, że to ja dziś się mylę? Ziemia i nasze ciała wciąż jeszcze skrywają wiele tajemnic. Spis treści Przedmowa Wstęp Rozdział I. Od około 3000 roku p.n.e. do około 1700/1600 roku p.n.e. Część I Epoka brązu • Powstanie i rozwój ośrodków miejskich • Środkowy Wschód • Okres Dżemdet Nasr • Kaukaz i Zakaukazie • Powstanie pierwszych ośrodków państwowych (prepaństw, miast-państw) na bazie wcześniejszego osadnictwa kultury Uruk • Przemiany gospodarcze, społeczne i polityczne w miastach Mezopotamii • Północna Mezopotamia • Nad Morzem Śródziemnym – Kananejczycy • Języki kananejskie • Afryka • Terytorium Egiptu • Półwysep Arabski • Terytoria dzisiejszego Afganistanu • Subkontynent Indyjski • Środowisko społeczne wokół ośrodków rolniczych na Subkontynencie Indyjskim • Daleki Wschód: Na obszarach obejmujących terytoria dzisiejszych Chin • Półwysep Koreański • Wyspy Japońskie – Środkowy Jōmon Część II Powstanie państw • Teorie na temat powstawania państw • Najazdy plemion koczowniczych • Państwa Sumerów • Inne miasta-państwa Mezopotamii okresu sumeryjskiego • Okres Akadyjski • Zmiany klimatyczne • Najazd i panowanie Gutejów • III dynastia z Ur • I dynastia z Isin • Larsa • Amoryci • Elam • Religie Mezopotamii • Anatolia przedhetycka i Hetyci • Huryci • Habiru • Afryka: Terytoria dzisiejszego Egiptu • Okres wczesnodynastyczny • Początki państwowości w mitologii Egiptu • Panowanie władców I dynastii • Panowanie władców II dynastii • Stare Państwo (III – VI dynastia, lata 2675 – 2170 r. p.n.e.): Panowanie III dynastii • Panowanie IV dynastii (lata 2655 – 2484 p.n.e.) • Panowanie V dynastii • Panowanie VI dynastii (lata 2345 – 2181 p.n.e.) • Pierwszy Okres Przejściowy (lata 2181 – 2040 r. p.n.e.): Od VII do IX/X dynastii • Panowanie VIII dynastii • Sąsiedzi Egiptu: Terytoria dzisiejszej Libii • Afryka Wschodnia • Nubia pod wpływami Egiptu • Daleki Wschód • Legendarni władcy Chin • Półwysep Koreański • Tajwan • Półwysep Indochiński: Terytorium dzisiejszego Wietnamu • Europa • Kultury megalityczne • Wyspy Brytyjskie (od około 4 tysięcy lat p.n.e. do około 2000 lat p.n.e.) • Irlandia • Bornholm • Kultury megalityczne na ziemiach polskich • Kultura minojska • Thira • Zmiany kulturowe na obszarze Europy w wyniku ekspansji ludów kultury grobów jamowych • Łowcy i pasterze strefy leśnej północno-wschodniej części Eurazji • Kontakty między ludami różnych kultur ok. 2000 lat. p.n.e. (kultura unietycka) • Migracje ludów kultury pucharów dzwonowatych • Kryzys kultur rolniczych Europy Środkowo-Wschodniej • Terytoria dzisiejszego Uzbekistanu i Turkmenistanu • Ameryka Południowa • Rolnictwo w Andach • Kultura Norte Chico • Ameryka Północna • Eskimosi w Arktyce • Religie ludów Ameryki Północnej • Języki ludów Ameryki • Możliwości komunikacyjne – ważniejsze szlaki handlowe i ich zasięg do końca II tysiąclecia p.n.e. • Rozwój pisma: Mezopotamia. Pismo klinowe • Świadomość historyczna i geograficzna społeczeństw wczesnej epoki brązu. Powstanie prawa. Ważniejsze idee. Rozdział II. Okres od około 1700/1500 p.n.e. do około 1000 p.n.e. Bliski i Środkowy Wschód – okres protoimperialny: Mezopotamia • Esznunna (Eshunna) • Kraina (królestwo) Hana • Asyria • Babilon • Babilon (panowanie Kasytów) • Elam • Okres średnioelamicki (1500-1100 r. p.n.e.) • Ariowie • Mezopotamia północna • Asyria (okres średnioasyryjski, lata 1375-935 r. p.n.e.) • Aramejczycy • Królestwo Jamhad • Kizzuwatna • Państwo Hetytów • Państwo starohetyckie (1650-1380 r. p.n.e.) • Struktura społeczna państwa Hetytów • Religia Hetytów • Państwo Hetytów – okres protoimperialny • Państwo nowohetyckie (1380-1200 r. p.n.e.) • Bitwa pod Kadesz • Lud Kaszków • Wędrówka ludów w południowo-zachodniej Azji • Huryci • Państwo Mitanni • Ludy Morza • Filistyni • Licja • Wierzenia Licyjczyków • Egipt • Średnie Państwo (lata 2133-1786 r. p.n.e.): Panowanie XI dynastii • Panowanie XII dynastii (lata 1991-1787 r. p.n.e.) • Drugi Okres Przejściowy (lata pomiędzy 1786-1567 r. p.n.e.) • XIV dynastia (od około 1710 r. p.n.e. do ok. 1590 r. p.n.e.) • Panowanie Hyksosów [XV dynastia (1674-1567 r. p.n.e.) i XVI dynastia (1684-1567 r. p.n.e.)] • Panowanie XVII dynastii • Nowe Państwo (1570-1070 r. p.n.e.) • Panowanie XVIII dynastii • Rządy XIX dynastii • Panowanie władców XX dynastii • Sąsiedzi Egiptu: Tereny Syro-Palestyny • Hebrajczycy • Ludy Izraela w Egipcie • Wyjście ludu Izraela z Egiptu • Podbój ziem obejmujących terytorium dzisiejszej Palestyny i Izraela • Południowi i zachodni sąsiedzi Egiptu • Azja środkowa (północno-wschodnia) • Baktria • Subkontynent Indyjski (od roku 2000 p.n.e. do X wieku p.n.e.) • Wedyzm • Daleki Wschód (od 1600 p.n.e. do 700 p.n.e.) • Państwo Shang (Dynastia Shang) • Wyspy Japońskie • Europa • Kultura mykeńska • Kultury ludów Europy Środkowej • Kryzys gospodarki rolnej w Europie • Ameryka Prekolumbijska • Kultura Chavín • Kultura Mokaya • Olmekowie • Wyspy Ameryki Środkowej • Ameryka Północna • Rozwój komunikacji, główne szlaki handlowe • Świadomość historyczna i geograficzna społeczeństw epoki. Rozwój idei. Zakończenie Bibliografia Przypisy