Epistemologia komunikacji medialnej. Perspektywa ewolucyjna

Słowo wstępne 11

Prolog. Komunikacja i komunikowanie z perspektywy filozoficznej 15

▪▪ Uśmiech Kota z Cheshire. W poszukiwaniu definicji 15
▪▪ Status ontyczny komunikacji. Relacjonizm i substancjalizm 22
▪▪ Komunikacja – relacja zontologizowana 28
▪▪ Pojęciowa nieuchwytność komunikacji i komunikowania 33
▪▪ Transport, komunikacja i epistemologia 35
▪▪ Perspektywy, cząstkowe syntezy i teorie 40

Część I 45

1. Rozpoznawanie komunikacji. Żywioł i konstrukty 47

1.1. Biologiczne i kulturowe a priori 47
1.2. Rozpoznawanie żywiołu: wychodzenie z an-archiczności 50
1.3. Ontologizacja komunikacji. Animizm 52
1.4. Analiza i konstruowanie 55
▪▪ Naturalność i artefaktyczność 55
▪▪ Dekonstrukcja–rekonstrukcja–konstrukcja 61
1.5. Nadmiar i niedomiar – powszechne komunikacyjne doświadczenie Homo sapiens 64
1.6. Herkules i Narcyz – dwa wymiary człowieka. Personalistyczny komentarz do piramidy komunikacyjnej McQuaila 67
▪▪ Pierwotna diada komunikacyjna 67
▪▪ Alienacja a komunikacja 70
▪▪ Emancypacja a komunikacja 73
1.7. Transformacja diady w triadę 77
1.8. Sympozjon – debata idealna 83

2. Komunikacyjne pole poznawcze 87

2.1. Pierwsza diada poznawcza. Lingwistyczny wybieg Kartezjusza 87
2.2. Druga diada poznawcza. Kantowska gatunkowa wspólnota poznania 90
2.3. Podmiot zbiorowy. Brakujące ogniwo epistemologii 94
2.4. Komunikacyjny pierwiastek kartezjanizmu 96
2.5. Naturalistyczna epistemologia bez komunikacji 101
2.6. Komunikacja w polu poznawczym. Otwartość i tajemnica 103
2.7. Gambit Montaigne’a. XVI-wieczna intuicja nowej epistemologii 107
2.8. Nowy projekt epistemologii społecznej. Wędrujący trójkąt poznawczy 110
2.9. Wierzchołki wędrującego trójkąta 114
▪▪ Podmiot jednostkowy (P1) 114
▪▪ Podmiot zbiorowy (P2) 117
▪▪ Świat (Ś) 119
2.10. Lebenswelt i mezokosmos 120
2.11. Relacje w polu poznawczym 126
▪▪ Doświadczenie i fakt 126
▪▪ Doświadczenie bezpośrednie 128
▪▪ Natura i kultura 130
▪▪ Komunikacja – klamra ludzkiego doświadczenia 131
2.12. Media w polu poznawczym 135
2.13. Prawda i wiedza w polu poznawczym. Między metafizyką a ironistką 143
▪▪ Transcendencja 143
▪▪ Praktyczne skutki realizmu naiwnego 145
▪▪ Prawda absolutna jako poznawcze i komunikacyjne zagrożenie 148
▪▪ Prawda absolutna jako bariera poznawcza 152
▪▪ Negocjowanie nowego paradygmatu 153
▪▪ P1–Ś. „Oczywista adekwatność” 156
▪▪ P2–Ś. Nowy kartezjanizm i postęp cywilizacyjny 157
▪▪ P1–P2. Co i dzięki czemu możemy wiedzieć? 160
▪▪ Prawda w komunikacji – próba syntezy 161

3. Komunikacja: natura i kultura 167

3.1. Oswajanie zwierzęcości. Racjomorficzność i racjonalność 167
3.2. Komunikacja i antropogeneza 172
3.3. Trzy horyzonty poznawcze 176
3.4. Kultura. Wspólnota i społeczeństwo 180
▪▪ Sygnalizacja i komunikacja jako spoiwa. Między przymusem a wolnością 180
▪▪ Dobro wspólne 185
▪▪ Współpraca–dialog–walka 187
▪▪ Osobowy status wspólnoty 189
3.5. Natura. Perspektywa holistyczna 191
▪▪ Podmiotowość i inteligencja przyrody 191
▪▪ Horyzontalność i wertykalność. Konwencje w komunikacji 203
3.6. Triada epistemologiczno-aksjologiczna: dobro–piękno–prawda 207
▪▪ Aksjomorficzna Jednia i jej rozpad 207
▪▪ Schopenhauer i pierwiastek buddyjski 212
▪▪ Wartości w ujęciu ewolucyjnym 213
3.7. Dusza – upodmiotowienie człowieka 216

4. Jednostki komunikacji, sytuacja komunikacyjna i obszar niedookreśloności 221

4.1. Teoretyczne i pragmatyczne całostki 221
4.2. Sytuacja komunikacyjna: tekst–kontekst, figura–tło 226
4.3. Niedookreśloność. Pożytki i niedostatki 231

Część II 235

1. Obrońcy komunikacji. Sofiści i Sokrates 237

1.1. Język–metoda–komunikacja 237
1.2. Sofistyczny skok w komunikację 241
1.3. Ku dowodowi i uzasadnieniu. Trzy przełomy epistemologiczne 244
1.4. Od fizyki ku humanistyce 248
1.5. Aristos i demos 251
1.6. Metoda komunikacji – dialektyka 255
1.7. Sokrates-kryptosofista i Sokrates-Platon 261
1.8. O co naprawdę chodziło sofistom? 265
1.9. Sofista redivivus. Media, teatr, opinia publiczna i dziennikarze 268
1.10. Komunikacja jako zagrożenie i ideologia 275

2. Wrogowie komunikacji. Platon i aprioryści 281

2.1. Śmierć Sokratesa. Falsyfikacja wartości komunikacji 281
2.2. Pion i poziom. Dedukcja i indukcja 284
2.3. Epistemologia poza komunikacją 290
2.4. Monadologia i milczenie Kanta 294
2.5. Platon i trójkąt poznawczy 297
2.6. Monada Berkeleya 300

3. Proces Sokratesa a media masowe 303

3.1. Totalizm epistemiczny 303
3.2. Liberalny impuls Sokratesa 307
3.3. Dwie formy paidei 310
3.4. Proces Sokratesa dziś 312
3.5. Sokrates i trójkąt poznawczy 317
3.6. Media masowe. Rozbite lustro Kasandry 319

Część III 323

1. Berkeley redivivus. Media masowe 325

1.1. Media i medialność 325
1.2. Zasada działania mediów 329
1.3. Upodmiotowianie (się) mediów 330
1.4. Przezroczystość i nieprzezroczystość mediów 337
1.5. Berkeley – rzecznik racjomorficzności. Efekt mostkowania 340
1.6. Media wobec P1 i P2 342
1.7. Paideia a media współczesne. Herkules i Narcyz dziś 350
1.8. Między społecznym a masowym 354
1.9. Żywioł i chaos. Ścieżki i sieć 357
▪▪ Ulotność i pragmatyzm 357
▪▪ Przesunięcie epistemologiczne. Próba demarkacji mediów tradycyjnych i nowych 360
▪▪ Prawa mediów McLuhana a epistemologia 369
1.10. Władza mediów 371
▪▪ Media w diadach 371
▪▪ Przeobrażenia władzy i udomowienie mediów 372
▪▪ Autorytety i idole 374
▪▪ Pozycjonowanie. Media jako arbiter 377
▪▪ Edukacja. Między konformizmem a oportunizmem 379
1.11 Obrazo-światy 382
1.12. Medialna zasada komplementarności 385
1.13. Media jako dopełnienie „ja” 386
1.14. Berkeley dziś 388

2. Wiedza i dyskurs medialny 391

2.1. Kapsuła epistemologiczna i nowa transcendencja 391
2.2. Charakter źródła 393
2.3. Edukacja i epistemologia. Wyróżnianie i odczarowywanie faktów 395
2.4. Dlaczego wierzymy (nie wierzymy) mediom? Prawda i zaufanie w komunikacji medialnej 399
2.5. Wiedza a nowe media 402
2.6. Epistemologiczne nacechowanie dyskursu 403
2.7. Dyskurs kartezjański i sympozjalny 406
2.8. Ułomność dyskursu medialnego 408
2.9. Show i poza w dyskursie medialnym 412

3. Komunikacja face-to-face a komunikacja medialna 415

3.1. Więź podmiot–podmiot i relacja podmiot–przedmiot 415
3.2. Wzajemność i empatia. Poza zyskiem epistemologicznym 418
3.3. Masowość – ilość i adres 421
3.4. 4 x „O”. Uśmiech Mony Lisy 423
3.5. Media. Komunikacja bez twarzy 425
3.6. Granice 4 x „O”. Szczerość i obcość 427

4. Etos w komunikacji medialnej 431

4.1. Lokalność etosu 431
4.2. Etos i etyka a technologia 433
4.3. Technika i regulatory życia społecznego 435
4.4. Współczesne dziennikarstwo – konglomerat zawodów i zanik profesji 440
4.5. Zatrudnienie vs. powołanie. Normy i cnoty 443

Zakończenie. Komunikacyjny kryzys epistemologiczny? 449

Prace cytowane i przywoływane 455
Summary 473
Indeks osób i postaci 479