Globalne zarządzanie bezpieczeństwem żywnościowym na przełomie XX i XXI wieku

WYKAZ SKRÓTÓW 13
WSTĘP 17

ROZDZIAŁ I. ISTOTA GLOBALNEGO ZARZĄDZANIA BEZPIECZEŃSTWEM ŻYWNOŚCIOWYM 31

I.1. ISTOTA GLOBALNEGO ZARZĄDZANIA 32
I.1.1. Pojęcie globalnego zarządzania 32
I.1.1.1. Etymologia pojęcia globalnego zarządzania 33
I.1.1.2. Rozumienie i próba definicji globalnego zarządzania 38
I.1.2. Koncepcja globalnego zarządzania 46
I.1.2.1. Pojęcie koncepcji globalnego zarządzania 46
I.1.2.2. Globalne zarządzanie w teorii stosunków międzynarodowych 49
I.1.2.3. Treść koncepcji globalnego zarządzania 57
I.1.3. Struktury globalnego zarządzania 75
I.1.3.1. ‘Hybrydowość’ jako cecha struktur globalnego zarządzania 75
I.1.3.2. Rodzaje struktur globalnego zarządzania 82
I.2. ISTOTA BEZPIECZEŃSTWA ŻYWNOŚCIOWEGO 93
I.2.1. Pojęcie bezpieczeństwa żywnościowego 93
I.2.1.1. Definicja bezpieczeństwa żywnościowego 94
I.2.1.2. Zakres definicji bezpieczeństwa żywnościowego 101
I.2.1.3. Bezpieczeństwo żywnościowe a bezpieczeństwo międzynarodowe 105
I.2.2. Ewolucja koncepcji bezpieczeństwa żywnościowego 109

ROZDZIAŁ II. UWARUNKOWANIA GLOBALNEGO ZARZĄDZANIA BEZPIECZEŃSTWEM ŻYWNOŚCIOWYM 121

II.1. PROCESY GLOBALIZACJI JAKO NOWE JAKOŚCIOWO ŚRODOWISKO ZARZĄDZANIA BEZPIECZEŃSTWEM ŻYWNOŚCIOWYM 122
II.1.1. Istota procesów globalizacji 123
II.1.2. Zależności pomiędzy procesami globalizacji a globalnym zarządzaniem bezpieczeństwem żywnościowym 128
II.1.3. Wpływ procesów globalizacji na globalne zarządzanie bezpieczeństwem żywnościowym 133
II.1.3.1. Wpływ na percepcję bezpieczeństwa żywnościowego 133
II.1.3.2. Wpływ na podmioty zarządzania bezpieczeństwem żywnościowym 135
II.1.3.3. Wpływ na działania na rzecz zapewnienia bezpieczeństwa żywnościowego 137
II.2. ZAGROŻENIA BEZPIECZEŃSTWA ŻYWNOŚCIOWEGO 141
II.2.1. Istota zagrożeń bezpieczeństwa żywnościowego 142
II.2.1.1. Zagrożenia środowiskowe 142
II.2.1.1.1. Zmiany klimatu 142
II.2.1.1.2. Deficyt wody 148
II.2.1.1.3. Dostęp do ziem uprawnych – land grabbing 154
II.2.1.2. Zagrożenia gospodarczo‑społeczne 165
II.2.1.2.1. Produkcja biopaliw 165
II.2.1.2.2. Wzrost liczby ludności 168
II.2.1.2.3. Wzrost cen żywności 175
II.2.1.2.4. Bogacenie się ludności 178
II.2.1.3. Zagrożenia związane z postępem technologicznym 182
II.2.1.3.1. Inżynieria genetyczna – GMO i żywność zmodyfikowana genetycznie 182
II.2.1.3.2. Prawa własności intelektualnej 187
II.2.2. Wpływ zagrożeń na globalne zarządzanie bezpieczeństwem żywnościowym 190
II.2.2.1. Wpływ na percepcję bezpieczeństwa żywnościowego 190
II.2.2.2. Wpływ na podmioty zarządzania bezpieczeństwem żywnościowym 192
II.2.2.3. Wpływ na działania na rzecz zapewnienia bezpieczeństwa żywnościowego 194
II.3. ISTNIEJĄCA ‘ARCHITEKTURA’ ZARZĄDZANIA BEZPIECZEŃSTWEM ŻYWNOŚCIOWYM 196
II.3.1. Struktura ‘architektury’ zarządzania bezpieczeństwem żywnościowym 197
II.3.1.1. Ideologiczna podbudowa istniejącej ‘architektury’ zarządzania bezpieczeństwem żywnościowym 198
II.3.1.2. Instytucje działające w obszarze bezpieczeństwa żywnościowego 200
II.3.1.3. Normy i zasady istniejącej ‘architektury’ zarządzania bezpieczeństwem żywnościowym 206
II.3.2. ‘Słabości’ istniejącej ‘architektury’ zarządzania bezpieczeństwem żywnościowym 208
II.3.3. Wpływ istniejącej ‘architektury’ na globalne zarządzanie bezpieczeństwem żywnościowym 211

ROZDZIAŁ III. PRZEDMIOT GLOBALNEGO ZARZĄDZANIA BEZPIECZEŃSTWEM ŻYWNOŚCIOWYM 215

III.1. FIZYCZNA DOSTĘPNOŚĆ ŻYWNOŚCI 216
III.1.1. Istota fizycznej dostępności żywności 216
III.1.1.1. Pojęcie fizycznej dostępności żywności 216
III.1.1.2. Wyznaczniki fizycznej dostępności żywności 219
III.1.1.2.1. Produkcja 219
III.1.1.2.2. Handel 228
III.1.1.2.3. Zapasy 233
III.1.1.3. Sposoby mierzenia fizycznej dostępności żywności 236
III.1.2. Problemy w obszarze fizycznej dostępności żywności 240
III.1.2.1. Problemy w obszarze produkcji żywności 240
III.1.2.2. Problemy w obszarze handlu żywnością 249
III.1.2.2.1. Skala mikro 250
III.1.2.2.2. Skala makro 252
III.1.2.3. Problemy w obszarze zapasów żywności 256
III.1.3. Fizyczna dostępność żywności jako przedmiot globalnego zarządzania 259
III.2. EKONOMICZNA DOSTĘPNOŚĆ ŻYWNOŚCI 260
III.2.1. Istota ekonomicznej dostępności żywności 261
III.2.1.1. Pojęcie ekonomicznej dostępności żywności 261
III.2.1.2. Wyznaczniki ekonomicznej dostępności żywności 264
III.2.1.2.1. Poziom dochodów 264
III.2.1.2.2. Ceny żywności 268
III.2.1.3. Sposoby mierzenia ekonomicznej dostępności żywności 271
III.2.2. Problemy w obszarze ekonomicznej dostępności żywności 274
III.2.2.1. Problemy w obszarze dochodów 274
III.2.2.2. Problemy w obszarze cen 282
III.2.3. Ekonomiczna dostępność żywności jako przedmiot globalnego zarządzania 287
III.3. ZDROWOTNA JAKOŚĆ ŻYWNOŚCI 290
III.3.1. Istota zdrowotnej jakości żywności 290
III.3.1.1. Pojęcie zdrowotnej jakości żywności 290
III.3.1.2. Wyznaczniki zdrowotnej jakości żywności 292
III.3.1.2.1. Stan odżywienia 293
III.3.1.2.2. Bezpieczeństwo żywności 296
III.3.1.3. Sposoby mierzenia zdrowotnej jakości żywności 299
III.3.2. Problemy w obszarze zdrowotnej jakości żywności 301
III.3.2.1. Problemy w obszarze stanu odżywienia 302
III.3.2.2. Problemy w obszarze bezpieczeństwa żywności 308
III.3.3. Zdrowotna jakość żywności jako przedmiot globalnego zarządzania 314

ROZDZIAŁ IV. PODMIOTY GLOBALNEGO ZARZĄDZANIA BEZPIECZEŃSTWEM ŻYWNOŚCIOWYM 317

IV.1. ORGANIZACJE MIĘDZYNARODOWE 318
IV.1.1. Organizacje globalne 321
IV.1.1.1. Wyznaczniki podmiotowości 321
IV.1.1.1.1. Mandat 322
IV.1.1.1.2. Zasoby i atrybuty 326
IV.1.1.2. Zakres uczestnictwa i obszary aktywności 334
IV.1.1.2.1. Organizacje posiadające wyraźny mandat w obszarze bezpieczeństwa żywnościowego: FAO, WFP, IFAD 334
IV.1.1.2.2. Organizacje uwzględniające bezpieczeństwo żywnościowe w swojej działalności oraz wpływające na nie przez swoje funkcje (BŚ, WHO, UNDP, UNICEF, UNEP, WIPO, UNIDO, MOP, OIE, WTO, MFW, UNCTAD) 349
IV.1.1.2.3. Koordynacja i współpraca międzyorganizacyjna 357
IV.1.1.3. Sposób uczestnictwa i miejsce w globalnym zarządzaniu bezpieczeństwem żywnościowym 359
IV.1.2. Organizacje regionalne 363
IV.1.2.1. Organizacje regionalne działające na rzecz zapewnienia bezpieczeństwa żywnościowego państwom członkowskim 365
IV.1.2.2. Organizacje regionalne działające na rzecz zapewnienia bezpieczeństwa żywnościowego na świecie 377
IV.1.2.3. Organizacje regionalne świadczące pomoc i koordynujące działania w obszarze bezpieczeństwa żywnościowego 384
IV.1.2.4. Sposób uczestnictwa i miejsce w procesie globalnego zarządzania bezpieczeństwem żywnościowym 390
IV.2. PAŃSTWA 392
IV.2.1. Państwa rozwinięte 394
IV.2.1.1. Wyznaczniki podmiotowości 396
IV.2.1.2. Przejawy uczestnictwa 406
IV.2.1.3. Sposób uczestnictwa i miejsce w globalnym zarządzaniu bezpieczeństwem żywnościowym 410
IV.2.2. Państwa rozwijające się 411
IV.2.2.1. Wyznaczniki podmiotowości 412
IV.2.2.2. Przejawy uczestnictwa 415
IV.2.2.3. Sposób uczestnictwa i miejsce w globalnym zarządzaniu bezpieczeństwem żywnościowym 419
IV.3. PODMIOTY NIEPAŃSTWOWE 421
IV.3.1. Organizacje pozarządowe 423
IV.3.1.1. Wyznaczniki podmiotowości 426
IV.3.1.2. Przejawy uczestnictwa 431
IV.3.1.3. Sposób uczestnictwa i miejsce w globalnym zarządzaniu bezpieczeństwem żywnościowym 437
IV.3.2. Społeczeństwo obywatelskie 441
IV.3.2.1. Wyznaczniki podmiotowości 442
IV.3.2.2. Przejawy uczestnictwa 444
IV.3.2.3. Sposób uczestnictwa i miejsce w globalnym zarządzaniu bezpieczeństwem żywnościowym 447
IV.3.3. Korporacje transnarodowe 449
IV.3.3.1. Wyznaczniki podmiotowości 451
IV.3.3.2. Przejawy uczestnictwa 459
IV.3.3.3. Sposób uczestnictwa i miejsce w globalnym zarządzaniu bezpieczeństwem żywnościowym 464

ROZDZIAŁ V. STRUKTURY I INSTRUMENTY GLOBALNEGO ZARZĄDZANIA BEZPIECZEŃSTWEM ŻYWNOŚCIOWYM 467

V.1. STRUKTURY ZARZĄDZANIA BEZPIECZEŃSTWEM ŻYWNOŚCIOWYM 468
V.1.1. Struktury ‘stare’ 469
V.1.1.1. Prawo międzynarodowe 469
V.1.1.2. Organizacje międzynarodowe 476
V.1.1.2.1. Komitet ds. Światowego Bezpieczeństwa Żywnościowego – CFS 480
V.1.1.2.2. Komisja Kodeksu Żywnościowego 484
V.1.1.3. Reżimy międzynarodowe 488
V.1.1.3.1. Międzynarodowy reżim zbożowy 489
V.1.1.3.2. Międzynarodowy reżim pomocy żywnościowej 493
V.1.1.3.3. Międzynarodowy reżim ochrony nowych odmian roślin – UPOV 496
V.1.2. Struktury ‘nowe’ 499
V.1.2.1. Struktury sieciowe 500
V.1.2.1.1. Grupa Konsultacyjna ds. Międzynarodowych Badań w Rolnictwie – CGIAR 504
V.1.2.1.2. Międzynarodowa Sieć Bezpieczeństwa Żywnościowego – IFSN 506
V.1.2.1.3. Światowy Przegląd Ochrony i Technologii – WOCAT . 510
V.1.2.2. Partnerstwa 512
V.1.2.2.1. Globalny Sojusz na rzecz Poprawy Stanu Odżywienia – GAIN 515
V.1.2.2.2. Sojusz przeciwko Głodowi i Niedożywieniu – AAHM . 517
V.1.2.3. Grupy nieformalne 518
V.1.2.3.1. Grupa G8 519
V.1.2.3.2. Grupa G20 522
V.1.2.4. Globalne konferencje: Światowy Szczyt Żywnościowy z 1996 roku, Światowy Szczyt Żywnościowy – 5 lat później z 2002 roku, Światowy Szczyt Bezpieczeństwa Żywnościowego z 2009 roku 526
V.1.2.4.1. Cel 527
V.1.2.4.2. Skład i reprezentacja 527
V.1.2.4.3. Interakcje pomiędzy uczestnikami 528
V.1.2.4.4. Efekty 530
V.2. INSTRUMENTY ZARZĄDZANIA BEZPIECZEŃSTWEM ŻYWNOŚCIOWYM 533
V.2.1. Instrumenty służące do podniesienia poziomu bezpieczeństwa żywnościowego 534
V.2.1.1. Globalne programy i strategie 534
V.2.1.2. Wskaźniki 536
V.2.1.3. Globalne systemy informacyjne 538
V.2.1.4. Standardy 540
V.2.1.5. Prawo do żywności 545
V.2.1.6. Międzynarodowa polityka handlowa 547
V.2.1.7. Działania w obszarze rolnictwa 550
V.2.2. Instrumenty służące do eliminacji barier w zapewnianiu bezpieczeństwa żywnościowego 552
V.2.2.1. Globalne systemy wczesnego ostrzegania 553
V.2.2.2. Rezerwy żywnościowe 554
V.2.2.3. Fundusze bezpieczeństwa żywnościowego 557
V.2.2.4. Pomoc żywnościowa 557

ROZDZIAŁ VI. OCENA I PERSPEKTYWY GLOBALNEGO ZARZĄDZANIA BEZPIECZEŃSTWEM ŻYWNOŚCIOWYM 561

VI.1. OCENA GLOBALNEGO ZARZĄDZANIA BEZPIECZEŃSTWEM ŻYWNOŚCIOWYM 562
VI.2. PERSPEKTYWY GLOBALNEGO ZARZĄDZANIA BEZPIECZEŃSTWEM ŻYWNOŚCIOWYM 568
VI.2.1. Powrót do rozwiązań jednostronnych 568
VI.2.2. Instytucjonalizacja rozwiązań hybrydowych 571
VI.2.3. W kierunku ‘globalnego legalizmu’ 572

ZAKOŃCZENIE 575
BIBLIOGRAFIA (wybór) 581
SUMMARY 629
SPIS TABEL 635
SPIS RYSUNKÓW 639