Archeologia epok brązu i żelaza. Studia i materiały, t. 1

Tom, który proponujemy Czytelnikowi, ma być pierwszym z dłuższej serii wydawniczej, obejmującej problematykę badań i interpretacji materiałów źródłowych z epok brązu i żelaza. Można więc odnieść wrażenie, że od dawna zakorzenione w europejskiej prahistorii wskazywanie szczególnej roli kulturotwórczej owych metali ma również znaczenie dla pomysłodawców tej serii wydawniczej. Sądzimy jednak, że uwzględnianie w publikowanych tekstach zjawisk obejmujących zagadnienia z końca epoki kamienia, istotnych dla kształtowania się oblicza początków epoki metali, jest dość oczywiste i trudno byłoby narzucać autorom jakieś sztuczne ograniczenia. Górny zakres chronologiczny, lokowany w epoce żelaza, chcielibyśmy jednak odnieść do zjawisk kulturowych ogólnie nazywanych wczesną epoką żelaza. Ale i tu byłoby działaniem nierozumnym wymagać przestrzegania sztywnych rygorów czasowych dla opisu i interpretacji materiałów będących śladem procesów zakorzenionych na początku epoki żelaza i kontynuowanych w późniejszych okresach. Pod względem przestrzennym chcielibyśmy skupić się na problematyce poznawania zdarzeń kulturowych, znajdujących odzwierciedlenie w źródłach archeologicznych Niżu Środkowoeuropejskiego. Trzeba jednak od razu dodać, że - również i w tym przypadku - tak zakreślona przestrzeń geograficzna stanowi istotną, ale nie rygorystycznie wymaganą przesłankę w zakresie kwalifikacji proponowanych nam tekstów. Przykłady sygnalizowanej elastyczności chronologiczno-przestrzennej w doborze podejmowanych problemów znajdzie Czytelnik już w niniejszym tomie. Sygnalizowane tu przedsięwzięcie wydawnicze jest szczególnym wyzwaniem intelektualno-organizacyjnym. Pomysł podjęcia tego rodzaju inicjatywy zrodził się w Zakładzie Epok Brązu i Żelaza Instytutu Archeologii UMK już przed kilku laty, ale dopiero teraz nabiera realnych kształtów. Decyzja w tym względzie dojrzewała w miarę pojawiania się kolejnych materiałów źródłowych, odkrywanych w trakcie prac wykopaliskowych prowadzonych na ziemi chełmińskiej. Pierwotne plany wydawnicze miały więc dotyczyć upowszechnienia takich odkryć, tym bardziej że problematyka kultur łużyckiej i pomorskiej w zasadzie od kilku już dekad nie cieszyła się szczególniejszym zainteresowaniem ośrodków archeologicznych z tej strefy ziem polskich. Tak więc chcielibyśmy sukcesywnie publikować wyniki badań, szczególnie z ostatnich lat. Dotyczy to odkryć dokonywanych zarówno podczas realizacji rozmaitych problemów badawczych, jak i prac ratowniczych. Położenie nacisku na publikowanie materiałów „chełmińskich" widać już w tym tomie; chcielibyśmy to kontynuować. Trudno obecnie ocenić, czy taki kształt jakościowy będzie podtrzymany w kolejnych tomach. W miarę krystalizacji pomysłu na nową serię wydawniczą - już na etapie redakcji niniejszego tomu - zgłaszano postulaty umieszczania w niej treści mających walor krytycznego oceniania dotychczasowych wyników badań. Otwiera się więc przestrzeń rozumnej kontestacji, co wpisuje się w potrzebę zaistnienia większej otwartości środowisk archeologicznych na coraz mocniej postulowaną konieczność pluralistycznego oceniania zdarzeń z odległej przeszłości. Struktura pierwszego tomu zapowiada, że chcielibyśmy zamieszczać teksty z jednej strony mające walor problemowy, z drugiej zaś przybliżające nowe odkrycia lub też reinterpretacje znalezisk już dawno ujawnionych. Odrębny blok tematyczny stanowią artykuły badaczy współuczestniczących w dociekaniach archeologów: botaników, zoologów, gleboznawców czy geofizyków. Lista wspierających w tym względzie „przyjaciół archeologii epok brązu i żelaza" jest oczywiście otwarta. Niniejszy tom w początkowej części bloku archeologicznego prezentuje refleksje na temat kulturowych znaczeń „wodnych" darów wotywnych południowo-zachodniego pobrzeża Bałtyku (datowanych od neolitu do wczesnej epoki żelaza) i rytualnych śladów szlaków wymiennych kultury pucharów dzwonowatych w postaci składania złotych lunul. W dalszej części zawarto teksty o zupełnie nowych, „pomorsko-chełmińskich" odkryciach materiałów źródłowych ze środkowej epoki brązu i wczesnej epoki żelaza. Zamieszczono też uwagi dotyczące znaczenia narzędzi i broni kultury kurhanów zachodniobałtyjskich, wykonanych z drewna, kości i poroża. W kilku artykułach poruszono (tak w ramach bloku archeologicznego, jak i przyrodniczego) zagadnienia związane z ostatnio badanymi „chełmińskimi" osadami obronnymi ludności kultury łużyckiej. W kolejnych tomach będziemy wracać do tej ostatniej problematyki.