Andrzej i Krystyna. Późne obowiązki

Najnowsza książka pióra duetu biografów Witolda Beresia i Krzysztofa Burnetko. Ale tym razem jej bohater jest dwuosobowy.

To opowieść o Andrzeju Wajdzie i Krystynie Zachwatowicz: najbardziej twórczym polskim małżeństwie. O ich wielkich osiągnięciach w przestrzeni publicznej: muzeum Manggha, pawilonach Wyspiańskiego i Czapskiego. O wspólnych filmach i spektaklach. O społecznych obowiązkach artystów. O niezwykłych uczuciach do zwierząt.

I o wielkiej miłości.

Do tego – wspomnienia przyjaciół. Pomysły filmów, które nie powstały. I zdecydowane opinie – również polityczne – bohaterów.

A wszystko podbudowane nieznanymi zapiskami reżysera, prowadzonymi właściwie przez całe jego dorosłe życie.

Krystyna Zachwatowicz zauważa w niej: „Jestem pewna, że gdyby się u nas wpajało człowiekowi od pierwszych lat życia, że nie jest panem natury, lecz jej integralną częścią, to zmieniłby się na lepsze nie tylko nasz stosunek do kotów, koni czy psów, ale również do innych ludzi.

Tymczasem my o człowieku mówimy ‘umarł’, a o zwierzętach – ‘zdechły’.

Ja nigdy bym tak nie powiedziała o żadnym naszym zwierzęciu – nasze psy czy koty także umierały”.

A sam Andrzej Wajda surowo krytykuje dzisiejszą rzeczywistość:

„Odkąd nas ochrzcili, to byliśmy częścią Europy i nie ma powodu, żebyśmy dzisiaj nagle zamykali się, sami budowali nowy mur berliński oddzielający nas od niej”.

*

Późne obowiązki, cóż to takiego?

Wielka zmiana przestrzeni w Krakowie – to Muzeum Sztuki i Techniki Japońskiej Manggha. Nie powstałoby, gdyby reżyser kwoty całej prestiżowej nagrody japońskiej nie przeznaczył właśnie na zbudowanie tego obiektu. A prawie pół miliona dolarów w  ostatnich latach PRL to nie był marny grosz.

A to tylko początek wielkiej aktywności.

Potem warszawska szkoła filmowa Wajdy, która już blisko od dwudziestu lat kształci kolejne pokolenia polskich reżyserów. Krakowski Pawilon Czapskiego stworzony dzięki wytrwałości Krystyny Zachwatowicz to unikalne przeniesienie gabinetu wielkiego malarza z podparyskiego Maisons Laffitte. Agora, której założycielem jest Wajda to dziś ważny element społecznego krajobrazu Polski. Pawilon z witrażami Wyspiańskiego to ozdoba centrum starego Krakowa.

Ale obowiązki w wolnej Polsce to w jakimś sensie również filmy, które budzą do myślenia, w tym te najgłośniejsze: „Katyń” i „Wałęsa. Człowiek z nadziei”. Niesłychane zresztą, jak ten ostatni tytuł  ewoluował – od pomysłu na wariant „Przedwiośnia”, poprzez film o Jacku Kuroniu aż po Wałęsę.

Są też plany niezrealizowane. Wielki orzeł wynurzający się z Bałtyku. Park pełen powiększonych rzeźb Katarzyny Kobro. Panorama Powstania Warszawskiego. I dziesiątki pomysłów na filmy.

O małżeństwie piszą też ich przyjaciele, najwięksi twórcy i humaniści, między innymi Agnieszka Holland, Janusz Majewski, Wojciech Marczewski, Agnieszka Odorowicz, Jacek Bromski, Janusz Gajos, Marek Kondrat, Wojciech Pszoniak, Jerzy Radziwiłowicz.

Krystyna Janda zauważa: - Andrzej i Krystyna, to piękne i nieprawdopodobnie owocne dwa życia. Dwa giganty sztuki i polskości. To przy myśleniu o Nich przychodzą mi do głowy cytaty  - „ja i ojczyzna to jedność” i „po owocach ich poznacie”. A owoce to niezwykłe. Będą się nimi karmić przyszłe pokolenia w nieskończoność.

Szczęśliwi ci, którym udało się spotkać tak jak Im obojgu i przeżyć życie wspólnie, tak jak Im oboju i być takimi twórcami, ludźmi  i małżonkami, jak Oni oboje.

*

Witold Bereś i Krzysztof Burnetko wspólnie napisali kilkanaście książek opowiadających o najnowszej Polsce, m.in. „Duchowny niepokorny. Rozmowy z ks. Stanisławem Musiałem”, „Kapuściński: - Nie ogarniam świata”, „Marek Edelman. Życie. Do końca”, „Nasza historia. Opowieść o wolnej Polsce”, „Andrzej Wajda. Podejrzany”. W roku 2015 zostali odznaczeni przez prezydenta Komorowskiego Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski za budowanie wzajemnego zrozumienia między Polakami i Żydami.