Lekcje myślenia (obywatelskiego) Edukacja polonistyczna wobec współczesnego świata

Podziękowania 9
Wstęp 11
Lekcje myślenia o świecie 11
CZĘŚĆ I 19
Myślenie o świecie – dialog edukacji z filozofią Hannah Arendt 19
Rozdział 1 19
Tkanina Penelopy, czyli o potrzebie i kruchości myślenia. Rozważania w perspektywie filozoficzno-edukacyjnej 19
1.1. Dlaczego Arendt? 19
1.2. O czym myśleć? 21
1.3. Myślenie a zdobywanie wiedzy (w filozofii i edukacji) 23
1.4. Motywowanie do myślenia 27
1.5. Myślenie sokratejskie a sens kształcenia dzisiaj 29
1.6. Krajobraz po huraganie – efekty nauczania a efekty myślenia 32
1.7. Pułapki myślenia 35
Rozdział 2 39
„Nie ma rozpusty gorszej niż myślenie”. Niemyślenie jako dewastacja różnorodności świata 39
2.1. Deprawowanie myśleniem a deprawowanie niemyśleniem 40
2.2. Niemyślenie, czyli „uprawianie” zła 46
2.3. Niemyślenie – sojusznik ideologii 50
2.4. „Dla takich, którzy myślą, święte nie jest nic” – antytotalitarny gen myślenia 54
2.5. Ludzie „wyciągnięci z ukrycia” – odwaga myślenia 57
2.6. Edukacja polonistyczna – między tworzeniem więzi a nakładaniem więzów 59
Rozdział 3 62
Obrona polityczności edukacji polonistycznej 62
3.1. Język(i) polityki a język(i) edukacji 62
3.2. Polityczne postrzeganie świata 66
3.3. Troska o świat, czyli polityka jako działanie (obywatelskie) 68
3.4. Polityka jako sztuka opowiadania o świecie 72
3.5. Edukacyjność polityki 75
Rozdział 4 80
„Oto nasz świat” – istota wychowania obywatelskiego 80
4.1. Vita activa – człowiek w przestrzeni publicznej 80
4.2. Porządek społeczny jako wyzwanie dla wychowania obywatelskiego 83
4.3. Przestrzeń publiczna jako przestrzeń wychowania obywatelskiego 90
4.4. Szacunek, odpowiedzialność i odwaga – aksjologia obywatelskości 93
4.5. Zdumienie jako źródło świadomości obywatelskiej 98
CZĘŚĆ II 103
Myślenie jako pragnienie sensu – w stronę edukacji obywatelskiej 103
Rozdział 5 103
Diagnozy współczesności – wyzwania dla koncepcji wychowania obywatelskiego 103
5.1. Portret współczesnej młodzieży – diagnoza reporterska 103
5.2. U źródeł koncepcji metodycznej. Dydaktyczne odczytania wyzwań współczesności 112
5.2.1. Obserwacja świata z perspektywy wewnątrzszkolnej 113
5.2.2. Od obserwacji świata do diagnozowania wyzwań edukacyjnych 118
5.3 Różnorodność jako problem, czyli kilka myśli na temat wielokulturowości w edukacji 128
5.4. Mapa współczesnego świata, czyli odkrywanie znaczenia przestrzeni 137
5.5. Uczeń jako obywatel świata, czyli o czytaniu mapy na lekcji języka polskiego 140
Rozdział 6 147
Jak opisywać świat? Świadectwa myślenia 147
6.1. Wyzwanie koncepcyjne 147
6.2. Rzeczywistość opisana czy wykreowana? Europejskość a orientalizm 149
6.3. Europejskość w edukacji polonistycznej – kłopoty z pojęciem 152
6.4. Zmienność współczesnego świata – kłopoty z opisem 156
6.5. Szkoła czytania współczesności według Przemysława Czaplińskiego – dialog literaturoznawstwa z dydaktyką 158
6.6. Ku myśleniu krytycznemu 162
Rozdział 7 171
Szkolna narracja o uchodźcach (przykład refleksji obywatelskiej) 171
7.1 Kryzys solidarności a formacyjny wymiar edukacji 171
7.2. Opowieści o uchodźcach jako źródło trudnych pytań 175
7.3. Kontener – studium spotkania z uchodźcą 179
7.4. Obywatelskość jako zaangażowanie 184
Część III 191
Jaki jest świat… Reporterskie egzemplifikacje 191
Rozdział 8 191
Reporterskie „oswajanie” świata 191
8.1. Reportaż w ujęciu filozoficznym 191
8.1.1. Filozofia postrzegania świata 192
8.1.2. Filozoficzny status bohaterów w reportażach 195
8.1.3. Filozofia faktu w reportażach 196
8.1.4. Reporterska filozofia „oswajania” świata 199
8.2. Edukacyjna wartość reportażu 201
8.3. Reporterskie myślenie – studium czterech przykładów (wprowadzenie) 209
Rozdział 9 211
Reporterski egzystencjalizm. Trębacz z Tembisy. Droga do Mandeli Wojciecha Jagielskiego 211
9.1. Ku reportażowi egzystencjalnemu 211
9.2. Pasja reportera – Mandela 213
9.3. Przebłyski sensu 215
9.4. W poszukiwaniu sensu – między pasją a pustką 217
Rozdział 10 221
Inność a obcość ‒ (foto)reporterskie fascynacje niepoznawalnością świata. 13 wojen i jedna Krzysztofa 221
10.1. Antropologia fotoreportażu 221
10.2. Autentyzm w fotoreportażu 225
10.3. Zaangażowanie a wyobcowanie 226
10.4. Fotoreporterskie światoodczucie 228
Rozdział 11 232
Odzyskiwanie pamięci w reportażach Małgorzaty Szejnert (na przykładzie Domu żółwia. Zanzibaru) 232
11.1. Pamięć i historia 233
11.2. Ślady pamięci – domy 234
11.3. Mentalność a wielokulturowość 236
11.4. Poetyka konkretu a refleksja aksjologiczna 238
11.5. Fotografie a pamięć 239
Rozdział 12 243
Tajemnice zła i pamięci w Jakbyś kamień jadła Wojciecha Tochmana 243
12.1. Reportaż a rewanż pamięci 244
12.2. Walka o pamięć 246
12.3. Metafizyka zła 250
12.4. Antropologia pamięci 251
Zakończenie 254
Bibliografia 262
Nota bibliograficzna 271
Indeks osobowy 273
Summary (The Lessons of (Civic) Thinking. Polish Language and Literature Education in the Face of Contemporary World 279