Monografia Karla Jaspersa, Kant napisana została przez klasyka filozofii, ale też jednego z najwybitniejszych współczesnych znawców filozofii Kanta. Jej wyjątkowość polega na tym, że prezentuje poglądy ojca nowoczesnej filozofii, nie tylko niemieckiej; jest pracą z zakresu historii filozofii, których w swym dorobku Jaspers popełnił niewiele; większość jego dzieł jest bardzo obszerna, natomiast monografia o filozofie z Królewca zawiera kondensację opinii, sądów i własnych koncepcji autora. Rozprawa nie miała na celu popularyzację myśl Kantowskiej, adresowana jest do czytelników zaznajomionych z jego filozofią. Zawiera precyzyjną analizę i prezentację analityki transcendentalnej, swoistego serca Krytyki czystego rozumu. Autor wylicza też podstawowe nieporozumienia towarzyszące myśli Kantowskiej, od jej powstania aż po czasy mu współczesne. Czyni to z jego rozprawy pozycję bardzo istotną w literaturze Kantowskiej, a przekład prof. Mirosława Żelaznego zapełni istotną lukę w polskim piśmiennictwie filozoficznym. (Od redakcji)
Rozprawa Jaspersa stanowi jedno z nielicznych opracowań filozofii Kanta, w którym autor bezpośrednio dzieli się własnymi przemyśleniami o doktrynie królewieckiego filozofa. Przede wszystkim, stwierdza, błędne są wszelkie interpretacje, które próbują się tu doszukiwać prób budowania jakiejś metafizyki absolutystycznej, zwłaszcza zaś takie, które usiłują myśl Kanta o taką metafizykę wzbogacić. Filozofii transcendentalnej w metafizykę (a nawet w fizykę) zmienić się nie da. Refleksywność i samorzutność stanowią dwa koniecznie odrębne pnie poznania. Co prawda Jaspers nadał ostatniemu tomowi swej Filozofii tytuł Metafizyka, lecz chodzi tu o metafizykę różną nie tylko od tej, którą stworzył Baumgarten, lecz również od tej, którą znajdujemy w Prolegomenach do wszelkiej przyszłej metafizyki. Jaspers zdawał sobie sprawę, że dosięgnięcie transcendencji przez człowieka nie jest możliwe, uważał jednak, że sięganie ku niej odgrywa w ludzkim świecie bardzo ważną rolę. Dowodem na to są wszystkie nasze wyobrażenia, podpowiadające, na czym mógłby polegać kontakt z nią. Wyobrażenia te Jaspers nazywa szyframi transcendencji, zaś zadaniem metafizyki jest dbanie o to, byśmy nie popadli we wrażenie lub samooszukiwanie się, że sięgnęliśmy do samej transcendencji, na przykład w akcie marzycielstwa o jasnowidzeniu lub w metafizyce. (fragment Wstępu od tłumacza)
Przegląd treści
Wstęp od tłumacza 3
I. Życie i dzieła 12
Daty życia. – Otoczenie Kanta. – Duchowa droga Kanta. – Wykłady Kanta. – Szczególne wydarzenia. – Dzieła.
II. Droga Kanta do filozofii krytycznej 20
a) Przedkrytyczne pisma: Przeciw pomieszaniu logiki i realnego poznania. – Rozdzielenie matematyki i filozofii. – Marzenia jasnowidzącego.
b) Zwrot od roku 1766: Postawa duchowa Kanta. Antynomie. Przestrzeń i czas. Pytanie o myślenie.
c) Nowe pytanie: Podział podmiotowo-przedmiotowy i początek nowej filozofii.
III. Struktury Kantowskiego rozjaśniania poznania 34
a) Rozdzielenie
b) Zmysłowość, przestrzeń i czas
c) Myślenie: Sądy analityczne i syntetyczne. – Pytanie: jak możliwe są sądy syntetyczne a priori? – Myślenie w spostrzeganiu. – Czym jest myślenie?
d) Wyprowadzanie kategorii z sądów
e) Dwa pnie: Dwojakie a priori. – Jedność obydwu pni. – Dwoistość jako dualizm w krzyżowaniu się. – Granice wywodzenia. – To nie dualistyczna filozofia.
f) Wyjście od świadomości zamiast z bytu: 1. Byt i świadomość. – 2. Od czego mamy wychodzić w przestrzeń myślenia, poza którą myśląc nie wychodzimy? – 3. Proces sądowy. – 4. Pojęcie podmiotu. – 5. Spojrzenie wstecz i perspektywa.
g) Dedukcja transcendentalna: 1. „Dedukcja”. – 2. Podstawowa myśl w formie alternatywnej argumentacji. – 3. Wyraźnie ograniczony temat i faktyczny zasięg.
h) Analiza metody Kanta przy rozjaśnieniu źródła w nieprzedmiotowości
Wprowadzenie: Metoda transcendentalna
1. Cztery główne wątki ruchu myślowego: psychologiczny, logiczny, metodologiczny, metafizyczny. – Błędne rozumienie z powodu wyizolowania jednego wątku. – Skok.
2. Znaczenie tautologii, błędnego koła, sprzeczności: Przykłady faktycznych Kantowskich sprzeczności, błędnych kół i tautologii. – Przykłady wyraźnej Kantowskiej świadomości tego stanu rzeczy. – O filozoficznym znaczeniu tych form klęski intelektu.
3. Metoda fenomenologiczna, konstruująca, argumentująca.
i) Antynomie: Metoda odkrywania. – Przykład pewnego dowodu. – 1. Źródło antynomii. – 2. Rozwiązanie antynomii. – 3. Znaczenie rozwiązania dla rodzaju myślenia i świadomości bytu.
k) Intellectus archetypus
l) Przegląd i zestawienie
IV. Struktury rozumu we wszystkich jego formach 82
Wprowadzenie
a) Idee
1. Negacja przedmiotu idei.
2. Pozytywne znaczenie idei: Podstawowe zasady regulatywne. – Znaczenie metodologiczne, psychologiczne, przedmiotowe. – Podsumowanie.
3. Życie: Pojęcie celu. – Organizm. – Badanie biologiczne. – Życie idei.
4. Refleksywna władza sądzenia: a) Zgodność przyrody z naszymi zdolnościami poznawczymi i istnieniem celów natury. – b) Determinująca i refleksywna władza sądzenia. – c) Zakres przypadkowości. – d) Rozumienie naszego rozdwojonego sposobu poznania w kontraście do intellectus archetypus.
b) Działanie moralne
1. Imperatyw kategoryczny.
2. Sprawdzanie czynu moralnego.
3. Punkt wyjścia od tego, co psychologiczne.
4. Szczęście.
5. Krytyka Kantowskiego „formalizmu”: a) Nauka Kanta o formie i materiale moralności. – b) Pytanie o źródło etosu. – c) Powszechna forma i dziejowa treść. – d) Etyka postaw, etyka konsekwencji, etyka odpowiedzialności.
6. Wolność: a) Rozwiązanie antynomii konieczności i wolności. – b) Wolność jest niedoświadczalna. – c) Wolność można uratować tylko przez wgląd w zjawiskowy charakter wszelkiego poznawalnego istnienia. – d) Fałszywe sposoby uczynienia wolności pojmowalną. – e) Wielowymiarowość wolności.
c) Oglądanie piękna
1. Sąd smaku i sąd logiczny. – 2. Wolna gra mocy poznawczych. – 3. Ważność sądu smaku. – 4. Nadzmysłowość sądu smaku. – 5. Idea estetyczna. – 6. Geniusz. – 7. Jedność przyrody i wolności. – 8. Ograniczenie pojęcia geniuszu. – 9. Piękno i moralność.
d) Kantowska filozofia rozjaśniania tego, co nadzmysłowe
Wprowadzenie: Myślenie intelektualne i wychodzenie ponad nie. – 1. Wiara rozumowa. – 2. Interpretacja religijnych dogmatów „wewnątrz granic samego rozumu”. – 3. Wszechświat.
V. Kantowski rozum 136
a) Rewolucja rodzaju myślenia
1. Droga Kanta. – 2. Rewolucja sposobu myślenia w moralności. – 3. Co ma być osiągnięte na drodze.
b) Rozległość przestrzeni pytań Kantowskich
Cztery pytania. – Sens pytania filozoficznego.
c) Sceptycyzm Kanta i jego nabywanie ważności (obiektywności)
d) Negatywne i pozytywne znaczenie filozofowania
e) Skończoność człowieka i granice rozumu
1. Skończoność człowieka. – 2. Granice rozumu: a) Niemożność wywiedzenia podstawowych zdolności. – b) Niepojmowalność wolności. – c) Niepojmowalność odwracania się od radykalnego zła. – d) Za i przeciw rozumowi.
VI. Polityka i dzieje 156
Wprowadzenie: Kant jako myśliciel polityczny
a) Podstawowe przemyślenia
1. Szary obraz dziejów. – 2. Antynomie wszelkich społeczności ludzkich. – 3. Podstawowe pytanie. – 4. Natura i wolność. – 5. Ograniczenie aspektu dziejowego: a) Postęp. – b) Nasza pozycja i pozycja Opatrzności. – c) Cel ostateczny i cel końcowy.
b) Idea społeczeństwa obywatelskiego
1. Ustrój „republikański”. – 2. Szczęście i prawo. – 3. „Prawo do sprzeciwu” ani tyrania nie zawierają w sobie żadnego prawa. – 4. Wojna i pokój. – 5. Znaczenie poglądu filozofii dziejów dla działania.
c) Droga Oświecenia
1. Rola filozofii: a) „Nigdy nie można uczyć filozofii, co najwyżej filozofowania”. – b) Filozofia jako „pojęcie szkolne” i „pojęcie światowe”. – c) Nauczanie mądrości. – d) Krytyczna negacja i swoboda pozytywności. – e) Idealny nauczyciel. – 2. Jawność.
d) Epoka Kanta
1. Obecna epoka nie jest oświecona, lecz jest epoką Oświecenia. – 2. Epoka absolutyzmu. – 3. Epoka, jeszcze barbarzyńska, zmierza do punktu zwrotnego. – 4. Zwrot dzięki oświeconemu władcy i dzięki Rewolucji Francuskiej. – 5. Możliwość przepowiadania przyszłości.
e) Polityczny sposób myślenia Kanta
1. Paradoksy przymuszającego zamiaru przyrody i wolnego działania. – 2. Wiara w człowieka. – 3. Granice. – 4. Podstawowe tezy Kantowskiego politycznego rodzaju myślenia. – 5. Doświadczenie i bezwarunkowość. – 6. Ugruntowanie politycznego rodzaju myślenia w myśleniu filozoficznym.
f) Zarzuty
1. Sprzeczności. – 2. Polityczna wiara Kanta.
g) Porównania
Lessing. Hegel. Marks. Kierkegaard.
VII. Krytyka Kanta 208
Wprowadzenie: Wrogowie Kanta: Cztery przykłady krytyki nieproduktywnej, gdyż wynikającej z radykalnego niezrozumienia. – Drugi rodzaj krytyki: idealiści. Przykład: Fichte.
Próba produktywnej krytyki na podstawie zestrojenia z Kantem: trzy stanowiska do krytycznej dyskusji.
a) Charakter naukowy
b) Droga do „doktryny”
1. Propedeutyka i doktryna. Rozczłonkowanie od strony a priori. – 2. Historyczna sytuacja daremności tego kierunku Kantowskich usiłowań. – 3. W pierwszym rozczłonkowaniu obecne już a posteriori, tak jak w ostatnim konkretnym poznaniu obecne a priori. – 4. Gdzie leży punkt wyjścia do krytyki usiłowań doktrynalnych. – 5. Przykłady sensu prawdziwych wypowiedzi Kanta o przyrodzie. – 6. Zestawienie. – 7. Porównanie z Heglem.
c) Wymaganie systemu
1. Kantowska idea członowej budowy. – 2. Jak Kant rozwija system i systematykę. – 3. System i idea.
d) Granice filozofii Kantowskiej
Wprowadzenie: Siła i granice tego, co formalne. – 1. Dzieje. – 2. „Ja myślę”. – 3. Miłość. – 4. Pesymizm. – 5. Dwuznaczność czasowości.
e) Sposób myślenia Kanta
Motywy. – Ujęcie wewnętrzne. – Hołd Schellinga.
f) O interpretacji Kanta
VIII. Historyczna pozycja Kanta, oddziaływanie i znaczenie we współczesności 235
1. Oświecenie. – 2. Idealizm niemiecki. – 3. Neokantyzm. – 4. Obecne położenie.
Indeks osób 241
