20 lat Polski w NATO oczekiwania i rzeczywistość

Wstęp Przypadające w 2019 roku siedemdziesięciolecie Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego i dwudziestolecie ratyfikacji Traktatu przez Rzeczpospolitą Polską skłaniają do refleksji nad problemami kolektywnego bezpieczeństwa państw członkowskich i obrony militarnej w świetle dynamicznych przemian geopolitycznych w polityce światowej. Obie rocznice stanowią niezmiernie ważny kontekst dyskusji w środowiskach naukowych, politycznych i w życiu publicznym. W przededniu jubileuszowego szczytu NATO gros debat, konferencji naukowych i publikacji podejmowało problematykę wyzwań bezpieczeństwa analizowanych w świetle minionego okresu oraz tych, którym musimy sprostać dzisiaj i w przyszłości. Wspólna refleksja nad bezpieczeństwem Polski jako cenioną przez nas wszystkich wartością, procesem zachodzącym w wymiarze politycznym, społecznym, gospodarczym czy technicznym oraz zjawiskiem obejmującym fakty z przeszłości, uwzględnia również zmiany zachodzące współcześnie i symptomy zwiastujące przyszłość. Ponaddwudziestoletni okres przynależności naszego kraju do Sojuszu Północnoatlantyckiego jest dobrą okazją do kompleksowego spojrzenia na zrealizowane w Polsce zamierzenia i ich rezultaty. Uwzględniając ważną rolę nie tak dawnej rocznicy, podjęliśmy się zadania określenia stanu bezpieczeństwa politycznego i militarnego Polski w tym okresie oraz wpływu współpracy sojuszniczej na jego poziom. Problematyka uczestnictwa Polski w sojuszach międzynarodowych i koalicjach wpływających na pozycję międzynarodową oraz bezpieczeństwo naszego kraju, stanowiła asumpt do debaty naukowej, której rezultaty prezentowane są w publikacji 20 lat Polski w NATO. Oczekiwania i rzeczywistość. Ważkość i aktualność geopolitycznych problemów bezpieczeństwa, które mają bezpośredni lub pośredni związek z położeniem geopolitycznym i członkostwem Polski w NATO, były inspiracją do zebrania ich w jednej monografii, zaledwie sygnalizującej rozmaitość obszarów badań podejmowanych przez autorów reprezentujących różnorodne instytucje. Do współpracy przy opracowaniu monografii zaproszono zarówno doświadczonych naukowców, jak i tych, którzy rozpoczynają swoją drogę naukową, teoretyków oraz praktyków reprezentujących różnorodne instytucje powołane do rozwiązywania problemów bezpieczeństwa w Polsce i poza granicami kraju. Publikacja podejmuje tematykę bezpieczeństwa Polski w XX i XXI wieku w kontekście ponad dwudziestu lat członkostwa w Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego. Oddajemy w ręce Czytelnika monografię, która dzięki szerokiej perspektywie prezentowanych badań pozwala ocenić oczekiwania oraz rzeczywistość w świetle minionych, obecnych i przyszłych wyzwań bezpieczeństwa narodowego 8 Wstęp i międzynarodowego. Podział tomu na trzy powiązane tematycznie części odzwierciedla heterogeniczną naturę omawianych zjawisk, jest próbą spojrzenia na bezpieczeństwo Polski jako stan w określonym przedziale czasu oraz nieprzerwany proces zmian zachodzących w wymiarze polityczno-militarnym, kulturowo-społecznym oraz ekonomicznym czy gospodarczym. Pierwsza część publikacji Polska i NATO poświęcona jest ewolucji polityki bezpieczeństwa i koncepcji strategicznych, widzianych przez pryzmat członkostwa Polski w sojuszach polityczno-militarnych w XX i XXI wieku. Polityczny wymiar zmian uwzględnia specyfikę drogi naszego kraju do NATO w ostatniej dekadzie XX wieku oraz czynniki wywierające istotny wpływ na bezpieczeństwo Polski w okresie członkostwa w Sojuszu Północnoatlantyckim. Decyzje polityczne przekładają się na koncepcje i plany strategiczne, stąd Czytelnika powinny zainteresować podejmowane w tym rozdziale kwestie doskonalenia instrumentów planowania strategicznego na przykładzie przeglądu strategicznego oraz instrumentów realizacji polityki bezpieczeństwa takich jak siły zbrojne, na przykładzie marynarki wojennej. Równie ważne w tym kontekście jest znaczenie uwarunkowań geopolitycznych oraz wynikających z nich założeń i koncepcji strategicznych dotyczących bezpieczeństwa narodowego oraz polityki bezpieczeństwa realizowanej przez władze państwowe na przestrzeni ostatnich stu lat, jako kluczowych czynników bezpieczeństwa militarnego i współpracy sojuszniczej, w tym także procesu ich transformacji wynikającej ze zobowiązań sojuszniczych i określanych w ramach sojuszy standardów. Wspólnym mianownikiem rozważań podjętych w drugiej części monografii Uwarunkowania ekonomiczno-technologiczne bezpieczeństwa jest płaszczyzna działań w obszarze polityki ekonomicznej oraz gospodarczo-obronnej, w zakresie modernizacji i technologii jako podstaw ewolucji bezpieczeństwa Polski, jako suwerennego i ważnego podmiotu bezpieczeństwa zbiorowego. W perspektywie długofalowej bezpieczeństwo państwa zależy od siły i innowacyjności jego gospodarki. Więcej, mamy świadomość, że sojusznicy postrzegają naszą wiarygodność przez pryzmat ekonomicznych i technologicznych możliwości stawienia czoła współczesnym wyzwaniom i zagrożeniom bezpieczeństwa. W tej części publikacji podnoszone są kwestie zagrożeń bezpieczeństwa ekonomicznego, dostosowania przemysłu obronnego do zmian doktryn obronnych, działań wyspecjalizowanych jednostek wojskowych na przykładzie wojsk inżynieryjnych oraz przebiegu modernizacji technicznej Wojska Polskiego w ostatnim dziesięcioleciu. Treści trzeciej części monografii NATO i Polska wobec współczesnych wyzwań skupione są wokół współczesnych wyzwań bezpieczeństwa stojących przed NATO i Polską. Od chwili powstania NATO przed ponad 70 laty do czasów współczesnych percepcja wyzwań widzianych oczyma poszczególnych członków Sojuszu Północnoatlantyckiego nie zawsze była i jest taka sama. Przyczyn takiego stanu rzeczy jest wiele, ale historia NATO uczy nas, że w sprawach ważnych sojusznicy potrafią osiągnąć konsensus. Poszczególne artykuły tego rozdziału wprowadzają Czytelnika w meandry funkcjonowania NATO od podpisania traktatu północnoatlantyckiego po czasy współczesne i przyszłość, która niesie nowe wyzwania bezpieczeństwa. Wstęp 9 Dyskusja podjęta w prezentowanym tomie obejmuje problematykę łączącą wiele obszarów wiedzy, stąd zróżnicowanie perspektywy i podejść badawczych autorów poszczególnych rozdziałów tomu. Wyrażamy przekonanie, że niezależnie od indywidualnych zainteresowań naukowych i praktycznych, łączy nas potrzeba dzielenia się wiedzą i doświadczeniem celem wypracowania szerokiej perspektywy na temat bezpieczeństwa jako wieloaspektowego i złożonego zjawiska, przejawiającego się w różnych płaszczyznach funkcjonowania jednostek, społeczności lokalnych, państw i organizacji międzynarodowych. Jako zasadę w doborze materiałów do publikacji przyjęliśmy swobodę wypowiedzi poszczególnych autorów, uwzględniającą naturalną odmienność podejść, paradygmatów i kultur organizacyjnych. Ta różnorodność odzwierciedla bowiem samą istotę podjętego w publikacji wątku. dr hab. Ryszard Niedźwiecki dr hab. Anna Zasuń